چرا گیاه آبی رنگ در طبیعت بسیار کمتر پیدا می‌شود؟
رنگ آبی در طبیعت و بین گیاهان بسیار کم است. در واقع منعکس کردن نور آبی برای گیاهان زیاد بهینه نیست اما این تنها دلیل کمیابی آبی در طبیعت نیست.
اگر یک رنگ وجود داشته باشد که تقریباً به‌طور کامل با طبیعت ارتباط دارد، رنگ سبز است. سبز به میزان چشمگیر در قلمرو‌ی گیاهان به چشم می‌خورد. وقتی شروع به فکر کردن در مورد میوه‌ها و گل‌ها می‌کنیم، رنگ‌های بیشتری در کنار سبز قرار می‌گیرند؛ اما یک استثنا وجود دارد: گل‌های آبی انگار تقریبا هیچ‌کجا یافت نمی‌شوند.
البته این‌طور نیست که رنگ آبی بین گیاهان وجود نداشته باشد. چندین گونه‌ی رایج باغی مانند گل ادریسی، گل گندم و گل شویدی در انواع آبی واقعی وجود دارند و گیاهان کمیاب خیره‌کننده‌ای نیز مانند گیاه پویا آبی یا برج یاقوت کبود (Puya alpestris) با رنگ زیبای آبی لاجوردی وجود دارند. برخی از گونه‌های زول (Eryngium) حتی دارای ساقه‌های آبی نئونی هستند.
بااینحال، به‌صورت کلی آبی با وجود آنکه رنگ محبوب انسان‌ها است، در قلمرو گیاهان و حیوانات به‌ندرت یافت می‌شود. علت این مسئله چیست؟
گیاهان از نور برای تولید انرژی مورد نیاز زندگی از طریق فرآیند فتوسنتز استفاده می‌کنند. در طیف کاملی از رنگ‌های نور مرئی، آبی پرانرژی‌ترین رنگ است و گیاهان مقدار زیادی از آن را جذب کنند. رنگدانه‌های گیاه به رنگ نوری که منعکس می‌کنند، ظاهر می‌شوند و نه رنگی که جذب می‌کنند. بنابراین گیاهان آبی به جای جذب انرژی بالایی که نور آبی ارائه می‌کند، آن را منعکس می‌کنند که برای به‌حداکثر‌رساندن رشد، استراتژی خوبی نیست، به همین دلیل است که بیشتر ساقه‌ها و برگ‌های گیاه آبی نیستند. در‌عوض، آن‌ها حاوی کلروفیل هستند که نور سبز را منعکس می‌کند و دنیای طبیعی را بسیار سرسبز جلوه می‌دهد.
با این حال، وقتی صحبت از گل‌ها می‌شود، رنگ آبی ممکن است مفید باشد و به گیاهان کمک کند تا در یک دشت شلوغ از گل‌های رنگ زرد و قرمز، گرده‌افشان‌ها را جذب کنند. مطالعه‌ای که اخیراً به این موضوع پرداخته است، نشان می‌دهد که گل‌های آبی ارتباط نزدیکی با زنبورها، حشره‌ی گرده‌افشان، دارند.
برج یاقوت کبود.
دکتر آدریان دایر، دانشیار در مؤسسه سلطنتی فناوری ملبورن و نویسنده مطالعه در کانورسیشن می‌نویسد: «زنبورها گیرنده‌های نوری دارند که به طول موج‌های فرابنفش، آبی و سبز حساس هستند و همچنین رنگ‌های «آبی‌فام» را ترجیح می‌دهند. دایر اضافه کرد که دلیل ترجیح زنبورها به گل‌های آبی هنوز مشخص نشده است. بااینحال داده‌های تحقیق به وضوح نشان می‌دهد که گل‌هایی که برای گرده‌افشانی به زنبورها و حشرات نیاز دارند، اغلب دارای رنگدانه‌های آبی برای جذب حشرات هستند؛ زیرا زنبورها رنگ‌های مایل به آبی را ترجیح می‌دهند. در مقابل، گل‌هایی که برای گرده‌افشانی به حشرات متکی نیستند، رنگدانه‌های آبی ایجاد نمی‌کنند.
