آیا در طلاق توافقی با شخص سفیه می‌توان اجرت المثل و نفقه را دریافت کرد؟

عقد نکاح، چه دائم و چه موقت، بستری سالم برای برآورده‌کردن نیازهای عاطفی و جنسی انسان‌ها و به‌عنوان راهی معقول برای بقای نسل محسوب می‌شود. به همین دلیل، قانون و شرع مقدس به‌شدت بر آن تأکید کرده و همواره افراد را به تشکیل خانواده از طریق عقد نکاح تشویق می‌کنند.

بااین‌حال، برخی افراد به دلیل شرایط خاصی مانند حجر، از انعقاد تمام یا برخی معاملات منع شده‌اند. این امر مطرح می‌کند که وضعیت و امکان ازدواج برای محجورین چگونه است؟

سفیه کیست؟

معنی لغوی "سفیه" در زبان عربی به معنای "نادان" یا "احمق" است. این واژه از ریشه "سیاهة" به معنای نادانی و بی‌خردی گرفته شده است. در اصطلاح حقوقی، به فردی که از درک و فهم لازم برای مدیریت امور مالی خود برخوردار نیست، "سفیه" می‌گویند. سفیه به کسی اطلاق می‌شود که به دلیل نداشتن عقل و درک کافی، قادر به مدیریت امور مالی خود نیست.

این وضعیت می‌تواند ناشی از عواملی مانند سن کم، بیماری‌های روانی یا ناتوانی‌های ذهنی باشد. در حقوق اسلامی، سفاهت به معنای عدم بلوغ فکری و ناتوانی در تصمیم‌گیری به‌خوبی و صحیح است. سفیه نمی‌تواند به طور مستقل اقدام به معاملات مالی کند و معمولاً برای انجام این امور به ولی یا قیم خود نیاز دارد.

ویژگی‌های شخص سفیه در حقوق اسلامی

شخص سفیه در حقوق اسلامی دارای ویژگی‌های خاصی است که شامل عدم درک و فهم کافی، عدم توانایی در تصمیم‌گیری، سن کم، بیماری‌های روانی یا ناتوانی‌های ذهنی و عدم مسئولیت‌پذیری می‌شود.

فرد سفیه به دلیل نداشتن عقل و درک لازم، نمی‌تواند به طور مؤثر موارد مالی را تحلیل و ارزیابی کند و قادر به اتخاذ تصمیمات صحیح و منطقی در امور مالی نیست. این ناتوانی ممکن است به تصمیمات نادرست و زیان‌آور منجر شود.

بسیاری از افراد کم‌سن‌وسال، به‌ویژه زیر سن بلوغ، به‌عنوان سفیه شناخته می‌شوند؛ زیرا تجربه و درک کافی از مسائل مالی ندارند. همچنین، افرادی که به دلیل بیماری‌های روانی یا ناتوانی‌های ذهنی نمی‌توانند به‌خوبی تصمیم‌گیری کنند نیز در این دسته قرار می‌گیرند.

به‌علاوه، سفیه معمولاً نمی‌تواند عواقب تصمیمات خود را به‌خوبی درک کند و در نتیجه مسئولیت‌پذیری لازم را ندارد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که افراد سفیه از نظر حقوقی نیاز به حمایت و نظارت داشته باشند تا از سوءاستفاده و زیان مالی جلوگیری شود.

تفاوت سفیه با صغیر و مجنون

در حقوق اسلامی، "سفیه"، "صغیر" و "مجنون" هر یک به گروه‌های مشخصی از افراد اشاره دارند که از نظر عقل و درک متفاوت هستند. در ادامه به تفاوت‌های آن‌ها پرداخته می‌شود:

۱. سفیه

تعریف: فردی که به دلیل ناتوانی در مدیریت امور مالی، به علت نداشتن عقل کافی و درک مناسب، نمی‌تواند به‌خوبی تصمیم‌گیری کند.

ویژگی‌ها: ممکن است بزرگسال باشد، اما توانایی عقلانی کافی برای مدیریت مالی ندارد.

نیاز به قیم: معمولاً برای مدیریت امور مالی خود به قیم نیاز دارد.

