تخریب تلسکوپ تاریخیِ آرسیبو؛ دومین تلسکوپ رادیویی بزرگ جهان

فرادید| رصدخانه آرسیبو، دومین تلسکوپ رادیویی بزرگ دنیا روز سه‌شنبه تخریب شد تا یکی از مشهورترین تلسکوپ‌های دنیا برای همیشه به کارش پایان دهد. رامون لوگو، رئیس انستیتوی فضایی فلوریدا (FSI) در دانشگاه فلوریدای مرکزی در این خصوص به مجله ساینس گفت که کابل‌های رصدخانه حوالی ساعت ۸ صبح به وقت محلی جدا شدند و سکوی معلق روی بشقاب ۳۰۰ متری این رصدخانه سقوط کرد. تلسکوپ رادیویی آرسیبو که متعلق به بنیاد ملی علوم (NSF) ایالات متحده آمریکا است، تحت مدیریت انستیتوی فضایی فلوریدا قرار دارد.

به گزارش فرادید؛ تاکنون جزئیات تخریب این سازه‌ی عظیم‌الجثه منتشر نشده، ولی خرابی دو رشته کابل اصلی این تأسیسات در مرداد و همین آبان بار زیادی را بر دوش سازه‌های پشتیبان آن وارد آورده بود. آقای لوگو در ادامه به مجله ساینس گفت که طی هفته گذشته، رشته کابل‌ها همچنان در جای اصلی خود قرار داشتند، ولی به‌سرعت در حال باز شدن بودند و تقریبا هر روز یک رشته کابل باز می‌شد که نگرانی‌های زیادی را به وجود آورده بود. بنا به گزارش‌هایی که به تأیید بنیاد ملی علوم نیز رسیده، در روال فروپاشی کنترل‌شده‌ی این تأسیسات به هیچکس آسیبی وارد نشده است.

دبورا مارتورل، کارشناس هواشناسی از پورتوریکو، صبح امروز ساعت ۷:۱۸ به وقت محلی در حساب توییتر خود عکس‌هایی از رصدخانه آرسیبو منتشر کرد. مارتورل دو عکس مختلف از تأسیسات تلسکوپ رادیویی آرسیبو را یکی مربوط به دوشنبه و دیگری مربوط به بعد از تخریب آن را در توییتر خود گذاشته بود. در عکسی که روز دوشنبه گرفته شده، می‌توان سکوی معلق رادیو تلسکوپ را بر فراز قله‌ها مشاهده کرد، ولی در عکس دوم که صبح امروز گرفته شده، این سکوی ۹۰۰ تنی کاملا تخریب شده است.

در ۱۹ نوامبر (۹ آذر) و در پی قطع شدن کامل دو کابل که سکوی عظیم معلق را در آستانه‌ی سقوط قرار داده بودند، بنیاد ملی علوم تصمیم گرفت رصدخانه‌ی آرسیبو را برای همیشه از رده خارج کند. به این منظور قصد داشت برای پیشگیری از آسیب بیشتر یک از کار افتادگی کنترل‌شده را ترتیب دهد، اما همان‌طور که در برآورد‌های مهندسان سازه هم دیده می‌شد، نگهدارنده‌های این سکوی ۹۰۰ تنی توان نگهداری آن را نداشتند و با سقوط سهمگین آن بر روی دیش، فرصت جداسازی کنترل‌شده‌ی قطعات آن فراهم نشد.

رصدخانه «آرسیبو» (Arecibo) که با توجه به ابعاد عظیم ۳۰۵ متری دهانه‌ی دیش آن تحت عنوان «گوش بزرگ زمین» شناخته می‌شد اکنون برای همیشه از بین رفته است. صبح امروز به وقت محلی (عصر به وقت تهران) سکوی ابزار ۹۰۰ تنی آن که در بالای دیش بزرگ آن در تپه‌های کارستی پورتوریکو معلق بود، فروریخت و یک خرابی قابل توجه برای سازه‌ی این رصدخانه ایجاد کرد.

لوگو مدیر این رصدخانه با بغض از این حادثه یاد کرد و گفت: «من احساس ناخوشایندی دارم. بسیاری از افراد برای بازگرداندن این مرکز به‌شدت تلاش کردند و اکنون ناامیدکننده است که ما موفق نبودیم. واقعا یک صبح سخت است.»