اما با وجود آنکه گل‌های آبی می‌توانند برای برخی گیاهان در رقابت برای جلب‌توجه زنبورها مفید باشند، ساخت رنگدانه‌ی آبی کار آسانی نیست. قرن‌ها پیش، زمانی که انسان‌ها نیز سعی کردند ساخت رنگ‌های آبی را شروع کنند، به این موضوع پی بردند.
انسان برای ساخت رنگ آبی به دلیل کمیاب‌بودنش در طبیعت مجبور شد تلاش کند و خودش رنگ را بسازد. قدیمی‌ترین رنگدانه مصنوعی شناخته‌شده‌ی جهان، آبی مصری است، اما هزاران سال قبل از آن هنرِ بشری به شدت در سایه‌های قرمز و قهوه‌ای رنگ‌آمیزی شده بود.
رنگدانه‌های آبی جدید امروزه نیز بسیار ارزشمند هستند؛ زیرا ایجاد یا یافتن ترکیبات آبی پایدار چه در طبیعت و چه در تحقیقات علمی دشوار است. در سال ۲۰۰۹، تیمی در دانشگاه ایالتی اورگان، رنگدانه‌ی آبی ایتریم ایندیم منگنز (YInMn blue) را به‌صورت تصادفی تولید کرد. کشف رنگدانه آبی جدید، دستاوردی چشمگیر محسوب می‌شد، زیرا آبی رنگی مورد تقاضا برای کاربردهای مختلف مثل هنر، طراحی و فناوری است، اما تولید آن با نتایج پایدار به‌سختی انجام می‌شود.
رنگدانه‌هایی که عامل رنگ آبی بسیاری از گل‌های کمیاب هستند، آنتوسیانین‌ها نام دارند. بیش از ۶۰۰ مورد آنتوسیانین شناسایی شده است که در شش گروه طبقه‌بندی می‌شوند. وجود رنگدانه‌ای خاص از آنتوسیانین‌ها در گیاه تنها یکی از عوامل تعیین‌کننده‌ی رنگ گیاه است. آنتوسیانین‌ها همچنین ممکن است دستخوش تغییرات شوند، با فلزات یا رنگدانه‌های دیگر برهم‌کنش داشته باشند و حتی تحت‌تاثیر پی‌اچ (pH) محیط اطراف قرار بگیرند و مجموعه‌ای از رنگ‌ها را تولید کنند.
در حالی که پیچیدگی‌های زیادی ظاهراً دستیابی به رنگ آبی واقعی را برای گیاهان دشوار می‌کند، مساله‌ی دیگری نیز وجود دارد. ما ممکن است در دنیای طبیعی اطرافمان رنگ آبی زیادی نبینیم، اما گونه‌هایی که واقعاً اهمیت دارند، رنگ را آن‌طور که ما درک می‌کنیم، درک نمی‌کنند.
دایر و تیمش در مقاله‌ی خود نوشتند: «در حالی که انسان‌ها رنگ آبی را به عنوان رنگی که کمتر در طبیعت تکامل یافته می‌دانند، برای درک سیگنال‌دهی، استفاده از مدل‌هایی از ناظران بیولوژیکی مرتبط ضروری است». به‌عبارت‌دیگر، واقعاً مهم نیست که ما چه می‌بینیم، مهم است که زنبورها چه می‌بینند.
محققان نتیجه گرفتند: «گل‌های آبی با طول موج کوتاه منعکس‌کننده در طبیعت، با در‌نظر‌گرفتن بینایی رنگ و ترجیحات زنبورها، در طبیعت بسیار زیاد هستند.» تعداد گل‌های آبی بیشتر از آن چیزی است که فکر می‌کنید؛ فقط چشم انسانی ما نمی‌تواند آن‌ها را تشخیص دهد. خوشبختانه برای گیاهان، بینایی زنبورها مهم است و نه نحوه‌ی پردازش چشم و مغز انسان از محیط.
منبع: عصر ایران
