نیترات آمونیوم؛ کود شیمیایی پرمصرف، عامل انفجارهای مرگبار

نیترات آمونیوم با فرمول شیمیایی NH₄NO₃ به شکل تکه‌های کوچک متخلخل تولید می‌شود

نیترات آمونیوم با فرمول شیمیایی NH₄NO₃ به شکل تکه‌های کوچک متخلخل تولید می‌شود و یکی از رایج‌ترین کود‌های شیمیایی جهان است. نیترات آمونیوم در مواد منفجره حفر معدن هم کاربرد زیادی دارد که آن را با مازوت مخلوط می‌کنند و با یک چاشنی منفجر می‌کنند.

برای آن که نیترات آمونیوم صنعتی فاجعه بیافریند، عوامل زیادی لازم است، که به نظر می‌رسد در بیروت همین اتفاق افتاده باشد.

نیترات آمونیوم به خودی خود نمی‌سوزد، بلکه به عنوان منبعی از اکسیژن عمل می‌کند که می‌تواند احتراق مواد دیگر را سرعت ببخشد. برای این که احتراق صورت بگیرد، حضور اکسیژن لازم است. تکه‌های نیترات آمونیوم، منبع بسیار فشرده‌تری از اکسیژن به وجود می‌آورند تا هوای اطراف ما. به همین دلیل است که در مواد منفجره حفر معدن، آن را با سوخت مخلوط می‌کنند.

اما اگر دما به اندازه کافی بالا باشد، نیترات آمونیوم می‌تواند به خودی خود و به سرعت تجزیه شود. این فرآیند، گاز‌هایی از جمله اکسید‌های نیتروژن و بخار آب تولید می‌کند. این رها شدن سریع گاز است که باعث انفجار می‌شود.

تجزیه نیترات آمونیوم ممکن است زمانی روی دهد که در محل انبار شدن آن انفجاری اتفاق بیفتد و آتش‌سوزی شدیدی به وجود آید. این اتفاقی بود که در انفجار سال ۲۰۱۵ تیانجین در شرق چین رخ داد. در آن حادثه، نیترات آمونیوم در کنار مواد شیمیایی قابل اشتعال در کارخانه‌ای انبار شده بود.

گزارش شده است که در بیروت ۲۷۰۰ تن نیترات آمونیوم به مدت شش سال بدون اقدامات ایمنی مناسب انبار شده بود

اگرچه هنوز روشن نیست و به طور رسمی اعلام نشده که علت انفجار بیروت چه بوده، اما گزارش شده است که در بیروت ۲۷۰۰ تن نیترات آمونیوم به مدت شش سال بدون اقدامات ایمنی مناسب انبار شده بود. این حتما به شرایطی که در مکان‌های صنعتی ایجاد آتش‌سوزی و انفجار می‌کنند کمک کرده‌است.

انفجار بیروت همگان را در بهت فرو برد

شاید فاجعه‌بارترین انفجار عمدی که با نیترات آمونیوم رخ داده، انفجار خودرویی بمب‌گذاری شده در بیرون یک ساختمان دولتی در شهر اوکلاهما سیتی آمریکا بود. این واقعه پیش از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ مرگبارترین حمله تروریستی در خاک آمریکا بود. در این بمب‌گذاری، تیموتی مک‌وی، بازنشسته ارتش آمریکا، که اندکی پیش از محل گریخته بود، چاشنی انفجار کامیونی پر از کود شیمیایی و سوخت را کشید.

آتش گرفتن سوخت و نیترات آمونیم باعث انفجاری عظیم شده بود که هر ۹ طبقه ساختمان را متلاشی کرد. انفجار چنان نیرومند بود که ضلع شمالی ساختمان را کاملا ویران کرد. کف طبقات ساختمان به توده در هم پیچیده‌ای از بتن بدل شد.

خودرو‌های پارک شده در آن نزدیکی آتش گرفته بودند و دودی سیاه به آسمان شهر می‌فرستادند. در این حادثه ۱۶۸ نفر کشته و بیش از ۶۸۰ نفر زخمی شدند. به گفته امدادگران، بوی تند نیترات ساعت‌ها در هوا بود.

نیترات آمونیوم از مظنونان اصلی انفجار‌های دیگری نیز هست، از جمله در بمب‌گذاری‌های شهر مدیسون، در ایالت ویسکانسن آمریکا در سال ۱۹۷۰، بمب‌گذاری‌های سال ۲۰۱۱ دهلی، بمب‌گذاری سال ۲۰۱۱ در اسلو، و انفجار‌های سال ۲۰۱۳ حیدرآباد در هند. در سال ۲۰۰۹، فرمانداری منطقه مرزی شمال غرب پاکستان، استفاده از کود شیمیایی نیترات آمونیوم را ممنوع کرد.