زندگینامه عطار نیشابوری؛ عشق، آثار و مرگ عطار

هفت شهر عشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم … عطار نیشابوری را با شاهکارهایی همچون منطق الطیر و تذکره الاولیا می‌شناسیم؛ حال آنکه غزلیات ، رباعیات و دیگر اشعار عطار نیشابوری نیز بسیار شیرین و به یاد ماندنی است. عطار نیشابوری یا فریدالدین ابو حامد محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق، در اواخر قرن ششم هجری قمری به دنیا آمد. محل تولد او در روستای کدکن در شهر نیشابور است و به گواهی تاریخ، پدر او عطاری مشهور در دوران خود بود. 

زندگینامه عطار نیشابوری، همسر، فرزندان و آثار وی

زندگینامه عطار نیشابوری

همان طور که گفتیم زمان تولد ابراهیم بن اسحاق، به اواخر قرن ششم هجری قمری بازمی‌گردد. پس از مرگ پدر که به شغل عطاری مشغول بود، وی نیز به همین شغل درآمد و روزگار خود را از این راه سپری می‌کرد. البته در شواهد و قراین تاریخی، چنین بر می‌آید که وی علاوه بر عطاری، به طبابت نیز می‌پرداخت و در این دوران تا حدودی این علم را آموخته بود.

مشخص نیست در چه سالی اما، در اوایل قرن هفتم، احوالات عطار دگرگون شد و از دنیای پیشین خود به دنیای عرفان و معرفت وارد گشت.

می‌گویند  او در حال فروش ادویه و گیاهان دارویی بود که درویشی به نزد وی آمده و طلب کمک کرد. عطار درویش را جواب کرده و به او چیزی نداد. درویش رو به عطار کرده و گفت: “تو چطور جان خواهی داد؟” عطار به وی پاسخ داد، چنان که تو خواهی مرد. در همان لحظه درویش یک کاسه چوبی را در زیر سر خود قرار داده و پس از به زبان آوردن کلمه “الله”، جان به جان آفرین تسلیم کرد. تماشای این صحنه، عطار را به شدت دگرگون ساخته و حرفه خویش را رها کرده و به راه سلوک معنوی رفت.

از آن پس در زندگینامه عطار نیشابوری می‌بینیم که او برای مدت در محضر شیخ الشیوخ عارف رکن الدین اکاف به کسب علم و معرفت مشغول بوده و در همین دوران توبه بزرگ خود از گذشته را انجام داد. او چند سالی را به ریاضت و کسب معرفت گذرانده و سپس مدتی را از مکه تا ماوراء النهر به سفر سپری نمود. در همین دوران بود که مدتی را با مجدالدین بغدادی به سر برده و از وی نیز کسب علم نمود. گفته می‌شود که عطار از مجدالدین بغدادی بسیار تاثیر پذیرفته و بارها و بارها در دوران پیری وی و در جلسات مختلف از وی یاد کرده است.

گفت ما را هفت وادی در ره است
چون گذشتی هفت وادی درگه است

وانیامد در جهان زین راه کس
نیست از فرسنگ آن آگاه کس

چون نیامد باز کس زین راه دور
چون دهندت آگهی ای ناصبور

چون شدند آن جای گه گم سر به سر
کی خبر بازت دهد از بی‌خبر

(منطق الطیر، عذر آوردن مرغان)

حکایت ملاقات مولوی با عطار در کودکی و پیش بینی شیخ عطار نیشابوری درباره او که به زودی این کودک آتش در دل سوختگان عالم خواهد زد و شور و غوغایی در بین رهروان طریقت به وجود خواهد آورد… بسیار معروف است. عطار پیر، نسخه ای از مثنوی اسرارنامه اش را به مولانای ده ساله هدیه داد. تاثیرپذیری مولانا از عطار در آثار او مشهود است.

