مرور کارنامه فرهاد توحیدی و بررسی هفت فیلمنامه‌ی مهم کارنامه‌اش به بهانه‌ی اکران «مست عشق»

فرهاد توحیدی از سنتی می‌آید که قصه‌گویی را بلد است و آن را مقدس می‌داند. او تصویر رویایی از سینمای ملی را چیزی می‌داند که از مسیرِ قصه‌گویی گذر کرده باشد و بر این اعتقاد است که سینمای ایران هنوز این راه را طی نکرده است؛ او می‌گوید البته تلاش‌هایی در این زمینه انجام شده و اتفاقا آثاری موفق بوده‌اند که فیلم‌نامه‌شان به خوبی از پسِ‌ قصه‌گویی برآمده است.

این نویسنده طی سال‌ها حضورش به عنوان فیلم‌نامه‌نویس (در سینما و تلویزیون)  هم در ژانر کمدی نوشته و هم در ژانرهای پلیسی، ملودرام و اجتماعی و حالا درام تاریخی «مست عشق» را نوشته که در گیشه در حال یکه‌تازی است.

فرهاد توحیدی این روزها «مست عشق» را روی پرده‌ی سینماها دارد؛ فیلمی درباره‌ی مولانا و شمس و چگونگی رسیدن این دو یار به یکدیگر. احسان جوانمرد نیز در نگارش فیلمنامه به توحیدی کمک کرده است. 

این نویسنده در طولِ نگارش اثر خود، مشورت‌های بسیاری از مولوی شناسان برجسته از جمله دکتر محمدعلی موحد دریافت کرده است. «مست عشق» برشی از زندگی مولانا و شمس تبریزی در سال‌های ۶۴۰ تا ۶۴۵ هجری قمری است که رابطه مولانا با شمس تبریزی، عشقی که مولانا به او داشت، تأثیر فراوان شمس بر زندگی و اشعار مولانا، و عشق او به خدا را به تصویر می‌کشد. به همین بهانه نگاهی به آثارِ مهم کارنامه‌ی «فرهاد توحیدی» داشته‌ایم.

مرد عوضی | کارگردان: محمدرضا هنرمند | ژانر : کمدی | 1376

«مرد عوضی» از کمدی‌های پیشرو زمان خود است که توسط توحیدی در کارگاه فیلمنامه‌نویسی حوزه هنری نوشته شد.

«مرد عوضی» را محمدرضا هنرمند کارگردانی کرد و  توحیدی برای این فیلم کاندیدای بهترین فیلمنامه از جشن خانه سینما شد. این فیلم را می‌توان محصولِ سینمای جسورانه‌ی دهه‌ی 70 دانست و البته پشتیبانی نهاد قدرتمندی مثلِ حوزه‌ی هنری در آن مقطعِ خاص که اگر وجود نداشت، احتمالا فیلم نمی‌توانست به اکران عمومی درآید.

فیلم به دلیلِ حساسیتِ موضوعش، قید حضور در جشنواره را زد و مستقیم به اکران عمومی رسید، اگرچه در زمان اکران هم برخی روی کنایه‌ی جنسی داستان تاکید داشتند و فیلم را اثری مسئله‌دار می‌دانستند و برخی منتقدان نیز آن را فیلم‌فارسی خطاب کردند.

با این اوصاف، منطق بنیادین توحیدی در این فیلم برای تمامی جایگزینی‌ها و جابه‌جایی‌ها و تغییر و تحولات، عمل پیوند مغز میان دو مرد در حال مرگ است که یکی به لحاظ مغزی و دیگری به لحاظ قلبی دچار ایست شده‌اند و همین سببِ اتفاقاتی در زندگی قهرمان اصلی می‌شود، هر چند که برخی آن را ناشی از روان‌پریسی و بیماری فراموشی می‌دانستند.

یکی از نقاط قوتِ توحیدی در این اثر، دیالوگ‌های آن بود که تا مدت‌ها در ذهنِ مخاطب باقی ماند، برای مثال دیالوگ معروف پرویز پرستویی «دیشب تا صبح داشتم روی یه پروژه کار می‌کردم» دهان به دهان نقل شد و هم‌چنان در خاطر مانده است.

به هر روی کمدی خوش ریتمی که محصولِ همکاری توحیدی و هنرمند بود، سبب شد تا فیلم به پرفروش‌ترین اثرِ اکرانِ سالِ 77 منتهی شود. سازندگان فیلم سعی کردند موفقیت این اثر را با ساختِ «مومیایی۳» (۱۳۷۹) و «عزیزم من کوک نیستم» (۱۳۸۰) تکرار کنند؛ اما این اتفاق رخ نداد و مرد عوضی یکه‌تاز ماند.

مربای شیرین | کارگردان: مرضیه برومند | ژانر : کمدی کودک |  1380

«مریای شیرین» از جمله کارهای اقتباسی کارنامه توحیدی است که بر اساس کتابی به همین نام نوشته هوشنگ مردای کرمانی به نگارش درآمده است.

