تصاویر؛ ۱۰ گیاه بیابانی که در سخت‌ترین شرایط هم می‌توانند رشد کنند
بیابان‌ها خانه‌ی برخی از بی‌مانندترین گیاهان زمین هستند. در این نوشتار، شما را با ۱۰ گونه برتر آشنا می‌کنیم؛ از گل‌های جنوبگان گرفته تا نخل‌های خرما.
فرادید| سخت‌ترین زیستگاه‌های زمین، نیازمند شگرف‌ترین سازگاری‌ها در دنیای گیاهان هستند. از بیابان‌های یخ‌زده‌ی مناطق قطبی گرفته تا تپه‌های سوزان شنی آفریقا، ما هر روز بیشتر با شگفتی‌های گونه‌های گیاهان بیابانی، چه کوچک و چه غول‌آسا، چه کوته‌عمر و چه کندرشد، چه گسترده و چه نایاب، آشنا می‌شویم.
به گزارش فرادید، گیاهان بیابانی از سازوکارهای گوناگونی استفاده می‌کنند. درختان اقاقیا ریشه‌های بسیار بلندی دارند که می‌توانند به منابع آب در ژرفای زیر زمین برسند، در حالی که کاکتوس‌ها ریشه‌های خود را به‌جای ژرفا، به‌شکل افقی می‌گسترانند تا آب باران را از پهنه بیشتری جذب کنند. برخی گونه‌ها سال‌ها به‌شکل بذرهای خفته دوام می‌آورند و تنها پس از بارش باران جوانه زده و در زمان کوتاهی چرخه‌ی زندگی خود را کامل می‌کنند، پیش از آنکه خشکسالی دوباره آغاز شود. برخی از این گیاهان به‌دست جوامع انسانی ساکن این مناطق دشوار، اهلی یا بهره‌برداری شده‌اند و برخی دیگر حتی آفت شناخته می‌شوند.
چه گیاهانی در بیابان دوام می‌آورند؟
۱. درخت یوکا (Joshua Tree)
نام علمی آن یوکا «بری‌وی‌فولیا» (Yucca brevifolia) و بومی بیابان موهاوی در جنوب‌غربی ایالات متحده است، جایی که یک پارک ملی به همین نام وجود دارد. رشد این گیاهان به نزدیک ۱۵ متر می‌رسد و چند صد سال عمر می‌کنند. گفته می‌شود نام آن‌ها برگرفته از مهاجران مورمون و اشاره‌ای به داستان کتاب مقدس یوشع است. گل‌دهی این گیاهان بین فوریه و آوریل است و گرده‌افشانی به‌وسیله‌ی شب‌پره‌ی یوکا انجام می‌شود که لاروهایش از بذر این گیاه تغذیه می‌کنند.
۲. نخل خرما (Date Palm)
پیشینه باستان‌شناسی نشان می‌دهد انسان‌ها نزدیک به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد در خاورمیانه نخل خرما را کشت می‌کرده‌اند. خرما به‌شکل تازه و در گونه‌های غذاهای شیرین و شور استفاده می‌شود. سرآغاز دقیق آن روشن نیست؛ برخی مصر و بین‌النهرین، برخی خلیج فارس و برخی شبه‌قاره هند را پیشنهاد می‌کنند. این گیاه بسیار کهن است و قدمت آن به دست‌کم ۵۰ میلیون سال پیش بازمی‌گردد. نخل خرما آهسته رشد می‌کند و اگر درست نگهداری شود، می‌تواند تا ۱۰۰ سال عمر کند. گرده‌افشانی آن در طبیعت با باد انجام می‌شود و میوه‌اش خوراک پرندگان، حشرات و پستانداران است.
۳. کاکتوس انجیر تیغ‌دار (Prickly Pear Cactus)
زادگاه این گیاه بیابان‌های قاره آمریکا است، ولی امروز در سراسر جهان یافت می‌شود. در استرالیا یک گونه مهاجم شناخته می‌شود و آن را یکی از بزرگ‌ترین تهاجم‌های زیستی دوران امروزی دانسته‌اند. این کاکتوس می‌تواند ۷ متر ارتفاع و تاجی به عرض ۳ متر داشته باشد. میوه‌های شیرین و گوشت‌دار آن و همچنین برگ‌ها یا بخش گوشتی خوراکی‌اش در آشپزی مکزیکی بسیار محبوب هستند.
۴. علف غلتان (Tumbleweed)
این گیاه یک گونه‌ی ویژه نیست، بلکه روشی برای پراکنش بذر است که در چندین گیاه دیده می‌شود. علف غلتان نماد بیابان‌های غرب وحشی آمریکاست، به‌ویژه به دلیل حضورش در بسیاری از فیلم‌های وسترن هالیوود. وقتی بخشی از گیاه خشک می‌شود از گیاه جدا می‌شود و با باد به حرکت درمی‌آید و در مسیر حرکت، بذرها را در مسیر خود رها می‌کند. در برخی مناطق، حجم زیاد آن‌ها مشکل‌ساز می‌شود، زیرا حجم زیاد آن‌ها می‌تواند جاده‌ها را بسته وحتی ساختمان‌ها را بپوشاند. همچنین خطر آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد.
۵. زیتون لاپرین (Laperinne's Olive Tree)
زیرگونه‌ای وحشی از زیتون است که توانایی زندگی در بیابان را دارد. در ارتفاع ۱۴۰۰ تا ۲۸۰۰ متری در جنوب الجزایر، نیجر و شمال سودان می‌روید و به‌جای بذر، از راه تکثیر رویشی (کلون‌سازی) زنده می‌ماند. این روش هرچند مفید است، ولی تنوع ژنتیکی را کاهش می‌دهد و آینده‌ی آن را در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر می‌کند.
