چه کودکانی نیاز به گفتاردرمانی دارند

ملیحه محمودخواه | (خاله چلا بابا سینینی نمی‌خله برام!) پرسید: «خاله‌جان چی می‌گی متوجه نشدم.» و مادر بلافاصله برای خاله توضیح داد که مهدخت در مورد شیرینی صحبت می‌کند و گلایه دارد که چرا پدرش برای او شیرینی نمی‌خرد. مهدخت چهارساله‌ونیمه است و همه عاشق حرف‌زدن او هستند و می‌گویند شیرین‌زبان است.

اما بسیاری از صحبت‌های او را تنها مادرش متوجه می‌شود؛ هر جا که می‌روند مادر مترجم صحبت‌های دخترش می‌شود و باید مدام حواسش به این باشد که مهدخت به دلیل آنکه نتوانسته منظورش را به دیگران بفهماند، بغض نکند.

پدربزرگ و مادربزرگ او اعتقاد دارند که پدرش هم در کودکی همین‌طور بوده و با رفتن به مدرسه مشکل گفتارش برطرف شده است؛ اما خاله‌جان نظر دیگری دارد، او اصرار زیادی می‌کند که به مهدخت تخم کفتر بدهند تا زبانش باز شود، ولی چاره این کار نه صبر است و نه تخم کفتر.

کودکانی که با این مشکل روبه‌رو هستند نیاز به گفتاردرمانی دارند و این موضوعی است که نباید از آن غافل بود. دبیر انجمن علمی گفتاردرمانی ایران معتقد است که راه درمان این کودکان شرکت در جلسات گفتاردرمانی است و بی‌توجهی به این موضوع باعث کاهش اعتمادبه‌نفس آنان در بزرگسالی می‌شود.

از یک سالگی پدر و مادر‌ها با تک‌کلمه‌های بچه‌ها ذوق می‌کنند و هر بار کودک کلمات تکراری را که یاد گرفته، تکرار می‌کند قند توی دل آن‌ها آب می‌شود، اما وقتی کودک شمع دو سالگی‌اش را فوت می‌کند می‌تواند جملاتی دو کلمه‌ای بگوید و کم‌کم دامنه کلمات و جملاتش گسترش پیدا می‌کند.

افزایش این توانایی گفتاری در همه کودکان یکسان نیست به اعتقاد هوشنگ دادگر، دبیر انجمن علمی گفتاردرمانی ایران، روند رشد کلماتی در برخی از کودکان کندتر پیش می‌رود، اما اگر خانواده‌ها زودتر به این موضوع واقف شوند راحت‌تر می‌توانند این مشکل را در کودکان برطرف کنند و دوره درمان کوتاه می‌شود.

اما وقتی کودک به پنج سالگی می‌رسد و خانواده‌ها آن زمان برای گفتاردرمانی اقدام می‌کنند، طول درمان بیشتر شده و راندمان نیز به تبع آن کم می‌شود.

گفتاردرمانی علمی جدید در کشور
این گفتاردرمان معتقد است که از دو دهه قبل تغییر سبک زندگی، تغییر تعاملات، تغییر قالب‌های ارتباطی، صنعتی‌شدن و افزایش مشغله‌های خانواده‌ها سبب شده است که بازی‌های بچه‌ها تکراری و رایانه‌ای شود و کودکان مدت‌زمان زیادی را جلوی تلویزیون سپری کنند و به همین دلیل میزان مکالمه بین بچه‌ها و خانواده‌ها کاهش پیداکرده است.

آمار‌ها نشان می‌دهد که میزان صحبت و تعامل خانواده‌های ایرانی به دلیل مشغله‌های زیاد والدین بسیار کاهش پیدا کرده و به طور میانگین مکالمه کودکان و پدر و مادر ۲۲ دقیقه در روز است و این بسیار پایین است. در حالی که در گذشته به دلیل وجود خانواده‌های پرجمعیت مکالمه بین افراد خانواده زیاد بود و این امر سبب می‌شد کودک مهارت‌های گفتاری را بیشتر بیاموزد. درواقع ما ورودی‌های زبانی کودکان را کم کرده و شکل بازی‌ها را تغییر داده‌ایم و این روی گفتار کودک تأثیر می‌گذارد.

بی‌خیال این مشکل نشوید
«خودش خوب می‌شود، به مدرسه که برود صحبت‌کردنش خوب می‌شود، چقدر بی‌دلیل به کودک حساس شده‌اید.» این جملاتی است که بسیاری از خانواده‌هایی که تصمیم می‌گیرند کودک‌شان را به گفتاردرمانی ببرند از دیگران می‌شنوند. اما توجه به وضع گفتاری کودک نقش بسیار مهمی در زندگی او بر جای می‌گذارد.

دبیر انجمن علمی گفتاردرمانی ایران تأکید می‌کند که نباید بی‌خیال این ضعف در کودک شد؛ زیرا مشکلات گفتاری مشکلاتی مانند عدم توجه و تمرکز، اعتمادبه‌نفس و عدم رشد تعاملی کودک را با خود به همراه دارد. زبان و ارتباطات در تنظیم رفتار‌های کودک در بزرگسالی نقش مهمی ایفا می‌کند.

کودکانی که دچار مشکل گفتاری هستند، در دوستیابی، همبازی‌شدن با کودکان دیگر و توجیه‌آوردن دچار مشکل می‌شوند و سطح ارتباطی کودک کاهش پیدا کرده و مجموع آن‌ها اعتمادبه‌نفس کودک را کاهش می‌دهد.

