شفا گرفتن با سمّ قورباغه؛ وعدۀ خطرناک طبّ آمازونی!

فرادید| برای یک مرد ۳۷ساله که قبلاً سالم بوده، رنج کشیدن در اثر سوراخ شدن ناگهانی مری به قدر کافی غیرعادی است. این وضعیت غیرعادی و بشدت مرگبار معمولاً ناشی از استفراغ طولانی‌مدت و شدید است. اما عجیب‌تر این که مردی که با درد شدید شکم و قفسه‌سینه وارد بیمارستان میشود، سه جای سوختگی کوچک و تیره هم روی شانه چپش دارد. در حالی که یکی از کارکنان بیمارستان از او پرسش‌های متداول را می‌پرسد، مرد پاسخ میدهد در مراسم کامبو شرکت کرده است. 

به گزارش فرادید، دکتر کریستوفر دارلینگتون به یاد میآورد وقتی به همکارانش در درمان این بیمار که برای ترمیم مری به جراحی و ۱۸ روز بستری شدن نیاز داشت کمک میکرد، از خودش پرسیده که «کامبو چه کوفتیه؟! من اسمش را نشنیده بودم. اما بعد فهمیدم از آمازون آمده و در بخشی از یک مراسم قبیله‌ای از آن استفاده می‌شود.» 

چه اتفاقی می‌افتد که مری سوراخ می‌شود؟ 

این نخستین مورد از سوراخ شدن مری در مراسم کامبو در استرالیا و دومین مورد مرتبط با کامبو در سراسر جهان بود که دارلینگتون را بر آن داشت تا مقاله‌ای درباره‌ی پرونده بیمار بنویسد که ماه آوریل در مجله Oxford Medicine Case Reports منتشر شد. دارلینگتون نگران این است که شاید موارد دیگری پیش آید، به همین دلیل پزشکان باید آگاه شوند. 

کامبو چیست؟ 

کامبو نام ترشحات یک گونه قورباغه‌ی برگ غول‌پیکر بومی آمریکای جنوبی است. از ترشحات این قورباغه در بخشی از مراسم سنتی پاکسازی قبایل بومی آمازون استفاده می‌شود. 

در مقاله‌ای که سال ۲۰۲۲ توسط پزشکان برزیلی در مجله‌ی Frontiers in Pharmacology منتشر شد، توضیح داده شد که چگونه حرکات آهسته قورباغه آن را به طعمه‌ی راحتی برای شفادهندگان سنتی آمازون تبدیل کرده است. این قورباغه را پس از شکار شدن به شکل X روی شاخه‌ها کش میدهند و پاهای جلویی و عقبی آن را می‌بندند. 

سپس به قورباغه فشار وارد می‌کنند تا کامبو از پوستش ترشح شود. پس از ترشح کامبو آن را با یک تکه چوب از روی پوستش جمع می‌کنند. سپس قورباغه را آزاد می‌کنند چون شفادهندگان بومی اعتقاد دارند آسیب زدن به قورباغه باعث عصبانیت روح حیوانات می‌شود. 

طی مراسم پاکسازی، شفادهنده ردیفی از نقاط را روی بدن فرد موردنظر می‌سوزاند که تعداد این نقاط سوخته بسته به عواملی مانند ناحیه‌ی بدن و جنسیت فرد متفاوت است. سپس کامبو را روی محل سوختگی قرار می‌دهند. قبل از این کار، فرد موردنظر مقدار زیادی مایعات می‌نوشد. 

واکنش بدن به کامبو معمولاً قوی است و شامل تاکی کاردی [افزایش ضربان قلب]، تعریق و استفراغ شدید و به دنبال آن حالتی از بی‌تفاوتی و خواب‌آلودگی می‌شود.

این آیین توسط «جنبش سلامت جایگزین» پذیرفته شده است، از جمله از سوی افرادی که ادعا می‌کنند شفادهندگان شمنی در استرالیا هستند و در بخشی از مراسم پاکسازی از این ماده استفاده می‌کنند. 

دارلینگتون در مقاله خود نوشته است: «ظهور جنبش جهانی بهداشتِ جایگزین شاهد گسترش بسیاری از آیین‌های فرهنگی به دور از تحقیق درباره منشأ آن‌ها بوده است و این مشکل‌ساز است چون ممکن است افراد بدون آگاهی از خطرات احتمالی، مراحل آماده‌سازی یا دوزهای سنتی دست به چنین اقداماتی بزنند.» 

استفاده از کامبو اکنون در مرگ و میرهای سراسر جهان دخیل است که دو مورد آن‌ها در استرالیا اتفاق افتاده است. 

جراد آنتونوویچ ۴۶ ساله، پس از استفاده از کامبو در جشنواره هنرهای رویایی در نیو ساوث ولز در سال ۲۰۲۱ درگذشت. مری او پس از استفراغ شدید و مکرر به دلیل کامبو و مصرف آیاهواسکا (روانگردانی در آمریکای جنوبی) پاره شد. ناتاشا لچنر سال ۲۰۱۹ در سن ۳۹ سالگی در مراسم کامبو در مولومبیمبی درگذشت. این مراسم به طرز غم‌انگیزی اشتباه پیش رفت. 