توحیدی این اثر را بر اساس داستان بلند «مربای شیرین» مرادی کرمانی نوشت و البته به ضرورت مدیومِ سینما به داستان، صحنه‌ها و ماجراهای فرعی افزود. توحیدی البته تنها فیلم‌نامه‌نویسی نبود که از کتابِ برگزیده‌ی سال ۱۹۹۹ میلادی کتاب‌خانه‌ی بین‌المللی مونیخ، این فیلم‌نامه را اقتباس کرد؛ در این سال‌ها الهامات و وام‌گیری‌های بسیاری (مستقیم و غیرمستقیم) از این کتاب شده است؛ اما اقتباس توحیدی از این کتاب به همراه کارگردانی برومند، مربای شیرین را بدل به یکی از موفق‌ترین برداشت‌های این کتاب کرد.

توحیدی در «مربای شیرین» بار دیگر توانایی خود را در نوشتن دیالوگ‌های طنز نشان داد تا هم مخاطبِ کودک و نوجوان از فیلم لذت ببرد و هم مخاطبِ بزرگ‌سال. شاید در کنار کارگردانی، این قدرتِ قلم توحیدی است که سبب شده تا این فیلم هنوز هم بعد از حدود بیست سال برای دیدن اثری قابل اعتنا باشد.

گاهی به آسمان نگاه کن | کارگردان: کمال تبریزی | ژانر : کمدی فلسفی | 1382

توحیدی فیلمنامه «گاهی به آسمان نگاه کن» را با نگاهی به رمان «مرشد و مارگاریتا» نوشت.

«گاهی به آسمان نگاه کن» برداشتی آزاد از رمان مرشد و مارگریتای میخائیل بولگاکف است و توحیدی برای بسیاری ترفندها و نقطه  عطف‌های فیلمنامه از رمان بهره گرفته و البته آن را ایرانیزه کرده است. اثر، فیلمنامه‌ای محکم و قابل قبول دارد که توانسته ظرفیت تصویرسازی مناسب را در اختیار کارگردان قرار دهد.

توحیدی شرایط مضمونی قصه را درک کرده و به سمت بیان مفهوم پیش رفته است. دیالوگ نویسی این اثر یکی از برترین کارهای توحیدی به حساب می‌آید. توجه بیش از اندازه به مسائل مادی، رواج دروغگویی و تجمل‌گرایی در بین افراد مختلف جامعه، بی توجهی عمومی نسبت به ایثارگران و اشاره به خیرینی که قصد خودنمایی دارند و درآمدشان را از راه‌های نامشروع کسب می‌کنند، بخشی از مسائلی است که در این فیلم مورد تاکید قرار می گیرد.

توحیدی در این اثر یادآور می‌شود که همه ما مسئول مستقیم اعمال و رفتارمان هستیم و باید نسبت به افکاری که در سر داریم یا کارهایی که انجام می دهیم، دقت نظر داشته باشیم. فیلمنامه‌نویس و کارگردان در پایانِ این فیلم از تمهیدی درخشان استفاده کرده‌اند؛ در صحنه‌ای که قرار است بهمن و هانیه با همدیگر ازدواج کنند، برخی شهدا به دیدن جانبازان می‌آیند.

سعید در فیلم از کرخه تا راین با بازی علی دهکردی، مهرداد سلیمانی ایفاگر نقش دیده بان در فیلم دیده بان، مهدی فقیه بازیگر نقش پیرمرد در فیلم هور در آتش و سیدجواد هاشمی در نقش یکی از رزمندگان غواص فیلم افق از جمله نقش هایی هستند که در این فیلم زنده می شوند.

پرونده هاوانا | کارگردان: علیرضا رئیسیان | ژانر : درام اجتماعی |  1384

«پرونده هاوانا» یکی از فیلمنامه‌های پرحاشیه کارنامه توحیدی است که مصائب زیادی را پشت سرگذاشت تا موفق به دریافت مجوز نمایش شد.

پرونده هاوانا فیلم کمتر دیده‌شده‌ی کارنامه علیرضا رئیسیان را توحیدی با فیلم‌نامه‌ای افشاگرانه نوشت. «پرونده هاوانا» به موضوع فساد موجود در سیستم ساخت و توزیع دارو در کشور اشاره می‌کند که برای آن سال‌ها، عملی ساختارشکنانه به حساب می‌آید. او شخصیت‌های خود را به شکلِ خاکستری معرفی کرد که برای کشف حقیقت با زندگی خود قمار می‌کنند. 

توحیدی در این فیلم  داستانِ‌ خود را به سبک فیلم نوآرها از طریق معرفی یک فم فتال و حواشی پیرامون آن پیش بُرد. دکتر پژمان (با بازیِ امین تارخ) استاد دانشگاه و محققی است که موفق به تولید واکسن هپاتیت شده اما متوجه می‌شود اراده‌ای وجود دارد که مانع از تولید انبوه واکسن می‌شود.