۲. صغیر

تعریف: فردی که هنوز به سن بلوغ نرسیده و به همین دلیل، از نظر حقوقی مسئولیت‌پذیر نیست.

ویژگی‌ها: بر اساس معیارهای شرعی، بلوغ معمولاً در سن ۱۵ سالگی برای پسران و ۹ سالگی برای دختران تعیین می‌شود.

نیاز به قیم: صغیر نیز به قیم نیاز دارد، اما علت اصلی عدم مسئولیت‌پذیری او سن کم است، نه ناتوانی عقلانی.

۳. مجنون

تعریف: فردی که به دلیل بیماری‌های روانی یا اختلالات ذهنی، از درک و فهم صحیح امور خود ناتوان است.

ویژگی‌ها: مجنون ممکن است در هر سنی باشد و ناتوانی او به دلیل اختلالات روانی است.

نیاز به قیم: مجنون نیز به قیم نیاز دارد و به‌طورکلی مسئولیت حقوقی ندارد.

نتیجه‌گیری

سفیه ممکن است بزرگسال باشد و تنها در امور مالی ناتوان باشد.

صغیر به سن بلوغ نرسیده و از نظر حقوقی مسئولیت ندارد.

مجنون به دلیل اختلالات روانی نمی‌تواند درک درستی از واقعیت‌ها داشته باشد و ازاین‌رو مسئولیت ندارد.

این سه گروه به دلیل ناتوانی در مدیریت امور خود، به حمایت و نظارت نیاز دارند.

اعمال حقوقی سفیه

پس از توضیح درباره مفهوم و تعریف سفیه، ضروری است که به بررسی اعمال حقوقی این افراد بر اساس قوانین موجود بپردازیم. منظور از اعمال حقوقی سفیه این است که چگونه این اشخاص می‌توانند امور مالی و غیرمالی خود را مدیریت کنند و در چه زمینه‌هایی مجاز به انجام معاملات هستند.

طبق ماده ۱۲۱۴ قانون مدنی، "معاملات و تصرفات افراد غیررشید یا سفیه در اموال خود، معتبر نیست؛ مگر با اجازه ولی یا قیم آن‌ها، خواه این اجازه قبلاً داده شده باشد یا پس از انجام عمل. بااین‌حال، تملکات بلاعوض از هر نوعی، حتی بدون اجازه، معتبر است."

ماده ۱۲۱۴ قانون مدنی ایران به وضعیت حقوقی افراد سفیه و غیررشید می‌پردازد و محدودیت‌های ناشی از این وضعیت در انجام معاملات را مشخص می‌کند. این ماده به این معناست که افراد غیررشید به دلیل ناتوانی در درک و مدیریت امور مالی، نمی‌توانند به طور مستقل اقدام به انجام معاملات کنند.

به طور خاص، معاملات و تصرفات مالی افراد سفیه بدون اجازه ولی یا قیم آن‌ها معتبر نیست. این اجازه می‌تواند قبل از انجام معامله (اجازه قبلی) یا پس از آن (اجازه بعدی) صادر شود؛ بنابراین، حتی اگر معامله‌ای بدون تأیید اولیه انجام شود، در صورت تأیید ولی یا قیم، آن معامله معتبر خواهد بود.

همچنین، در مورد تملکات بلاعوض، اگر شخص سفیه دارایی‌هایی را بدون پرداخت عوض دریافت کند، نیازی به اجازه نیست و این نوع تملکات معتبر خواهد بود. این نکته به حفظ حقوق فرد سفیه در برابر تملک‌های ناعادلانه کمک می‌کند.

در نهایت، هدف این ماده حمایت از افرادی است که به دلایل مختلف مانند سن کم یا ناتوانی‌های ذهنی قادر به مدیریت مستقل امور مالی خود نیستند و درعین‌حال، اجازه می‌دهد که در برخی شرایط از حقوق آن‌ها محافظت شود.

حکم نکاح شخص سفیه

عقد نکاح به‌عنوان یک نوع عقد غیرمالی، شرایط خاصی برای افراد سفیه دارد. شخص سفیه می‌تواند برای خود عقد ازدواج منعقد کند و در این موردنیازی به اجازه یا رضایت شخص دیگری ندارد. این بدان معناست که او می‌تواند بدون دخالت ولی یا قیم، اقدام به ازدواج کند.

