خارش چشم و بینی؛ علل و راه‌های درمان آن

شاید بار‌ها برای هر یک از ما پیش آمده است که دچار خارش شدید در بینی و یا چشم‌های خود شده باشیم و احتمالاً پس از مدتی نیز از شر آن راحت شویم. گاه نیز به علت حساسیت‌های مختلف ممکن است مدت زمان زیادتری را با خارش بینی و چشمان خود سر کرده باشیم؛ اما گاه ممکن است که بدون هیچ عامل آلرژیک دچار چنین عارضه‌ای شویم، درحالی که علت دقیق آن را نمی‌دانیم. در چنین حالتی است که خارش چشم و بینی را باید جدی گرفت؛ چراکه به احتمال فراروان عاملی جدی و خطرساز سبب به وجود آمدن آن است.

به گزارش فرارو، عارضه خارش چشم و بینی به چه دلایلی رخ می‌دهد و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با ما همراه شوید.

خارش چشم و بینی چگونه اختلالی است؟

براساس برآورد‌های مرکز آسم، آلرژی و ایمونولوژی آمریکا (ACAAI) حدود ۵۰ میلیون نفر از مردم ایالات متحده به انواع مختلف آلرژی گرفتار هستند که حدود ۴۰ درصد این میزان را کودکان به خود اختصاص داده‌اند. در این میان بیشتر افراد مبتلا به آلرژی علاوه‌بر علائمی همچون عطسه، گرفتگی و آبریزش بینی از قرمزی، آبریزش و خارش چشم‌ها و بینی خود نیز در رنج هستند. به عبارت ساده‌تر خارش چشم و بینی تا حد زیادی در ارتباط با مشکلات آلرژیک پدید می‌آید، هرچند که آلرژی تنها دلیل آن نیست.

خارش بینی معمولا با شرایط آلرژیک یا بیماری‌های آلرژیک که به طور مداوم در اثر ایجاد تغییرات در فصول است، ایجاد می‌شود، هرچند که عواملی همچون سرماخوردگی، خشکی هوا و بیماری‌های پوستی نیز می‌توانند در پدید آمدن آن دخیل باشند. خارش بینی می‌تواند در داخل بینی (داخل حفره بینی) یا خارج از بینی (بر روی پوست بینی) رخ بدهد. بیشتر اوقات خارش در نتیجه تحریک یا آلرژی هر یک از پوشش (داخل) و یا پوست (خارج) بینی است.

خارش چشم نیز که با نام علمی اکولار پروریتوس (ocular pruritus) شناخته می‌شود، بیش‌تر اوقات بر اثر انواع حساسیت‌ها (آلرژی) ایجاد می‌شود. ماده تحریک‌کننده که به آن آلرژن می‌گویند (مانند گرده، غبار و شوره‌ بدن حیوانات)، باعث ترشح ترکیباتی در اطراف بافت چشم‌ها می‌شوند و ترشح همین ترکیبات که هیستامین نامیده می‌شوند، به ایجاد خارش، قرمزی، و تورم چشم منجر می‌شود. حساسیت‌های چشمی از لحاظ شکل و اندازه متنوع هستند و می‌توانند فصلی یا همیشگی باشند. حساسیت‌های فصلی ممکن است باعث ایجاد وضعیتی شوند که به آن التهاب ملتحمه‌ آلرژیک گفته می‌شود. این وضعیت معمولا در فصول بهار و پاییز ایجاد می‌شود و ناشی از افزایش میزان گرده‌ها و قرار گرفتن در معرض آلرژن‌هایی مانند گیاهان و علف‌های هرز است. از سوی دیگر حساسیت‌های همیشگی در تمام طول سال گریبان‌گیر فرد مبتلا هستند و ممکن است بر اثر عواملی مثل گرد و غبار و کپک‌های قارچی ایجاد شوند.

علل شایع خارش بینی

۱. خشکی بینی: خشکی بینی‌ می‌تواند به سوزش با نشانه‌های خارش منجر شود. اغلب سوراخ‌های بینی به دلیل عوامل محیطی مانند هوای خشک، باد و تهویه مطبوع خشک است، با این حال خشکی نیز ممکن است ناشی از تولید موکوس ناکافی از پوشش بینی باشد. این ممکن است با شرایطی مانند سندرم Sjogren یا با مصرف بیش از حد دارو‌ها مانند ضد انعقاد، آنتی کولینرژیک و آنتیستامین‌ها رخ بدهد. پوسیدگی‌های بینی نیز ممکن است با کمبود آب همراه باشد.

