فانتوسمی یا توهم بویایی چیست؟

فانتوسمی عبارت است از استشمام بویی که در واقعیت وجود ندارد. این بو‌های خیالی میان افراد مختلف متفاوت اند، اما می‌توان گفت که به طور کلی ناخوشایند هستند، مانند بوی نان تست سوخته، بوی فلز یا ترکیبات شیمیایی. علل احتمالی چنین اختلالی از پولیپ بینی تا سکته مغزی متغیر است.

فانتوسمی تحت عنوان بوی فانتوم یا توهم بویایی نیز شناخته می‌شود. از جمله علل معمول آن می‌توان به مشکلات بینی مانند سینوزیت یا اختلال در سیستم عصبی همچون میگرن، سکته مغزی یا اسکیزوفرنی اشاره کرد. نکاتی که در ادامه در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرند، با استناد به مقالات علمی معتبر جمع آوری شده اند و از طریق کتابخانه دیجیتال ساینس دایرکت قابل دسترسی هستند.

فانتوسمی چیست؟

فانتوسمی اختلالی محسوب می‌شود که با حس بویایی فرد مرتبط است. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بویی غیر واقعی را حس کند. چنین بوی مرموزی ممکن است تنها در یک طرف بینی ظاهر شود یا هر دو سوراخ را تحت تاثیر قرار دهد.

فانتوسمی نسبتا نادر است و حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از اختلالات مربوط به حس بویایی را به خود اختصاص می‌دهد. در بیشتر موارد فانتوسمی، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد و این اختلال خود به خود از بین می‌رود.

با این حال، در برخی از بیماران فانتوسمی می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای جدی باشد. از این رو اگر چنین علائمی را تجربه می‌کنید، باید سریعا با پزشک خود تماس بگیرید.

علائم فانتوسمی

افراد مبتلا به فانتوسمی اغلب بو‌های ناخوشایند، زننده یا منزجر کننده‌ای را توصیف می‌کنند. برای نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- نان تست سوخته

- لاستیک سوخته

- دود سیگار

- بوی مواد شیمیایی یا فلزی

- بوی خرابی یا پوسیدگی

- بوی کهنه یا کپک زده

لازم به ذکر است که مردم اغلب قادر به شناسایی چنین بو‌های خاصی نیستند، یا حتی ممکن است با بویی رو به رو شوند که قبلا هرگز تجربه نکرده اند. فانتوسمی می‌تواند باعث احساس ناراحتی برای فرد شود و در مسیر زندگی روزمره وی تداخل ایجاد کند. این موضوع حتی بر حس چشایی فرد نیز تاثیر گذاشته و منجر به کاهش اشتها و وزن می‌شود.

بسته به علت اصلی این اختلال یا وجود بیماری‌های زمینه ای، ممکن است علائم اضافی دیگری هم همراه با بوی فانتوم مشاهده شود. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده اند که توهم بویایی می‌تواند در افراد جوان‌تر یا افراد مبتلا به استرس و اضطراب با احتمال بالاتری رخ دهد.

چه چیزی باعث توهم بویایی می‌شود؟

افراد ممکن است به دلایل زیادی بوی فانتوم را تجربه کنند. چنین اختلالی می‌تواند مربوط به بینی باشد و با نام فانتوسمی محیطی شناخته شود، یا به مغز ارتباط داشته و معروف به فانتوسمی مرکزی باشد. مشکلات مربوط به بینی یا حفره بینی شایع‌ترین علل اختلالات بویایی مانند فانتوسمی هستند. از جمله:

- پولیپ بینی

- تومور‌ها

- عفونت‌های مزمن سینوسی

- رینیت آلرژیک

- رینیت غیر آلرژیک

در غیر این صورت، بو‌های فانتوم ممکن است به دلیل مشکلاتی در نحوه درک بو‌ها توسط مغز ایجاد شوند. شامل:

- صرع

- ضربه به سر

- میگرن

- بیماری پارکینسون

- اسکیزوفرنی

- افسردگی

- سکته مغزی

- دارو‌های خاص

هنگامی که فانتوسمی به مشکلات بینی مربوط می‌شود، افراد ممکن است بوی قوی تری را در یکی از سوراخ‌های بینی نسبت به دیگری احساس کنند. استفاده از سرم شستشو اغلب می‌تواند به کاهش شدت بو کمک کند.

در صورتی که فانتوسمی مربوط به مغز یا سیستم عصبی مرکزی باشد، بو‌ها اغلب پایدارتر هستند. آن‌ها می‌توانند طی روز یا شب با شدت بالایی ظاهر شوند و در این حالت هر دو سوراخ بینی، نه فقط یکی از آنها، بوی یکسانی را دریافت می‌کنند.

تشخیص و درمان

پزشک ممکن است به منظور بررسی حفره بینی و مسائلی که می‌توانند باعث فانتوسمی شوند، اندوسکوپی یا رینوسکوپی را تجویز کند. احتمال درخواست آزمایش‌های خاص و جامع یا ارجاع به متخصص هم وجود خواهد داشت.

تست‌های تصویربرداری از جمله سی تی اسکن، اسکن MRI و اسکن EEG، گاهی اوقات برای بررسی ناهنجاری‌ها در حفره بینی، مغز یا سیستم عصبی استفاده می‌شوند.

درمان فانتوسمی بر اساس علت اصلی بوی فانتوم متفاوت است. رویکرد‌های درمانی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

- آلرژی: درمان می‌تواند شامل استفاده از کورتیکواستروئید‌ها و یا واکسن‌های مخصوص آلرژی باشد.

- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض سموم: توصیه می‌شود فرد اقدام به ترک سیگار کرده و از قرار گیری در معرض هرگونه مواد شیمیایی آسیب رسان خودداری کند.

- واکنش دارویی: در چنین حالتی یک داروی خاص سبب ایجاد توهم بویایی می‌شود و ممکن است نیاز به قطع دارو وجود داشته باشد. دارو‌هایی که با احتمال فانتوسمی رو به رو هستند عبارت اند از دارو‌های ضد افسردگی و آنتی بیوتیک ها. با این حال، فرد نباید بدون مشورت با پزشک خود مصرف چنین دارو‌هایی را به طور خودسرانه قطع کند.

اگر بوی فانتوم در نتیجه ضربه به مغز یا عفونت ویروسی رخ داده باشد، به احتمال زیاد طی مسیر بهبودی علائم خود به خود برطرف خواهند شد.

در مجموع هر اختلال عصبی که منجر به فانتوسمی می‌شود، دستورالعمل‌های درمانی و دارو‌های خاص خود را دارد. همچنین افراد مبتلا به سینوزیت مزمن یا سایر التهاب‌های طولانی مدت بینی می‌توانند با پزشک در مورد بهترین گزینه‌های درمانی صحبت کنند. درمان شرایط زمینه‌ای نیز می‌تواند در بهبود این اختلال موثر واقع شود.

اگر علائم بیش از چند روز ادامه یابند، پزشکان ممکن است ابتدا درمان‌های ساده‌ای مانند استفاده از محلول نمکی برای شستشوی مخاط از مجرای بینی را توصیه کنند.

منبع: عصر ایران