در این بین پژمان با خبرنگاری به نام زویا فانی (با بازیِ نیکی کریمی) آشنا می‌شود که اطلاعاتی در این زمینه دارد؛ اما این آشنایی به‌سرعت زندگی خانوادگی پژمان را با تهدیدی جدی مواجه می‌کند. «پرونده هاوانا» به نسبتِ سال ساختش، فیلمی پیشرو به‌حساب می‌آید که بی هیچ هراسی به مسائل حساس سیاسی اشاره دارد و در بخش درام نیز داستانش را بدون پرده‌پوشی روایت می‌کند.

پاداش سکوت | کارگردان: مازیار میری | ژانر : دفاع مقدس | 1386

توحیدی برای نگارش پاداش سکوت نامزد تندیس بهترین فیلمنامه از جشن بزرگ سینمای ایران شد.

توحیدی «پاداش سکوت« را با نگاهی به داستان کوتاه و جنجالی  من قاتل پسرتان هستم نوشته احمد دهقان نوشت. در داستان احمد دهقان، خواننده در انتهای نامه‌ی رزمنده‌ای به پدر یک شهید، اتفاقی هولناک را تجربه می‌کند؛ اما توحیدی برای نوشتنِ فیلم‌نامه‌ی این اثر، جزییات آن را با دغدغه‌های اجتماعی خود نوشت و  نقبی به شرایط روز اجتماع و سرنوشت متفاوت آدم‌های زد.

در پاداش سکوت  بسیاری از رزمندگان یا در گوشه ای سرگرم گذران زندگی به ساده‌ترین شکل ممکن هستند یا در آسایشگاه‌های مجروحان جنگی با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند یا پس از تحمل سال‌ها رنج ناشی از جراحات شیمیایی به شهادت رسیده‌اند. ایده‌ی نو و موضوع جدید فیلم چنان جذاب است که هم‌چنان یکی از برترین آثار دفاع مقدس محسوب می‌شود.

بدون قرار قبلی | کارگردان: بهروز شعیبی | ژانر : درام اجتماعی | 1400

فرهاد توحیدی برای نگارش فیلمنامه«بدون قرار قبلی» کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه شد.

«بدون قرار قبلی» نیز چون بسیاری دیگر از آثارِ توحیدی الهام گرفته از یک کتاب (این بار یکی از داستان‌های مصطفی مستور) است. توحیدی در این اثر از الگوی شاه پیرنگ و سفر قهرمان بهره برد و ضمن توجه به مضامین انسانی،  تلاش کرد تا یک شخصیت‌پردازی دقیق و حساب‌شده را ایجاد کند.

«بدون قرار قبلی قصه شخصیت محوری است که روایت سفری از آفاق به انفس را به تصویر می‌کشد و به واسطه این روایت مخاطب را هم به سفری درونی دعوت می‌کند. برگشت یاسمین  بعد از سی سال به ایران و رفتن او به تهران و مشهد و مواجه شدن او با برخی از اقوام قدیمی و از همه مهم‌تر، گذشته پدری ناشناخته و شناخت ایرانی که وطنش است اما از آن اطلاعاتی ندارد، کلیت فیلم بدون قرار قبلی را تشکیل می‌دهند.

مست عشق | کارگردان: حسن فتحی | ژانر : درام تاریخی |  1403

توحیدی در فیلم «مست عشق» روایتی مخاطب پسند از زندگی مولانا و شمس را نوشته است.

آخرین اثری که از «فرهاد توحیدی» در سینماهای ایران در حال اکران است، فیلم «مست عشق» به کارگردانی «حسن فتحی» است. فیلم درباره مولانا و شمس تبریزی سخن می‌گوید و برش از دورانی کوتاه از این مؤانست این دو چهره‌ی نام‌آور تاریخ را بدون قضاوت بیان می‌کند.

طبقِ آن‌چه توحیدی گفته است قرار بوده تا داستان شمس و مولانا برای ساخت یک سریال تلویزیونی نگارش شود و مقدمات آن فراهم شده بود؛ اما به دلیلِ‌ نگاه حاکم بر تلویزیون، این اتفاق رخ نداده و به ساخت یک اثر سینمایی بسنده شد. آن‌چه هم‌اکنون روی پرده رفته، هفتمین اتودی است که توحیدی نوشته و فیلمنامه فعلی «مست عشق» نسخه یازدهمی است که مورد توافق کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس قرار گرفته است.

توحیدی در «مست عشق» سراغ یکی از مهمترین شعرا و عرفای تاریخ ایران یعنی جلال‌الدین محمد بلخی مشهور به مولانا رفته و بخشی از دوران زندگی او را به تصویر کشیده و  قصه‌ای شخصیت محور خلق کرده که با چرخشی ظریف به سمت ماجرامحوری رفته و چند داستانِ فرعی را نیز به آن گره زده است. داستان‌هایی چون قصه عشق نافرجام پسر مولانا (علاء‌الدین) به کیمیا خاتون و داستانِ مربوط به اسکندر بیک فرمانده خشن اهل قونیه و … و در این بین فیلم‌نامه‌نویس تا حد مقتضی تلاش کرده است به تاریخ وفادار بماند.

منبع: فیلم نیوز