۲. رینیت آلرژیک: رینیت آلرژیک یک بیماری شایع است که در اثر قرار گرفتن در معرض مواد خاص به وجود می‌آید. این مواد معمولاً بی‌ضرر هستند و برای بیشتر مردم مشکل ایجاد نمی‌کنند. با این حال در افرادی که مبتلا به رینیت آلرژیک هستند، سیستم ایمنی باعث التهاب می‌شود. رینیت آلرژی ممکن است همیشگی باشد و یا در فصل‌های خاص (تب یونجه) رخ می‌دهد و گاه بدتر می‌شود، گرده، مایت‌ها و گرد و غبار خانگی، ذرات سوسک حمام، قارچ و خز یا مو (شوره) حیوانات بعضی از آلرژن‌های رایج هستند.

۳. عفونت‌ها: عفونت حفره بینی نیز رایج است که بیشتر اوقات حاد و به علت ویروس‌هایی مانند ویروس سرماخوردگی و ویروس آنفلوآنزاست. التهاب و علائم بینی ناشی از آن معمولاً شدید است و تنها چند روز طول می‌کشد. این مسئله معمولاً خود به خود حل می‌شود. عفونت‌های باکتریایی بیشتر شدید هستند و به مداخله پزشکی نیاز دارند. اغلب این عفونت‌ها شامل سینوس پارانازال (سینوزیت) می‌شود افراد مبتلا به آلرژیک بینی بیشتر تمایل به عفونت بینی دارند.

۴. آسیب: آسیب به بینی می‌تواند از طریق روش‌های مختلفی مانند ناخنک زدن، دمیدن قوی و پاک کردن بینی و استفاده نامناسب از اسپری بینی صورت بگیرد حتی یک ضربه به بینی که خارجی است؛ نیز می‌تواند علائم داخل بینی را ایجاد کند. آسیب شیمیایی نیز ممکن است هنگام شنا کردن در آب کلر یا گاز‌های سمی رخ بدهد و بسته به ماهیت و شدت آسیب ممکن است خارش، سوزش، درد، آبریزش بینی و عطسه را داشته باشد. علائم معمولاً بلافاصله در هنگام یا پس از آسیب شروع می‌شوند.

۵. خستگی: تنفس تحریک کننده‌های هوا در بینی می‌توانند سبب التهاب روی خط بینی شوند. این تحریک کننده‌ها ممکن است شامل گرد و غبار، شن و ماسه، دود، گاز‌های سمی و بوی قوی باشد. این مسئله به غیر از نوع ماده به مقدار و مدت زمان قرار گرفتن در معرض آلودگی نیز بستگی دارد. افراد مبتلا به مشکلات بینی مانند رینیت آلرژیک به احتمال زیاد با قرار گرفتن در معرض عوامل مضر تحریک می‌شوند. معمولاً تحریک کننده باعث التهاب حاد می‌شود و پس از برداشتن علائم، علائم آن به مرور زمان کم می‌شود.

۶. تماس با درماتیت: تماس با درماتیت یک بیماری شایع پوستی است که به علت تحریک کننده یا آلرژن‌ها روی سطح پوست ایجاد می‌شود. محرک می‌تواند از گرد و غبار و محصولات مراقبت از پوست به آب و حتی عرق بدن متفاوت باشد. همان‌طور که از نام آن پیداست، این ماده پوست را تحریک می‌کند که به التهاب منجر می‌شود. آلرژن‌ها همچنین مواد مغذی هستند که موجب التهاب می‌شوند؛ اما این به علت حساسیت به سیستم ایمنی بدن است؛ بنابراین افرادی که به مواد خاص آلرژی دارند، واکنش نشان خواهند داد.

۷. آفتاب سوختگی: پوست بینی به‌خصوص در پل به دلیل موقعیت آن مستعد آفتاب سوختگی است. آفتاب سوختگی ممکن است همیشه واضح نباشد. فرد حتی ممکن نیست که آفتاب سوختگی خفیف را تا چند ساعت بعد از شروع ایجاد علائم التهابی متوجه شود. قرار گرفتن در معرض نور خورشید پوست را خشک می‌کند و موجب تحریک می‌شود. اشعه ماوراء بنفش به داخل پوست نفوذ می‌کند و فیبر‌های کلاژن و الاستین را سریع می‌شکند و می‌تواند باعث تحریک و آسیب به پوست شود. این ممکن است شامل خارش، سوزش و قرمزی پوست باشد. آفتاب سوختگی با کلاه و کرم‌های ضد آفتاب مناسب قابل پیشگیری است.

