تصاویر؛ درخت کنوکارپوس؛ مقاوم‌ترین درخت دنیا که همیشه سبز است و زیرساخت‌های ایران را نابود و مردم را بیمار کرد!
درخت کنوکارپوس که زمانی امید مقابله با گرد و غبار در خوزستان و هرمزگان بود، حالا به تهدیدی برای طبیعت، سلامت مردم و زیرساخت‌ها تبدیل شده است؛ از آلرژی‌زایی گرفته تا ترکیدن لوله‌ها و تخریب آسفالت شهری.
درخت کنوکارپوس (Conocarpus erectus) در نگاه اول یک درخت مقاوم و دوست‌دار طبیعت به‌نظر می‌رسد؛ با برگ‌های همیشه‌سبز، رشد سریع و توان تحمل شرایط سخت اقلیمی، گزینه‌ای ایده‌آل برای شهر‌هایی با آب‌وهوای گرم و خشک به‌شمار می‌رفت. اما تجربه‌ی کاشت گسترده‌ی آن در استان‌های جنوبی ایران، به‌ویژه خوزستان، هرمزگان و بوشهر، چهره‌ای متفاوت از این گیاه را آشکار کرد. حالا بسیاری آن را «بلای جان» طبیعت، زیرساخت شهری و حتی سلامت عمومی می‌دانند.
معرفی گیاه کنوکارپوس
درخت کنوکارپوس بومی مناطق گرمسیری آمریکا، غرب آفریقا و کارائیب است. این درخت همیشه‌سبز با برگ‌های ضخیم و شاخه‌های متراکم، در برابر شوری آب، گرمای شدید، خشکسالی و آلودگی هوا مقاومت بالایی دارد. همین ویژگی‌ها باعث شد تا در دهه ۱۳۸۰ شمسی، این درخت در فضای سبز بسیاری از شهر‌های جنوبی ایران مورد استفاده قرار گیرد.
ویژگی‌های اصلی کنوکارپوس
نام علمی: Conocarpus erectus
نوع: درخت یا درختچه همیشه‌سبز
ارتفاع: تا ۲۰ متر
مقاومت: بسیار بالا در برابر گرما، کم‌آبی، شوری و خاک نامساعد
کاربرد: ایجاد سایه، تثبیت خاک، کاهش گرد و غبار، استفاده در فضای سبز شهری
چرا کنوکارپوس در ایران کاشته شد؟
در سال‌هایی که خوزستان و دیگر استان‌های جنوبی با ریزگردها، کم‌آبی، و گرمای شدید رو‌به‌رو بودند، مسئولان تصمیم گرفتند با توسعه فضای سبز شهری، این مشکلات را کنترل کنند. از آنجایی که درختان بومی رشد کندی داشتند، کنوکارپوس با رشد سریع و مقاومت بالا، گزینه‌ی محبوبی شد.
آغاز بحران؛ زمانی که کنوکارپوس از کنترل خارج شد
با افزایش کاشت بی‌برنامه و گسترده‌ی کنوکارپوس، مشکلاتی یکی‌یکی سر برآوردند. در ابتدا، متخصصان محیط زیست هشدار دادند که این گیاه ممکن است گونه‌ای مهاجم باشد که تعادل اکوسیستم را برهم بزند. سپس گزارش‌هایی از تخریب زیرساخت‌های شهری، و بعدها، بروز مشکلات تنفسی در بین ساکنین مناطق مختلف، نگرانی‌ها را دوچندان کرد.
آسیب‌های زیست‌محیطی و شهری
مطالعات محلی و گزارش‌های رسانه‌ها نشان می‌دهند که ریشه‌های کنوکارپوس قدرت زیادی دارند. این ریشه‌ها نه‌تنها به اعماق زمین نفوذ می‌کنند، بلکه به اطراف نیز گسترش می‌یابند و به راحتی به لوله‌های فاضلاب، تأسیسات آبی، کف‌سازی معابر و آسفالت خیابان‌ها آسیب می‌زنند. در برخی مناطق مانند بوشهر، هرمزگان، بندرعباس و حتی کیش، قطعی مکرر آب به دلیل آسیب ریشه‌های این درخت گزارش شده است.
آیا کنوکارپوس باعث آلرژی و آسم می‌شود؟
یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین جنبه‌های این درخت، تأثیر آن بر سلامت عمومی است. در سال‌های اخیر، در فصل پاییز که زمان هرس گسترده‌ی کنوکارپوس است، همزمانی افزایش بیماران تنفسی در بیمارستان‌های اهواز با هرس این درخت باعث نگرانی شده است.
مطالعات علمی چه می‌گویند؟
مطالعه‌ای در استان بوشهر روی ۱۰۴ بیمار آلرژیک نشان داد که حدود ۵۸ درصد آنها به گرده‌ی کنوکارپوس حساسیت داشتند. به گزارش راز بقا این رقم نگران‌کننده‌ای‌ست و نشان می‌دهد که این درخت می‌تواند محرک آلرژی باشد.
اما مطالعه‌ای دیگر در اهواز، فقط ۱۷ درصد از بیماران را حساس به این گیاه ارزیابی کرده است. پژوهشگران این مطالعه، کنوکارپوس را در مقایسه با درختانی مثل نخل یا نارنج، آلرژن ضعیف‌تری دانسته‌اند.
تصمیم‌گیری‌های اخیر و آینده کنوکارپوس در ایران
در برخی مناطق، مانند اهواز و بندرعباس، شهرداری‌ها هرس پاییزی را ممنوع یا محدود کرده‌اند تا از تشدید بحران تنفسی جلوگیری شود. همچنین برخی کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که به جای حذف کامل این درخت، باید:
کاشت آن را محدود کرد.
هرس آن با رعایت اصول زیست‌محیطی انجام شود.
از آن تنها در مکان‌های خاص مثل کمربند سبز حاشیه شهر‌ها استفاده شود و نه در معابر و محلات مسکونی.
درخت کنوکارپوس نمونه‌ای از تصمیمات شهری است که با نیت مثبت آغاز می‌شود، اما در صورت نبود مطالعات کارشناسی و ارزیابی بلندمدت، می‌تواند پیامد‌های ناخواسته و جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. حالا، جنوب ایران با تجربه‌ی تلخ کنوکارپوس، درس بزرگی درباره‌ی اهمیت گونه‌های بومی، تنوع زیستی و مدیریت پایدار فضای سبز گرفته است. شاید زمان آن رسیده که به جای درختان وارداتی، بیشتر به پتانسیل طبیعت خودمان اعتماد کنیم.
منبع: راز بقا
