ترفندهای ذهنی برای مهار اعتیاد به ولخرجی کردن؛ از بدهی اجتماعی تا خرید هیجانی

فشارهای اجتماعی، تحریک‌های لحظه‌ای، احساسات کنترل‌نشده و حتی وسواس درباره پس‌انداز می‌توانند ساختار مالی یک فرد را مختل کنند. آن‌طور که کارشناسان می‌گویند رفتار ما در خرج‌کردن بیشتر از آنچه فکر می‌کنیم تحت‌تأثیر شرایط روانی و اجتماعی قرار دارد. در ادامه، مهم‌ترین الگوهای مخرب مالی و راهکارهای عملی برای اصلاح آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

بدهی اجتماعی

بسیاری از افراد هنگام مواجهه با جمع، موقعیت‌های تفریحی یا آنچه در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنند، دچار فشار برای خرج‌کردن می‌شوند. هزینه‌کردهای اضافی برای رستوران، هتل یا برندهای محبوب، اغلب به دلیل ترس از قضاوت شدن یا عقب‌ماندن از جمع است.

ویکی رینال، روان‌درمانگر مالی، این وضعیت را «بدهی اجتماعی» می‌نامد و می‌گوید این فشار باعث می‌شود افراد «برای محبوبیت یا جلوگیری از کنار گذاشته‌شدن» بیش‌ازحد هزینه کنند.

او توضیح می‌دهد که تشخیص این فشار نخستین گام اصلاح است و باید از خود پرسید: «آیا این خرج‌کردن از روی میل شخصی است یا احساس اجبار؟»

رینال پیشنهاد می‌کند که چند کار ساده را وارد عادت‌های مالی خود کنید؛ مثل این‌که قبل از خرید کمی مکث کنید، کالا را ۲۴ ساعت در سبد خرید نگه دارید، برای لمس واقعی هزینه‌کرد از پرداخت نقدی استفاده کنید و همراه با فردی مورداعتماد برای خود حد و مرز تعیین کنید.

این رفتارها کمک می‌کند فرد از چرخه «هزینه برای پذیرش اجتماعی» فاصله بگیرد و کنترل بیشتری به دست آورد.

خریدهای ناگهانی

هیجان خرید لحظه‌ای جذاب است اما تکرار آن می‌تواند نظم مالی فرد را از هم بپاشد. بسیاری از افراد برای کاهش احساساتی مانند تنهایی، استرس یا ناکافی‌بودن به خرید پناه می‌برند.

مورگان هاوزل، نویسنده کتاب هنر پول خرج‌کردن، می‌گوید:

بازاریابی آن‌قدر قدرتمند است که می‌تواند هر نوع فکر منطقی درباره این‌که یک محصول واقعاً خوشحال‌مان می‌کند یا نه، کنار بزند.

قدم مهم برای کنارگذاشتن این رفتار، بررسی محرک‌های احساسی پیش از خرید است. رینال می‌گوید داشتن یک «دفترچه هزینه» می‌تواند الگوهای رفتاری را نمایان کند؛ مثلاً ممکن است متوجه شوید که اغلب بعد از یک روز کاری سخت خریدهای غیرضروری انجام می‌دهید. اگر روند خرید تبدیل به ابزار مقابله با احساسات دشوار شده باشد، این چرخه در نهایت ناپایدار خواهد شد.

به گفته رینال، شناخت احساسات پشت خرید کمک می‌کند شخص به جای خریدهای هیجانی، راهکارهای سالم‌تری برای مدیریت استرس یا تنهایی پیدا کند.

پس‌انداز افراطی

عادت‌های مالی ناسالم همیشه به‌معنی ولخرجی نیستند. برخی افراد به حدی درگیر پس‌انداز می‌شوند که هر نوع هزینه‌کرد را خطر تلقی می‌کنند. هاوزل توضیح می‌دهد برخی افراد به دیدن رشد سرمایه «عادت می‌کنند» و دیگر نمی‌توانند در جهت مخالف حرکت کنند، حتی زمانی که خرج‌کردن به نفع کیفیت زندگی است. چنین رفتاری باعث می‌شود پول به‌جای ابزار، تبدیل به عامل کنترل‌کننده زندگی شود.

رینال این الگو را «بی‌اشتهایی مالی» توصیف می‌کند؛ یعنی پرهیز افراطی از خرج‌کردن به دلیل احساس گناه، شرم یا ترس از اتلاف. این رویکرد ممکن است روابط را تحت‌فشار بگذارد و فرد را از لذت‌های طبیعی زندگی دور کند.

راهکار پیشنهادی او انجام «آزمایش‌های کوچک خرج‌کردن» است؛ خرج‌کردن آگاهانه برای چیزهای کوچک به جای پرهیز مطلق. همچنین، بازتعریف مفهوم هزینه به «سرمایه‌گذاری برای رفاه یا لحظات مشترک» می‌تواند ذهنیت فرد را تغییر دهد.

در این میان، توجه به این نکته ضروری است که برای بسیاری از افراد خرج‌کردن برای دیگران آسان‌تر از خرج‌کردن برای خودشان است و این تفاوت می‌تواند نشانه‌ای از احساس گناه پنهان باشد.

اولویت‌های اشتباه

شناخت اولویت‌ها نقطه شروع کنترل هزینه‌ها است، به‌ویژه زمانی که اشتباهات رایج در خرج‌کردن باعث می‌شود فرد از اهداف واقعی خود فاصله بگیرد. زمانی که شخص بداند واقعاً چه می‌خواهد، راحت‌تر مسیر مالی مناسب خود را پیدا می‌کند.

کیم استیونسون، مشاور مالی و روان‌شناس، توصیه می‌کند برای فهم عمیق‌تر انگیزه‌های مالی از تمرینی به نام «اولین ۱۵ تا» استفاده شود. او می‌گوید: «تصور کنید ۳۰ میلیون دلار برنده شده‌اید. سپس ۱۵ خرید اول را یادداشت کنید.»

بعد از ثبت فهرست، به گفته او لازم است انگیزه پشت هر مورد بررسی شود که می‌تواند شامل جلب رضایت والدین، جبران کمبودهای کودکی، کسب اعتبار بیرونی یا رقابت با دیگران باشد. استیونسون می‌گوید اغلب افراد درکمال ناباوری متوجه می‌شوند که تعداد کمی از خواسته‌ها واقعاً متعلق به خودشان است و بخش زیادی از آن‌ها از فشارهای بیرونی، تصویرسازی اجتماعی یا حس کمبود نشأت می‌گیرد.

ثبت خریدها

این نگاه تازه باعث می‌شود فرد مسیر مالی و اهداف واقعی خود را شفاف‌تر ببیند و عادت‌های هزینه‌ای به‌تدریج اصلاح شوند.

پول بازتاب انتخاب‌های ماست

بسیاری از رفتارهای مالی نادرست از احساسات، فشارهای اجتماعی و اولویت‌های مبهم سرچشمه می‌گیرند. شناسایی این محرک‌ها نخستین گام برای ایجاد رابطه‌ای سالم‌تر با پول است. با آگاهی از اشتباهات رایج در خرج‌کردن، کنترل خریدهای ناگهانی، کنارگذاشتن وسواس پس‌انداز و بازتعریف اهداف مالی، می‌توان به سطحی از رفاه مالی رسید که بر پایه امنیت، انتخاب آگاهانه و آرامش ذهنی است.

منبع: روزیاتو