۸. آلرژی غذایی: اگر شما آلرژی غذایی داشته باشید، ممکن است دچار خارش بینی شوید. علاوه‌بر این محصولاتی مانند پنیر، رب گوجه فرنگی، ژامبون، سس سویا، ماهی، پیتزا، شراب قرمز و آبجو می‌توانند سبب خارش بینی نسبت به سایر غذا‌ها باشند؛ زیرا حاوی مقدار زیادی هیستامین هستند.

خارش بینی چگونه درمان می‌شود؟

قبل از هر چیز باید به پزشک مراجعه کنید و با انجام تست آلرژی دلیل خارش بینی خود را پیدا کنید. با توجه به تشخیص دکتر درمان خود را آغاز کنید. به طور کلی می‌توان خارش بینی را به روش‌های زیر درمان کرد:

۱. تهویه هوا: برای درمان خارش بینی ناشی از گردو غبار می‌توانید هر روز هوای محیط زندگی خود را تهویه کنید و اشیای منزل خود را از گرد و غبار پاک کنید.

۲. اسپری بینی: استفاده از اسپری‌های بینی می‌تواند درمان خوبی برای از بین بردن خارش بینی باشند؛ زیرا اسپری‌های بینی باعث تمیز و مرطوب شدن مجرای بینی می‌شوند.

۳. استفاده از دارو‌های آلرژی: اگرچه این درمان در مدت کوتاهی باعث بهبود می‌شود، می‌تواند مشکل را برای مدت کوتاهی درمان کند. شما می‌توانید این دارو‌ها را از داروخانه تهیه کنید.

علل شایع خارش چشم

۱. آلرژی: دلیل اصلی خارش چشم می‌تواند حساسیت باشد. اگر دچار خارش چشم شده‌اید، درحالی که اخیرا از کرم، لوازم آرایشی یا صابون جدید استفاده کرده‌اید، احتمالا به این مواد حساسیت دارید. علاوه‌بر این معمولا چشم نسبت به گرده افشانی، گرد و غبار و موی حیوانات نیز حساسیت نشان می‌دهد. در صورت امکان از چنین محرک‌هایی دوری کنید و برای بیرون آمدن ذرات از چشم، از قطره چشمی استفاده کنید. برای از بین بردن علائم آلرژی نیز می‌توانید از آنتی هیستامین به صورت قرص یا قطره استفاده کنید. تا زمانی که علائم حساسیت در چشم شما باقی‌ست، از لنز استفاده نکنید. آیا می‌دانستید بیش از نیمی از افرادی که در دنیا از لنز استفاده می‌کنند، خشکی، خارش و دیگر ناراحتی‌ها را تجربه کرده‌اند.

۲. خستگی چشم: وقتی زمان زیادی بدون استراحت به چیزی مثل صفحه کامپیوتر، موبایل یا تبلت خیره می‌شوید، دچار «خستگی چشم» خواهید شد. نشانه خستگی چشم خارش، درد و سوزش است که ممکن است خشکی، پر آبی و حساسیت به نور را هم شامل شود. برای پرهیز از این حالت هر ساعت چند دقیقه چشمانتان را ببندید، روی چیز دیگری متمرکز شوید یا پلک بزنید.

۳. لنز: در صورتی که لنز شما صدمه دیده باشد، درست در جای خود قرار نگرفته باشد، خوب تمیز نشده باشد و اندازه آن متناسب نباشد، به خارش چشم منجر می‌شود (لنز نامتناسب این حس را ایجاد می‌کند که گویی شی ء خارجی درون چشم شما قرار دارد یا زمانی که لنز می‌زنید احساس می‌کنید تصاویر تکان می‌خورند). طبق تجویز پزشک از لنز مناسب‌تری استفاده کنید و طبق دستورالعمل آن لنز را شستشو و ضدعفونی کنید.

۴. سندرم خشکی چشم: علت دیگر خارش چشم می‌تواند سندرم خشکی چشم باشد که به خاطر قطره‌های نامناسب مرطوب کننده چشم به وجود می‌آید (به دلیل پیری، جراحی لیزر چشم یا دارو‌های ضداحتقان و ضد افسردگی) یا مرطوب کننده‌های چشمی که فوری تبخیر می‌شوند (به خاطر دود سیگار، هوای خشک یا کمتر پلک زدن). استفاده از قطره‌های چشمی که به عنوان اشک مصنوعی شناخته شده‌اند، می‌توانند خشکی چشم را از بین ببرند و درد و ناراحتی را کاهش بدهند.