به صدا درآوردن زنگ خطر

پروفسور ویدال حداد، سم‌شناس دانشگاه ایالتی سائوپائولو در برزیل، نگران این روند است. حداد در مقاله‌ای که در مجله‌ی تحقیقات ونوم منتشر شد، توضیح داده است که برزیل چگونه شاهد موجی از مرگ و میرها به دلیل استفاده‌ی کلینیک‌های شهری از کامبو بوده است. 

حداد می‌گوید پس از باخبر شدن از مرگ غم‌انگیز یک بیمار مبتلا به مشکلات قلبی در پی شرکت در این مراسم به موضوع کامبو علاقه‌مند شده است. او درباره‌ی این پرونده و موارد دیگر شروع به نوشتن کرد تا به تیم‌های بهداشتی هشدار داده باشد. 

با توجه به نادر بودن مراسم کامبو، حتی میان قبایل بومی آمازون، بعید است کسی جز خود بومیان بتواند ادعا کند از آن آگاهی کامل دارد. 

«من در آمازون روی چندین پروژه کار کردم. مردم بومی که از کامبو استفاده می‌کنند در مناطق ممنوعه‌ی آمازون زندگی می‌کنند و این آیین توسط بسیاری از قبایل آنجا اشاعه نمی‌شود. در جاهای دیگر، این تجارت به صورت غیرقانونی انجام می‌شود. استخراج ترشحات ساده است و کار قاچاقچیان را راحت کرده است. بعید است آن قبایلی که هنوز این آیین را انجام می‌دهند بدانند جنبش سلامتی غرب آن را پذیرفته است.» 

«هدف آیین‌های کامبو، بهبود جسمی و روحی و بازگرداندن شانس به ماهیگیری و شکار و درمان حالت منفی ذهن است که باعث بیماری می‌شود. آن‌ها همیشه تحت نظارت شمن‌هایشان هستند که هزاران سال دانش استفاده از سموم را دارند. مردم بومی این کار را زیاد انجام نمی‌دهند و استفاده از آن محدود به شرایط خاصی است که واقعاً به اثرات کامبو نیاز باشد.» 

سوء استفاده از زودباوری مردم

پروفسور راجر بایارد، آسیب‌شناس پزشکی قانونی دانشگاه آدلاید، می‌گوید: «کامبو در استرالیا ممنوع است، اما به‌طور غیرقانونی به صورت آنلاین فروخته می‌شود و هیچ راهی برای تشخیص قانونی بودن آن وجود ندارد.» 

در مقاله‌ای که در مجله Forensic Science, Medicine and Pathology منتشر شد، بایارد نوشته است: «علاوه بر این، ممکن است در تولید این محصولات با فلزات سنگین، عوامل دارویی استاندارد یا بخش‌هایی از گونه‌های گیاهی و جانوریِ در حال انقراض، تقلب شده باشد». 

او می‌گوید پذیرش آیین‌های سلامتی که در آن‌ها از کامبو و سایر مواد ناشناخته یا کمترشناخته‌شده استفاده می‌شود، می‌تواند برای پاتولوژیست‌هایی که کالبدشکافی انجام می‌دهند، مشکل‌ساز شود چون آن‌ها نمی‌توانند تشخیص دهند این ماده مصرف شده یا بلعیده شده، بنابراین ممکن است نتوانند آن را به عنوان عامل دخیل در مرگ تشخیص دهند. 

بایارد پذیرش کامبو و دیگر آیین‌های بومی توسط به اصطلاح درمانگران سلامتی در استرالیا و سایر کشورها را «نمونه‌ای از خیره سری غربی» توصیف می‌کند: «بسیاری از پزشکان غربی از زودباوری مردم و از کسانی که به طب غربی شک دارند، سوء استفاده می‌کنند». 

اما تکنیک‌های شمن‌ها و شفادهنده‌ها در جوامع بومی صدها سال است که تمرین شده و آن‌ها برای استفاده‌ی ایمن از این مواد در موقعیت‌های خاص آموزش دیده‌اند. 

با این حال، در استرالیا تبلیغ می‌کنند که کامبو را می‌توان برای همه چیز از سندرم خستگی مزمن، اضطراب و مشکلات عروقی گرفته تا بیماری پارکینسون استفاده کرد، در حالی که هیچ مدرکی برای اثربخشی آن وجود ندارد. اینکه فکر کنیم می‌توانیم به یک جامعه برویم یا مدتی را در کشور دیگری بگذرانیم و سپس یکی از سنن فرهنگی و تاریخی آن‌ها را اجرا کنیم، خیره‌سری مطلق غرب است.

مترجم: زهرا ذوالقدر