به گفته‌ی او هنگام سقوط سکو، کسی در نزدیکی دیش نبوده است و آسیبی ندیده است. هنوز جزئیات دقیق چگونگی سقوط سکو به داخل دیش مشخص نیست. او معتقد است که این امر به دلیل خرابی یکی از کابل‌های باقیمانده روی داده است که سکو را به یکی از سه برج پشتیبانی متصل می‌کرد.

این کابل‌ها پس از دو خرابی قبلی بار اضافی را متحمل شده بودند. به گفته‌ی مدیر آرسیبو طی روز‌های گذشته کابل‌های باقی‌مانده با سرعت تقریبا یکی در هر روز پاره می‌شد و از بین رفتن این سازه‌ی عظیم طی یک یا دو هفته‌ی آینده به اطلاع بنیاد ملی علوم رسیده بود.

دیش رادیویی عظیم این تلسکوپ برای دهه‌ها پیشگام تلاش‌ها برای علوم جوی و نجوم رادیویی بوده است. در حال حاضر مهندسان وضعیت سه برج پشتیبانی را بررسی خواهند کرد تا چگونگی فروریختن سازه‌ی آرسیبو را دریابند. با این وجود نگرانی اصلی مدیر این رصدخانه نه درباره‌ی آرسیبو بلکه درباره‌ی ۱۳۰ کارمند این رصدخانه و آینده‌ی آن‌هاست. او تأکید کرد: «من نمی‌توانم احساس آن‌ها را تصور کنم.»

رصدخانه آرسیبو در سال ۱۹۶۳ در یک گودال طبیعی ساخته شد و در زمان ساخت بزرگ‌ترین تلسکوپ تک‌بشقابی جهان به حساب می‌آمد. ستاره‌شناسان از بشقاب عظیم این رادیو تلسکوپ برای شناسایی اجرام نزدیک به زمین از جمله سیارک‌ها و دنباله‌دار‌ها استفاده می‌کردند. این رصدخانه در سال ۱۹۷۴ پیام مشهور به «پیام آرسیبو» را به فضا مخابره کرد. این پیام به خوشه‌ی ستاره مسیه ۱۳ فرستاده شد تا صدای ساکنان زمین را به گوش موجودات فضایی که احیانا در حال رصد فضا هستند برساند. البته هدف اصلی ارسال این پیام نمادین بیشتر نشان دادن قابلیت‌های تجهیزات جدید بود.

حال این تلسکوپ رادیویی آرسیبو پس از ۵۷ سال در سالی که بدترین سال عمرش نیز بود، تخریب شد. در ابتدای سال ۲۰۲۰ زلزله‌ای مهیب این تلسکوپ مشهور را لرزاند و پس از آن هم روز ۲۰ مرداد یکی از رشته کابل‌های سنگین این تأسیسات پس از سقوط موجب به وجود آمدن شکاف ۳۰ متری در بشقاب شد. چند ماه بعد و روز ۱۶ آبان هم یکی از رشته کابل‌های اصلی پشتیبان برج که پیش‌تر یکی از رشته‌هایش در مرداد ماه باز شده بود نیز باز شد. اگرچه دانشمندان خوش‌بین بودند تا بتوانند تلسکوپ را تعمیر کنند، ولی خسارات وارده به این تأسیسات به‌حدی بود که مقامات بنیاد ملی علوم اواخر آبان تصمیم گرفتند تا رصدخانه آرسیبو را برای همیشه از رده خارج کنند.
این سازمان پس از تخریب سکوی رصدخانه آرسیبو، در پیامی در توییتر نوشت:

بنیاد ملی علوم از این بابت متأثر است. هرچه پیش‌تر می‌رویم، به‌دنبال راه‌هایی هستیم تا به جامعه‌ی علمی یاری رسانده و روابط مستحکم خود با مردم پورتوریکو را کماکان حفظ کنیم.

پورتوریکو مجمع‌الجزایری در حوزه‌ی دریای کارائیب است که از مناطق غیرضمیمه به خاک ایالات متحده آمریکا محسوب می‌شود و به لحاظ سیاسی نیز زیر نظر دولت آمریکاست. این کشور سه‌ونیم میلیون نفری محل استقرار چندین مرکز علمی وابسته به کشور آمریکا و همچنین مراکزی چند ملیتی است.