به ادای صدا‌های کودک توجه کنید
والدین باید کاملا توجه داشته باشند که «م»، «ب» و «د» جزو صدا‌هایی هستند که بچه‌ها کمتر در ادای آن‌ها با مشکل روبه‌رو می‌شوند و صدا‌هایی مثل «ک» و «گ» و «س» و «ز» دیرتر ظاهر می‌شوند و آخرین صدا «ر» است که بیشتر بچه‌ها برای گفتن آن با مشکل روبه‌رو می‌شوند.

حالا با علم به این موضوع اگر کودک گفتار نامفهومی داشت و نتوانست این صدا‌ها را بگوید باید حتما او را برای افزایش مهارت گفتاری نزد گفتاردرمان برد؛ زیرا هر چه سن بالاتر برود عادت‌های غلط گفتاری آن‌قدر در فرد نفوذ پیدا می‌کند که او قادر به ترک آن نخواهد بود.

چه کودکانی نیاز به گفتاردرمانی دارند
گاهی کودک نارس به دنیا می‌آید و تأخیر در گفتار و درمان آن پیش‌بینی‌پذیر است. در برخی از کودکان نیز نشانه‌های ژنتیکی و عقب‌ماندگی ذهنی و جسمی سبب می‌شود که خانواده‌ها بدانند که کودک‌شان نیاز به گفتاردرمانی دارد، اما در برخی موارد تأخیر و آسیب‌های کلامی بدون علت است و کودک در سایر حیطه‌های شناختی و هوشی بدون مشکل است حتی شنوایی سالمی دارد، اما برای ادای کلمات با مشکل روبه‌رو می‌شود و این گروه از کودکان نیز باید تحت درمان قرار گیرند تا گفتاردرمان در رشد زبان به کودک کمک کند.

تخم کفتر زبان بچه‌ها را باز می‌کند
مادربزرگ همیشه می‌گفت: اگر بچه‌ای دیر زبان باز کرد، کافی است به او تخم کفتر بدهید تا زبانش کامل باز شود. این اعتقاد مادربزرگ بود و بر روی آن اصرار داشت؛ اما دادگر نظر دیگری دارد و معتقد است هیچ مطالعه علمی بر روی اینکه مواد تغذیه‌ای بر روی تقویت گفتار تأثیر دارد، انجام نشده است، اما برخی‌ها معتقدند ویتامین دی می‌تواند در افزایش هوش تأثیر داشته باشد که این موضوع منجر به اصلاح گفتار می‌شود.

گفتاردرمانی مختص کودکان نیست
در هر رده سنی ممکن است افراد به گفتار درمانی نیاز داشته باشند در میانسالی و کهنسالی نیز ممکن است اختلالاتی در بلع وجود داشته باشد و فرد در جویدن و قورت‌دادن غذا با مشکل روبه‌رو شده و نتواند غذا‌ها را بجود یا وقتی که می‌خواهد غذا را قورت دهد، غذا داخل ریه او رفته و مدام سرفه کند.

اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید همه این مشکلات می‌تواند با گفتاردرمانی درمان شود. دادگر توضیح می‌دهد که انواع اختلال در تن صدا ممکن است برای برخی افراد رخ دهد که سبب می‌شود مثلا آقایان صدایشان نازک شود و خانم‌ها با صدای کلفت مردانه حرف بزنند این تغییر صدا گاهی برای خواننده و گویندگان نیز رخ می‌دهد و عملکرد بد تار‌های صوتی فرد را مستعد انواع التهابات حنجره، ندول یا زگیل یا پولیپ تار صوتی می‌کند که در این زمینه گفتاردرمان می‌تواند در کنار متخصص گوش و حلق و بینی این مشکلات را در فرد برطرف کند.

کودک شما وقتی به گفتاردرمانی نیاز دارد که

دیگران به راحتی متوجه نشوند فرزند شما چه می‌گوید.
فرزند شما برای سخن‌گفتن یا ترجمه افکار خود مدام به دنبال واژه می‌گردد و با کلمات مبارزه می‌کند.
صحبت کودک با لکنت، تکرار، طولانی‌شدن و بلوک‌ها مختل می‌شود.

فرزند شما بر روی مهارت‌های اجتماعی مانند دوست‌داشتن، برقراری ارتباط مستقیم، یادگیری مهارت‌های بازی و مشارکت با دیگران دچار نقصان است.

گاهی ممکن است کودک شما تلفظ کامل داشته و در خواندن نیز مشکلی نداشته باشد، اما هنوز هم به گفتاردرمانی نیاز دارد تا مهارت‌های زبان عملگرایانه خود و فرآیند استفاده از زبان را به درستی در سناریو‌های اجتماعی برای گفتگو، یافتن دوستان جدید و درخواست‌های ساده بیاموزد.

کودک ممکن است به علت ناتوانی یا شرایط پزشکی مانند اوتیسم یا اختلال شنوایی نیز به گفتاردرمانی نیاز داشته باشد؛ زیرا این بیماری توانایی برقراری ارتباط را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کودک شما کم‌شنوا یا در گفتن اصوات صوتی دچار مشکل است.

کودک علاوه بر تأخیر در صحبت علایم دیگری مانند بی‌توجه به پیرامون، تأخیر در رشد حرکت مانند راه‌رفتن و نشستن، واکنش نشان‌ندادن نسبت به اسم خود و صدا‌های پیرامونش دارد.