ردّپای «تریاک» در مقبرۀ فرعون؟

فرادید| دانشمندان با بررسی یک گلدان باستانی آلاباستری (سنگ مرمرگون) در موزه دانشگاه ییل، توانستند نشانه‌های شیمیایی مواد افیونی را شناسایی کنند. به گفته محققان، «این قوی‌ترین مدرک تا امروز است که نشان می‌دهد مصرف تریاک در جامعه مصر باستان گسترده بوده است».

به گزارش فرادید؛ اندرو جی. کوه، پژوهشگر ارشد این پروژه می‌گوید نتایج به احتمال بزرگ‌تری اشاره دارد: کوزه‌های آلاباستری مشابه، از جمله نمونه‌های شاخصی که در آرامگاه فرعون توت‌عنخ‌آمون پیدا شده‌اند و همگی از سنگ استخراج‌شده از معادن یکسان در مصر ساخته شده‌اند، ممکن است هنوز هم ردهایی از مواد افیونی باستانی را در خود حفظ کرده باشند.

او توضیح می‌دهد: «یافته‌های ما، همراه با پژوهش‌های پیشین، نشان می‌دهد مصرف تریاک در مصر باستان و مناطق پیرامونی، امری تصادفی یا محدود نبوده و تا حدی بخشی از زندگی روزمره محسوب می‌شده است. به نظر می‌رسد این احتمال وجود دارد که کوزه‌های آلاباستری مقبره توت‌عنخ‌آمون نیز حاوی تریاک بوده باشند؛ بخشی از سنتی که تازه امروز در حال شناخت آن هستیم».

گلدان سنگی مربوط به مصر باستان که در درون آن آثاری از وجود تریاک کشف شد

نتایج این پژوهش در نشریه «باستان‌شناسی شرق مدیترانه» منتشر شده و با همکاری پژوهشگرانی از مجموعه بابِلی دانشگاه ییل انجام گرفته است.

این کوزه آلاباستری دارای نوشته‌هایی به چهار زبان باستانی است: اکدی، عیلامی، فارسی باستان و مصری. متن به خشایارشا، شاه هخامنشی (۴۸۶ تا ۴۶۵ پیش از میلاد)، تقدیم شده است. در اوج قدرت، امپراتوری او مصر، میان‌رودان، شام، آناتولی و بخش‌هایی از عربستان شرقی و آسیای مرکزی را در بر می‌گرفت.

بر روی کوزه، نوشته‌ای دیگر به خط دموتیک (شکل ساده‌شده خط مصری) دیده می‌شود که گنجایش آن را حدود ۱۲۰۰ میلی‌لیتر ذکر می‌کند. پژوهشگران تأکید می‌کنند که کوزه‌های آلاباستری مصری سالم و دارای کتیبه، بسیار نادرند و احتمالاً کمتر از ۱۰ نمونه از آن‌ها در موزه‌های جهان وجود دارد.

برنامه تحقیقی تازۀ دانشگاه ییل با ترکیب مردم‌نگاری، علم و فناوری، به بررسی بقایای آلی باقی‌مانده در ظروف باستانی می‌پردازد. این بقایا می‌توانند اطلاعات ارزشمندی درباره خوراک، داروها و شیوه زندگی مردم هزاران سال پیش ارائه دهند. برای این کار، روش‌هایی طراحی شده که بتواند با بقایای فرسوده و آلوده‌شده نیز کار کند.

به گفته کوه، بیشتر پژوهشگران ظروف باستانی را به‌خاطر زیبایی‌شان تحسین می‌کنند، اما تمرکز این برنامه بر کارکرد واقعی آن‌ها و موادی است که درونشان نگهداری می‌شده؛ دانشی که پنجره‌ای تازه به زندگی روزمره مردم باستان می‌گشاید.

توجه کوه زمانی جلب شد که متوجه ماده‌ای قهوه‌ای تیره و معطر درون کوزه شد. آزمایش‌ها وجود ترکیباتی مانند مورفین، تبائین، پاپاورین و چند ماده شاخص دیگر را تأیید کرد؛ موادی که به‌عنوان نشانگرهای قطعی تریاک شناخته می‌شوند. این نتایج با پژوهش‌های پیشین همخوانی دارد که بقایای مواد افیونی را در ظروف آلاباستری مصری و کوزه‌های قبرسی یافته بودند.

برخی از اشیاء کشف شده در مقبره  فرعون توت‌عنخ‌آمون

کوه می‌گوید کشف این مواد، که بیش از هزار سال از نظر زمانی از هم فاصله دارند و به طبقات اجتماعی متفاوتی مربوط می‌شوند، این احتمال را تقویت می‌کند که تریاک در بسیاری از کوزه‌های آلاباستری موجود در مقبره توت‌عنخ‌آمون نیز وجود داشته است.

به گفته کوه، نشانه‌های تاریخی مصرف تریاک در دوران باستان اغلب از درمان فراتر می‌رود و به آیین‌ها و باورهای معنوی پیوند می‌خورد؛ از میان‌رودان گرفته تا مصر و دنیای اژه. در زمان زندگی توت‌عنخ‌آمون، برای نمونه، در کرت به «الهه خشخاش» در زمینه‌های آیینی اشاره می‌شد. گیاه خشخاش همچنین در متون باستانی متعددی نام برده شده است.

مقبره توت‌عنخ‌آمون در سال ۱۹۲۲ کشف شد و شامل مجموعه‌ای عظیم از اشیای باستانی، از جمله کوزه‌های آلاباستری بسیار نفیس بود. بررسی‌های قدیمی نشان داده که برخی از این کوزه‌ها حاوی مواد چسبناک و قهوه‌ای‌رنگ بوده‌اند که در آن زمان ماهیتشان مشخص نشد.

پژوهشگران می‌گویند شواهدی وجود دارد که غارتگران باستانی بیشتر به محتویات این کوزه‌ها علاقه داشته‌اند تا خود ظروف. رد انگشتان درون برخی از آن‌ها نشان می‌دهد که تلاش شده مواد داخلشان کاملاً خارج شود. به گفته کوه، این موضوع نشان می‌دهد محتویات کوزه‌ها آن‌قدر ارزشمند بوده که هم همراه فرعون دفن شده و هم غارتگران حاضر به خطر کردن برای دزدیدنشان بوده‌اند.

او در پایان می‌گوید: «اکنون می‌دانیم که نشانه‌های شیمیایی مواد افیونی در کوزه‌های آلاباستری مرتبط با نخبگان باستانی دیده می‌شود. بررسی مستقیم کوزه‌های مقبره توت‌عنخ‌آمون می‌تواند نقش واقعی تریاک را در این جوامع کهن روشن‌تر کند».