(تصاویر) سفر به کعبه مرموز ایرانیان باستان در فارس؛ معمای باستانی کعبه زرتشت

در قلب مجموعه تاریخی نقش رستم، در نزدیکی شهر باستانی تخت جمشید، بنایی رازآلود و اسرارآمیز سر برآورده که قرن‌هاست محل گمانه‌زنی مورخان، باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ است. این بنا که امروزه به نام کعبه زرتشت شناخته می‌شود، از معدود سازه‌های سنگی باستانی است که هنوز کاربری دقیق آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

به گزارش راهنماتو، برخلاف نامش، ارتباط مستقیمی با آیین زرتشتی ندارد، اما همچنان یکی از مهم‌ترین آثار معماری دوره هخامنشیان و ساسانیان محسوب می‌شود. آیا این بنا آرامگاهی سلطنتی بوده یا معبدی مقدس؟ آیا محلی برای نگهداری اسناد دولتی بوده یا آتشکده‌ای برای نیایش؟ در این مقاله، سفری خواهیم داشت به دنیای شگفت‌انگیز کعبه زرتشت، تاریخچه آن، معماری شگفت‌انگیزش و رازهایی که هنوز درباره آن حل نشده باقی مانده است.

تاریخچه و روایت‌های مختلف درباره کعبه زرتشت

کعبه زرتشت بنایی سنگی است که قدمت آن به دوران هخامنشیان (حدود قرن پنجم پیش از میلاد) بازمی‌گردد. این سازه مکعبی‌شکل، با دیوارهایی بلند و ساخته‌شده از سنگ‌های بزرگ و منظم، همواره مورداستفاده حکومت‌های بعدی همچون اشکانیان و ساسانیان نیز بوده است. اما این که چرا این بنا "کعبه زرتشت" نام‌گذاری شده، خود داستانی شنیدنی دارد.

در دوران اسلامی، زمانی که مورخان و پژوهشگران عرب از ایران بازدید می‌کردند، با مشاهده این بنا، شباهتی بین آن و کعبه در مکه یافتند؛ ازاین‌رو، این نام را بر آن نهادند. بااین‌حال، در منابع باستانی ایران نام دقیقی برای این سازه ذکر نشده و کاربرد اصلی آن نیز ناشناخته باقی مانده است. برخی معتقدند که این بنا در دوران ساسانیان محل نگهداری کتب مقدس زرتشتی مانند اوستا بوده و به همین دلیل نام "کعبه زرتشت" را بر آن نهاده‌اند.

کشف بنا و تصورات اولیه: تا قرن‌ها، این بنا به‌عنوان یک آرامگاه سلطنتی شناخته می‌شد. در دوران قاجار، پژوهشگران اروپایی که برای مطالعه آثار باستانی به ایران سفر می‌کردند، این نظریه را مطرح کردند که ممکن است آرامگاه یکی از شاهان هخامنشی باشد. اما در قرن بیستم، با مطالعات دقیق‌تری که توسط باستان‌شناسانی چون ارنست هرتسفلد انجام شد، مشخص شد که این بنا به‌احتمال زیاد معبد یا یک ساختمان حکومتی مهم بوده است. حفاری‌های بیشتر نشان داد که در دوران ساسانیان، این مکان مورد استفاده مجدد قرار گرفته و کتیبه‌های مهمی در نزدیکی آن به جا مانده است که به پیروزی‌های شاپور اول بر امپراتوری روم اشاره دارد.

معماری شگفت‌انگیز کعبه زرتشت

ساختار بنا: کعبه زرتشت یک بنای مکعبی‌شکل است که ۱۲ متر ارتفاع، ۷٫۲۵ متر طول و ۷٫۲۵ متر عرض دارد. جنس دیوارهای آن از سنگ‌های سفید آهکی است که به‌صورت کاملاً منظم و بدون استفاده از ملات روی‌هم قرار گرفته‌اند، مشابه تکنیکی که در تخت جمشید دیده می‌شود.