۵. عفونت چشم: اگر علائم بیشتری چون ترشح چشم یا گلو درد دارید، اگر درد زیادی دارید یا بینایی شما کم شده است، احتمالا عفونت یا مشکل دیگری دارید که به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارد. بسیاری از بیماران از قرمزی، خارش و آبریزش چشم‌ها شکایت دارند. چنین افرادی که با مشکلات خاص چشمی دست به گریبانند، بینایی آن‌ها در معرض خطر قرار دارد؛ بنابراین باید به پزشک مراجعه کنند.

۶. کراتیت: از جمله نشانه‌های کراتیت می‌توان به خارش، احساس وجود جسمی در چشم، قرمزی، درد و ترشح اشاره کرد. التهاب قرنیه ممکن است در اثر استفاده طولانی مدت از لنز، جراحت خفیف یا عفونت ویروس هرپس –عامل تبخال، باکتری یا قارچ ایجاد شود.

۷. بلفاریت: ازجمله نشانه‌های «بلفاریت» ـالتهاب لبه یا حاشیه پلک- می‌توان به خارش، پوسته‌های ریز روی مژه و چسبندگی پلک هنگام بیدار شدن اشاره کرد. ممکن است احساس کنید در چشمتان شن وجود دارد. رعایت کردن بهداشت پلک‌ها بلفاریت را بهبود می‌دهد.

۸. تغییرات هورمونی: تغیررات هورمونی ناشی از یائسگی، بارداری و مصرف قرص‌های ضد بارداری می‌تواند باعث خشکی و خارش چشم شود؛ به‌ویژه اگر سن بالا رفته باشد.

خارش چشم چگونه درمان می‌شود؟

۱. کمپرس سرد و گرم: اگر دچار خارش چشم هستید با کمپرس سرد و گرم می‌توانید کمی آن را التیام ببخشید. کمپرس گرم روی چشم برای شرایطی مناسب است که خارش چشم بر اثر آلرژی باشد. اگر خارش چشم شما با حرارت و تورم همراه است، کمپرس سرد می‌تواند کمک‌کننده باشد.

۲. تمیز نگه داشتن اطراف چشم: آلودگی، مواد شیمیایی و مواد آرایشی ممکن است باعث خارش چشم شوند. در طول شب چشم‌ها و اطراف آن را تمیز نگه دارید. این کار باعث کاهش خارش چشم می‌شود. برای شستن نواحی اطراف چشم که آلوده شده‌اند، از آب خنک استفاده کنید. گاه شست‌شوی چشم با حوله، لیف یا پارچه نرمی که با آب گرم مرطوب شده، کافی است.

۳. استفاده از دستگاه بخور: هوای خشک باعث ایجاد یا تشدید خارش چشم می‌شود. افرادی که خارش چشم دارند، می‌توانند از دستگاه بخور برای افزایش رطوبت هوا در اتاق خواب خود استفاده کنند؛ به‌خصوص در فصل زمستان و در مناطق جغرافیایی که دارای آب‌ و هوای خشک است.

۴. استفاده نکردن از لنز‌های تماسی: استفاده از لنز‌های تماسی ممکن است یکی از عوامل ایجاد خارش چشم در طول شب باشد. برخی افراد حتی در طول شب هم از لنز تماسی استفاده می‌کنند که ممکن است به خارش‌های آتی منجر شود. اگر از لنز تماسی استفاده می‌کنید و در طول شب خارش چشم دارید، حتما لنز را در بیاورید و به چشم‌های خود استراحت بدهید تا خارش چشم کاهش پیدا کند.

۵. دوری کردن از عوامل حساسیت‌زا: افرادی که آلرژی دارند باید تا جایی که امکان‌پذیر است، از عوامل حساسیت‌زا یا آلرژن‌ها دوری کنند. حساسیت یکی از مهم‌ترین عوامل خارش چشم است. مثلا خوابیدن در اتاقی با پنجره‌های بسته می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد؛ زیرا در اتاقی با پنجره بسته احتمال وجود گرده‌های گل و سایر آلرژن‌های خارجی کمتر می‌شود. حیوانات خانگی را دور از اتاق خواب خود نگه دارید. با این کار مقدار شوره بدن آن‌ها که در فضای اطراف پخش می‌شود، کاهش پیدا می‌کند و در طول شب کمتر با آن تماس دارید. گردگیری به طور مداوم و عوض کردن کف‌پوش‌ها می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد.

۶. داروها: گاه دارو‌هایی که بدون نسخه عرضه می‌شوند، موجب بهبود خارش چشم نمی‌شوند. همچنین برخی افراد ممکن است برای درمان خارش چشم به درمان‌های دارویی جدی‌تری مانند آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی یا موضعی، اشک مصنوعی، آنتی‌هیستامین‌ها و یا قطره‌های چشمی استروئید نیاز پیدا کنند.