بااین‌حال، در خصوص امور مالی مرتبط با عقد نکاح، مانند تعیین مهریه، سفیه نمی‌تواند به طور مستقل عمل کند و برای این اقدامات نیاز به اجازه یا رضایت ولی یا قیم خود دارد. این قوانین به‌منظور حمایت از حقوق فرد سفیه و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در زمینه مسائل مالی وضع شده است. هدف این رویکرد اطمینان از این است که فرد سفیه در عقد نکاح به تعهدات مالی ناپسند و نامناسب وارد نشود.

در مجموع، درحالی‌که شخص سفیه می‌تواند عقد نکاح را بدون اجازه ولی یا قیم منعقد کند، برای مسائل مالی مرتبط با این عقد نیاز به تأیید و رضایت ولی یا قیم دارد. این اقدامات به حفظ حقوق و منافع فرد سفیه کمک می‌کند.

حکم طلاق سفیه

طلاق شخص سفیه در حقوق اسلامی تحت شرایط خاصی قرار دارد. فرد سفیه به دلیل ناتوانی در درک و مدیریت امور مالی و اجتماعی، قادر به اتخاذ تصمیمات صحیح نیست. به همین دلیل، برای اینکه طلاق او معتبر باشد، نیاز به اجازه ولی یا قیم دارد. این اقدام به‌منظور حمایت از حقوق فرد سفیه و جلوگیری از اقداماتی است که ممکن است به نفع او نباشد.

قوانین مربوط به طلاق سفیه به‌منظور حفاظت از حقوق فرد در برابر تصمیمات نادرست و آسیب‌زا وضع شده‌اند. این قوانین اطمینان می‌دهند که افراد سفیه تحت حمایت قانونی قرار دارند و از ورود به تعهدات نامناسب جلوگیری می‌شود. همچنین، اگر طلاق به مسائل مالی؛ مانند مهریه مرتبط باشد، سفیه نمی‌تواند به طور مستقل اقدام کند و برای این مسائل نیز نیاز به تأیید ولی یا قیم خواهد داشت.

مطالبه اجرت المثل و نفقه در طلاق توافقی از سفیه

در طلاق توافقی با شخص سفیه، امکان دریافت اجرت المثل و نفقه وجود دارد، اما شرایط و مقررات خاصی باید رعایت شود. اجرت المثل به معنای مبلغی است که زن به شوهر بابت ازدواج خود دریافت می‌کند و در صورتی که طلاق توافقی صورت گیرد، این مبلغ باید بر اساس توافق طرفین یا حکم قضایی تعیین شود. اگر توافق طرفین مبنی بر پرداخت اجرت المثل وجود نداشته باشد، زن می‌تواند از طریق مراجع قضایی برای دریافت آن درخواست کند.

نفقه نیز به معنای حمایت مالی زن پس از طلاق است که بر اساس قوانین مدنی ایران، حتی در صورت طلاق توافقی، زن حق دریافت نفقه دارد. میزان نفقه به عواملی مانند درآمد و وضعیت مالی هر یک از طرفین، مدت زمان ازدواج و نیازهای زن تعیین می‌شود. در طلاق توافقی، معمولاً طرفین می‌توانند میزان نفقه را به توافق برسانند، اما در صورت عدم توافق، موضوع به قاضی ارجاع می‌شود تا بر اساس شواهد و مدارک ارائه شده تصمیم‌گیری کند.

در صورتی که یکی از طرفین در طلاق توافقی به تعهدات مالی خود عمل نکند، طرف دیگر می‌تواند از طریق قانونی اقدام کند تا حقوق خود را بازیابی کند. همچنین، در نظر گرفتن حقوق فرزندان و تقسیم اموال نیز در این فرآیند حائز اهمیت است. به طور کلی، طلاق توافقی با شخص سفیه می‌تواند روند سریع‌تر و کمتر پرهزینه‌تری داشته باشد، اما برای اطمینان از رعایت حقوق هر دو طرف، مشاوره حقوقی و تنظیم توافق‌نامه‌های کتبی توصیه می‌شود.