ویژگی‌های معماری:

• پلکان ورودی: یک پلکان سنگی در قسمت شمالی بنا قرار دارد که به درگاهی کوچک منتهی می‌شود.

• ورودی اصلی: درگاهی که حدود ۱٫۷۵ متر ارتفاع دارد، تنها راه ورود به این سازه است.

• اتاق داخلی: داخل بنا، فضایی مستطیل‌شکل و خالی وجود دارد که هیچ نشانی از تزئینات ندارد، اما برخی نشانه‌ها از احتمال وجود سکویی سنگی در آن حکایت دارند.

• سقف شیب‌دار: سقف بنا به‌صورت شیب‌دار طراحی شده که احتمالاً برای جلوگیری از تجمع آب باران بوده است.

• کنده‌کاری‌های هنری: برخی از دیوارهای بنا دارای سوراخ‌های مشبک‌مانندی هستند که ممکن است برای تهویه هوا و روشنایی داخل سازه تعبیه شده باشند.

کاربردهای احتمالی کعبه زرتشت؛ حقیقت در پس افسانه‌ها

۱. آرامگاه سلطنتی: اولین نظریه‌ای که مطرح شد، این بود که این بنا محل دفن یکی از پادشاهان هخامنشی بوده است؛ اما نبود هیچ‌گونه نشانه‌ای از تدفین این فرضیه را ضعیف می‌کند.

۲. آتشکده: برخی مورخان معتقدند که این بنا یک آتشکده بوده که در آن آتش مقدس زرتشتیان نگهداری می‌شده است. اما نبود دریچه‌های کافی برای خروج دود این نظریه را به چالش کشیده است.

۳. محل نگهداری اوستا: نظریه‌ای دیگر بیان می‌کند که این بنا محل نگهداری متون مقدس زرتشتی، مانند اوستا، در دوران ساسانیان بوده است. این فرضیه ازآن‌جهت مطرح شده که ساسانیان اهمیت زیادی به مذهب زرتشتی می‌دادند و به دنبال حفاظت از متون دینی خود بودند.

۴. خزانه سلطنتی: برخی باستان‌شناسان معتقدند که این بنا محلی برای نگهداری اسناد حکومتی، گنجینه‌های ارزشمند یا اشیای مقدس بوده است. بسته بودن فضا و امنیت بالای این بنا، این نظریه را محتمل‌تر می‌کند.

راهنمای گردشگری کعبه زرتشت و جاذبه‌های اطراف آن

موقعیت جغرافیایی: این بنا در مجموعه باستانی نقش رستم، استان فارس، در فاصله ۶ کیلومتری تخت جمشید قرار دارد.

چگونه به آنجا برویم؟

• از شیراز: ۶۰ کیلومتر (حدود یک ساعت رانندگی)

• از مرودشت: ۵ کیلومتر (۱۵ دقیقه رانندگی)

جاذبه‌های گردشگری اطراف:

• نقش رستم: آرامگاه‌های داریوش بزرگ، خشایارشا و دیگر شاهان هخامنشی، همراه با نقش برجسته‌های تاریخی.

• تخت جمشید: پایتخت باشکوه هخامنشیان، با کاخ‌های عظیم و ستون‌های باابهت.

• نقش رجب: مجموعه‌ای از نقش برجسته‌های ساسانی که صحنه‌هایی از تاج‌گذاری پادشاهان را نشان می‌دهد.

بهترین زمان بازدید:

• بهار و پاییز: هوای معتدل و چشم‌اندازهای زیبا.

• تابستان: گرمای شدید، اما با برنامه‌ریزی درست، بازدید امکان‌پذیر است.

• زمستان: هوای سرد، اما خلوت‌تر و مناسب برای عکاسی.

نکات مهم برای بازدید:

• لباس و کفش مناسب بپوشید، زیرا بازدید از مجموعه نیاز به پیاده‌روی دارد.

• برای آشنایی بهتر با تاریخ بنا، از راهنمای گردشگری استفاده کنید.

• دوربین همراه داشته باشید، زیرا مناظر این منطقه فوق‌العاده زیباست.