زمانی که عطار به هندوستان سفر کره بود، در شهر پنجاب با یک حکیم ایرانی از شهر ری، به نام پیران رازی آشنا شد که فردی مذهبی و زرتشتی بود. عطار در محضر پیران رازی قرار گرفته و نزد وی طبابت خویش را تکمیل می‌نمود. تا زمانی که قصد کرد به ایران بازگردد، اما در همین حال با دختری زیبارو روبرو شد که از قضا دختر عالمشاه رازی، عموی پیران رازی بود.

نام این دختر عهدجهان بوده و طبیب پیران رازی که عطار را بسیار دوست داشت، بانی این ازدواج گشت. پس از این وصلت؛ عطار به همراه همسر خویش، به ایران و شهر نیشابور بازگشت. همسر عطار، عهدجهان، زنی متدین و اهل ادب بود و شاید بتوان او را یکی از عواملی دانست که در گرایش بیشتر عطار به شعر و شاعری تاثیرگذار گشت.

این دو دو فرزند دختر و پسر داشته و روزگار خوشی را سپری می‌کردند اما خوشبختی روی خود را آن قدرها طولانی به این عارف و شاعر بزرگ نشان نداد و تنها چند سال بعد، عهدجهان، همسر عطار، بر اثر بیماری جان خود را از دست داد و جان شاعر به سوگ نشست. عطار در غم و اندوه از دست دادن همسر محبوب خویش، چنین سرود:

چه گویم از غم عهد‌جهان که تا که جهانست
بنای عهدِ جهان نیست استوار، دریغ

دلت که گلشن تحقیق بود ای عطار
بسوخت همچو دل لاله ز انتظار، دریغ

آثار عطار

عطار دو گروه اثر به نظم و به نثر دارد.

• از آثار وی به نظم  می‌توان به «دیوان اشعار» مشتمل بر غزلیات، قصاید و رباعیات اشاره کرد.
  «مثنوی های عطار» شامل الهی نامه، مصیبت نامه، وصلت نامه، اسرار نامه، بلبل نامه، بی سر نامه، منطق الطیر، جواهر الذات، تذکره الاولیا،  حیدرنامه، اشتر نامه، خسرونامه و مظهر العجایب هستند.
  رباعیات عطار به نام «مختارنامه»
• معروف ترین  اثر عطار به نثر ؛ «تذکره الاولیا» است.

مرگ موضوعی است ناشناخته که مورد توجه همه شعرا از قدیم تا جدید بوده است. مجموعه شعر عطار در مورد مرگ به زیبایی این دنیای ناشناخته را برای خواننده باز می‌نماید و او را به فکر فرو می‌دارد.

عطار نیشابوری به روایات مختلف در سال ۶۳۲ یا ۶۱۶ هجری قمری درگذشته است، اما بیشتر تاریخ نویسان مرگ او را به سال ۶۲۷ هجری قمری نسبت می‌دهند. مرگ او به دست یک سرباز مغول در جریان حمله مغول‌ها به ایران صورت گرفته است. این سرباز مانند سایر سربازان مغول که به قتل عام مردم شهر مشغول بودند، با شمشیر خود بر فرق سر عطار کوبیده و همین ضربه کاری، او را از پای درآورد. در کتاب شیخ بهایی (کشکول) آورده شده است که پس از شکافتن فرق عطار، او که مرگ را در یک قدمی خویش می‌دید، با خون خویش بر دیوار نوشت:

در کوی تو رسم سرفرازی این است
مستان تو را کمینه بازی این است

با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت
شاید که تو را بنده نوازی این است

محل دفن عطار

عطار نیشابوری را در جایی نزدیک به شهر نیشابور به خاک سپرده و آرامگاه وی در همین نقطه قرار دارد. امیرعلیشیر نوایی، وزیر مقرب سلطان حسین بایقرا، کسی بود که فرمان داد تا مقبره ویران شده وی در دوران تیموریان، دوباره بازسازی شده و به شکوه خود بازگردد.

در تقویم ایران ۲۵ فروردین روز بزرگداشت عطار نیشابوری نامگذاری شده است.