۶. درخت تارا (Tara Tree)
بارندگی در بیابان‌های ساحلی اقیانوس آرام در شیلی و پرو کمابیش وجود ندارد، اما این مناطق نواحی پوشش گیاهی غنی دارند که توانایی حمایت از سکونتگاه‌های انسانی را دارند. این نواحی «لوماس» نامیده می‌شوند و به‌لطف واحه‌های مه‌زا به وجود آمده‌اند؛ مناطقی از رطوبت که کمابیش ۱۷.۰۰۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهند و با هوای سردی که از اقیانوس آرام می‌وزد، شکل گرفته‌اند. در این واحه‌ها درختان بومی نقش حیاتی دارند، ازجمله درخت تارا که بلندترین گیاه در پوشش گیاهی لوماس است و شاخه‌های برگ‌دار آن، مه را از راه تشکیل قطرات کوچک آب پیش از تبخیر یا پراکنده شدن در هوا چذب می‌کند. سپس این آب را به شکل قطره‌ای به پایین درخت می‌چکد و به خاک پیرامون نفوذ می‌کند و آبیاری حیاتی برای سایر گیاهان فراهم می‌کند. تخریب جنگل و چرای بی‌رویه شمار آن‌ها را کاهش داده و کل اکوسیستم لوماس بدون آن‌ها قادر به جذب مه نیست و در خطر است. پژوهشگران تلاش کرده‌اند درختان تارا را دوباره وارد این اکوسیستم کنند، اما به دلیل کمبود آب و سختی جوانه‌زنی بذرهای آن، نتایج متفاوتی به دست آمده است.
۷. مرواریدعلف جنوبگان (Antarctic Pearlwort)
تنها دو گیاه آوندی بومی جنوبگان هستند و این گونه زیبا با گل‌های زرد و شباهت به خزه یکی از آن‌هاست. در سواحل شبه‌جزیره قطب جنوب و در زمین‌های سنگی رشد می‌کند. گرده‌افشانی آن به‌وسیله باد یا خودگرده‌افشانی انجام می‌شود، چون حشرات یا گرده‌افشان‌های دیگری برای گرده‌افشانی در این منطقه وجود ندارند. تمام گیاهان این منطقه برای زنده ماندن تنها به آب ذوب‌شده از یخ‌ها وابسته‌اند، زیرا بارش در بخش‌های داخلی داخلی جنوبگان وجود ندارد. خزه‌ها قادرند بیشتر سال را در حالت خشک‌شده به سر برند و سپس در ۲۰ تا ۱۰۵ روزی که هوا به قدر کافی گرم می‌شود و یخ‌ها ذوب می‌شوند، دوباره آبیاری شوند.
۸. سرو کوهی غربی (Western Juniper)
بومی جنوب‌غرب آمریکا است و در ارتفاع صفر تا ۳۰۰۰ متری رشد می‌کند. در دوره‌های خشکسالی یا سایر فشارهای محیطی، گیاهان برگ‌ریز قادرند پیش از هنگام برگ‌هایشان را بریزند تا از باقیمانده ساختارشان مراقبت کنند. این درخت یک راهکار هوشمندانه دارد: با قطع جریان آب به یک شاخه بزرگ، آن شاخه را می‌کشد تا به این وسیله شانس بقاء و حفظ سایر بخش‌های درخت بیشتر شود. راهکار دیگرش اینست که برگ‌هایش شبیه فلس‌های مومی است که شاخه‌ها را می‌پوشانند.
۹. سَکسال یا تاغ (Saxaul)
اگر در بیابان گوبی با کمبود آب روبرو شدید، یافتن این درخت می‌تواند نجات‌بخش باشد. پوست اسفنجی آن آب را ذخیره می‌کند و می‌توان آن را فشرد تا آب به‌دست آورد. این تنها درخت بیابان گوبی، منبع مهم چوب برای اقوام کوچ‌نشین است که از آن برای گرمایش و پخت‌وپز استفاده می‌کنند. همچنین این درخت منبع غذایی کلیدی برای گونه‌هایی مانند شتر دوکوهان وحشی و بز کوهی است و گنجشک‌های سکسال نیز از دانه‌های آن تغذیه می‌کنند.
۱۰. وِلویتچیا (Welwitschia)
این گیاه عجیب بیابانی بومی بیابان نامیب در نامیبیا و جنوب غرب آنگولا است. تنها دو برگ در طول عمر خود تولید می‌کند و این برگ‌های نواری‌شکل روی زمین رشد می‌کنند و در طول زندگی طولانی گیاه (تاریخ‌گذاری کربنی عمر برخی از آن‌ها را بیش از ۲۰۰۰ سال تخمین زده است) به بخش‌های باریک‌تر و زیادی تقسیم می‌شوند، به گونه‌ای که شبیه چندین برگ به نظر می‌رسند. این گیاه تا ۱ متر ارتفاع رشد می‌کند و در شرایط خشک نامیب با جذب آب از مه و همچنین دسترسی به منابع عمیق آب‌های زیرزمینی زنده می‌ماند. این قابلیت ذخیره آب، آن را به منبع حیاتی تأمین آب برای گونه‌های بیابانی مانند اوریکس، گورخر و کرگدن سیاه تبدیل کرده است که از برگ‌های آن تغذیه می‌کنند. مردم دامارا و هِرِر نیز مخروط‌های بذر آن را به شکل خام یا پخته مصرف می‌کنند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
