شکفتن دانه برنج ۳۰۰۰ ساله از کاوش لایه‌نگاری محوطه باستانی قلعه‌کِش آمل
محوطه قلعه‌کش شهرستان آمل یکی از محوطه‌های شاخص در بخش مرکزی استان مازندران است که در شناخت تحولات باستان‌شناسی از عصر مفرغ تا دوره تاریخی (هخامنشی، اشکانی و ساسانی) و حتی دوره اسلامی بسیار حائز اهمیت است.
کاوش لایه‌نگاری (آموزشی) در تپه قلعه‌کش باستانی قلعه‌کش شهرستان آمل، از زیست جانوری و حیوانی ۳ هزار ساله در این منطقه پرده برداشت.
محوطه قلعه‌کش شهرستان آمل یکی از محوطه‌های شاخص در بخش مرکزی استان مازندران است که در شناخت تحولات باستان‌شناسی از عصر مفرغ تا دوره تاریخی (هخامنشی، اشکانی و ساسانی) و حتی دوره اسلامی بسیار حائز اهمیت است.
با توجه به اهمیت آموزشی این پروژه برای دانشجویان دوره باستان شناسی و حمایت دانشگاه مازندران و با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنکی و گردشگری به سرپرستی ابراهیم امیرکلایی و مجتبی صفری، فصل جدید کاوش در محوطه قلعه تاریخی قلعه‌کش آمل با نظارت جمشید محمدی درحال انجام است.
این محوطه پیش‌تر طی سه فصل، از سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ مورد کاوش قرار گرفته است.
ابراهیم امیرکلایی یکی از سرپرست های کاوش تپه باستانی قلعه‌کش آمل به ایسنا گفت: هرچند بدلیل نبود تاریخ‌گذاری مطلق، اظهار نظر قطعی ممکن نیست، اما بر پایه کاوش‌های پیشین و مطالعات تطبیقی بر یافته‌هایی مانند سفال‌ها و بقایای معماری، می‌توان گاه‌نگاری نسبی یادشده را برای محوطه مطرح کرد.
وی افزود: فصل جدید کاوش با دو هدف اصلی برنامه‌ریزی شده است که شامل بازنگری در ترانشه لایه‌نگاری ایجادشده در سال‌های۱۳۸۷، ۱۳۸۸ و ۱۳۹۱؛ به این منظور، ترانشه جدید در نزدیک‌ترین محدوده به ترانشه پیشین انتخاب شد.
سرپرست کاوش تپه باستانی قلعه‌کش آمل ادامه داد: با توجه به عرض دو متری ترانشه قدیمی، در این فصل عرض پنج متر تعیین شد تا ترانشه پیشین در بخش مرکزی آن قرار گیرد. برداشت نمونه‌های قابل تاریخ‌گذاری همچون ذغال، بقایای گیاهی و جانوری و سایر داده‌های فرهنگی.
امیرکلایی با بیان اینکه کاوش تاکنون تا عمق چهار متر از نقطه ثابت اندازه‌گیری پیش رفته و ۲۲ کانتکست فرهنگی شناسایی شده است، تصریح کرد: در این عمق، کاوش‌ها وارد بقایای مربوط به هزاره اول پیش از میلاد شده‌اند.
وی افزود: از دو متر ابتدایی، بخش عمده مربوط به آوارهای انباشته‌شده توسط کشاورزان و باغداران اطراف محوطه بوده است.
امیرکلایی که در دهه گذشته چند فصل کاوش دراین محوطه انجام داده است، اضافه کرد: پس از این عمق، نخستین شواهد از نهشته‌های فرهنگی به‌صورت نابرجا و آشفته، شامل بقایای دوره‌های اسلامی متأخر، ساسانی، اشکانی و هخامنشی مشاهده شد.
وی افزود: این شواهد شامل کف‌های استقراری، بقایای آجری و تدفین انسانی برهم‌خورده، همراه با بقایای گیاهی و جانوری است؛ داده‌هایی که نمونه‌های مشابه آنها در کاوش‌های سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۱نیز به‌دست آمده بود.
سرپرست تیم باستان شناسی تپه قلعه‌کش آمل با اشاره به اینکه از عمق دوونیم متر به پایین، لایه‌ها به‌صورت برجا و دارای شواهد فرهنگی همگن هستند، اضافه کرد، این لایه‌ها مربوط به هزاره اول پیش از میلاد و احتمالاً متعلق به سده‌های هفتم و هشتم پیش از میلاد است و در این بخش، بقایای سنگ‌چین‌هایی از قلوه‌سنگ‌های رودخانه‌ای مشاهده شده که سطح آنها با لایه‌ای از ماسه نرم پوشانده شده است.
امیرکلایی گفت: در امتداد این ساختارها، آثار سازه‌های حرارتی در بخش‌های مختلف ترانشه و نیز سطحی گسترده از بقایای جانوری و سفال‌های شکسته کشف شده است.
به گفته وی، داده‌هایی که احتمال وجود یک کف‌سازی مرتبط با سازه‌ای مشخص را تقویت می‌کند. کاوش‌ها همچنان در این لایه‌ها ادامه دارد و امید می‌رود در روزهای آینده شواهدی از دوره‌های قدیمی‌تر نیز آشکار شود.
امیرکلایی به یکی از مهم‌ترین یافته‌های فصل جدید، که حجم زیاد بقایای گیاهی دراین کاوش جدید بوده است، اشاره کرد وگفت: با توجه به نتایج کاوش‌های گذشته و مقاله منتشرشده از این محوطه، قدیمی‌ترین شواهد مربوط به برنج در ایران که به دوره هخامنشی تعلق دارد، از همین محوطه به‌دست آمده بود.
وی یادآورشد، نکته جالب توجه آن است که مرکز تحقیقات برنج کشور (معاونت مازندران) در شهرستان آمل، در مجاورت ضلع شمالی تپه قلعه‌کش و احتمالاً بر بخشی از حریم آن قرار گرفته، تقارنِ مکانیِ این مرکز با محوطه‌ای که قدیمی‌ترین شواهد کشت یا مصرف برنج در ایران را ارائه می‌دهد، بسیار قابل تأمل است.
منبع: ایسنا
