همه‌گیری کرونا چه زمانی به پایان می‌رسد؟

مهدی آلوش، پزشک و اِپیدمیولوژیست در دانشگاه مک مستر کانادا در این مطلب می‌پرسد اگر واکسن آن معجزه‌ای نباشد که همه در انتظارش هستند چه رخ می‌دهد و جامعه باید خود را برای چه وضعیتی آماده کند؟

تخمین‌ها نشان می‌دهد در بهترین حالت حداقل سه سال تا واکسیناسیون گسترده جهانی فاصله داریم

تفاوت دویدن در دوی سرعت و دوی استقامت در یک نکته اساسی نهفته است، دانستن طول مسیر. در دوی استقامت با تقسیم انرژی آهسته‌تر و یکنواخت‌تر می‌دویم، چون می‌دانیم که یک مسیر طولانی در پیش است. به نظر می‌رسد اکثر مردم و دولت‌ها به مبارزه با همه گیری کرونا به مانند دو سرعت می‌نگرند که با تولید واکسن به خط پایان بسیار نزدیک شده است.

حال اگر واکسن آن معجزه‌ای نباشد که همه در انتظارش هستند آن وقت چه؟ درست است که واکسیناسیون گسترده می‌تواند نقشی کلیدی در کنترل بیماری داشته باشد، اما به نظر می‌رسد تا خط پایان راه زیادی باقی است و استفاده از روش‌های بهداشت عمومی مانند فاصله‌گذاری اجتماعی باید همچنان مد نظر باشد. اما چرا احتمالا یک مبارزه طولانی با همه گیری کرونا در پیش است؟

با وجود پیش‌بینی‌های خوشبینانه در کشور‌های توسعه یافته و ثروتمند در مورد رسیدن سریع به سطح قابل قبول واکسیناسیون همگانی، برخی تخمین‌ها به ما می‌گویند که ما در بهترین حالت حداقل سه سال تا واکسیناسیون گسترده جهانی فاصله داریم.

البته این پیش‌بینی موانع احتمالی برای دسترسی به واکسن از جمله قیمت واکسن در کشور‌های در حال توسعه و فقیر یا موانع سیاسی را در نظر نمی‌گیرد و هنوز مشخص نیست آیا در نهایت همه مردم توان دسترسی به واکسن را خواهند داشت یا نه. اگر تعداد زیادی از مردم واکسن دریافت نکنند چرخه بیماری و مرگ و میر ناشی از آن افت چشمگیری نمی‌کند.

اثربخشی و بی خطر بودن واکسن‌های کرونای تولید شده توسط شرکت‌های فایزر و مدرنا در مطالعات بالینی تایید شده است. اما هنوز سوال‌هایی وجود دارند. مثلا آیا این واکسن‌ها جلوی عفونت بدون علامت را هم می‌گیرند یا تنها از بیماری آشکار جلوگیری می‌کند؟ آیا این واکسن‌ها جلوی انتقال بیماری به دیگران را هم می‌گیرند؟

یا اینکه طول اثر این واکسن‌ها در بدن چقدر است؟ در مورد سوال آخر می‌دانیم که به طور کلی با گذر زمان اثر واکسن‌ها کاهش می‌یابد. به همین دلیل مثلا هر ۱۰ سال یکبار واکسن کزاز را تکرار می‌کنیم. اما تا این لحظه دقیقاً نمی‌دانیم که واکسن کرونا چه مقدار ایمنی ایجاد خواهد کرد.

این مسئله دسترسی و تولید واکسن را پیچیده‌تر می‌کند چرا که اگر واکسن ایمنی طولانی مدت ایجاد نکند به تعداد بسیار بیشتری واکسن نیاز خواهیم داشت. این یعنی زمان دسترسی همه به واکسن و رسیدن به ایمنی کامل طولانی‌تر خواهد شد.

به طور کلی اثر بخشی واکسن‌ها در بعضی افراد مانند افراد مسن، کودکان خردسال و افراد با بیماری ضعف سیستم ایمنی کمتر از حد انتظار است. این بدان معنی است که تعداد زیادی از مردم حتی با دریافت واکسن موثر هنوز در معرض خطر ابتلا به بیماری هستند.

البته با انجام واکسیناسیون گسترده عمومی می‌توان به سطحی از ایمنی جمعی رسید که همه افراد در معرض خطر را به صورت نسبی ایمن نماید. اما باید در نظر داشت گروهی از مردم به دلیل اطلاعات نادرست و باور‌های غیرعلمی واکسیناسیون را مضر می‌دانند.

این عده حتی در صورت وجود واکسن موثر از آن استفاده نخواهند کرد. این رفتار می‌تواند مانع دسترسی به سطحی از ایمنی جمعی شود که گروه‌های پرخطری که نام برده شدند مانند افراد مسن را محافظت نماید. این یعنی طولانی شدن همه‌گیری و ابتلای و مرگ و میر بیشتر ناشی از کرونا.

همه ویروس‌ها در طول زمان جهش‌هایی دارند، اما وقوع جهشی در ویروس کرونا که واکسن‌های فعلی را کم اثر یا حتی بی‌اثر کند خطری بالقوه است که در صورت وقوع باید واکسن‌های جدیدی از ابتدا مورد بررسی و آزمایش قرار گیرند. این به معنای طولانی شدن مبارزه با همه‌گیری است. هم‌اکنون نیز جهش‌هایی که در ویروس کرونا به طور خاص در بریتانیا و آفریقای جنوبی شناسایی شده، پرسش‌ها و چالش‌های تازه‌ای را پیش روی مبارزه با این همه‌گیری قرار داده است.

به نظر می‌رسد که جهان باید آماده یک دوره طولانی مبارزه با همه گیری کرونا باشد. در این مبارزه یک واکسن موثر، ایمن و در دسترس تنها یک جزو از لوازم نبرد با همه گیری است.

واضح است که این وظیفه دولت‌ها است که با برنامه‌ریزی بلندمدت شهروندان را از مخاطرات اقتصادی، اجتماعی و جانی این همه‌گیری محافظت کنند. بسیاری از مردم به خصوص اقشار آسیب‌پذیر و کم درآمد تا همین حالا به شدت از همه گیری کرونا آسیب‌دیده و بسیاری هم جان خود را از دست داده‌اند.

برخی از کشور‌ها در این مدت از شهروندان خود حمایت‌های مالی اجتماعی گسترده به عمل آورده‌اند تا اثرات همه‌گیری را کاهش دهند. این کشور‌ها که با تکیه بر سرمایه اعتماد عمومی در کنترل بیماری هم موفق بوده‌اند از اطلاع‌رسانی شفاف و دستورالعمل‌های قابل قبول و قابل اجرا برای عموم بهره برده‌اند.

در بسیاری از کشور‌ها هم تاکنون مردم از حمایت‌های مالی و اجتماعی برخوردار نبوده‌اند یا از کمک های‌ناچیزی برخوردار شده‌اند. در این کشور‌ها اطلاع رسانی شفاف نبوده است و دستورالعمل‌های متناقض به جامعه ارسال شده است.

در مواردی که دولت‌ها توان یا اراده عمل به وظیفه خود را ندارند شاید شهروندان بتوانند با در نظر گرفتن سناریوی احتمالی دوی استقامت برای آینده آماده‌تر شوند. تک تک مردم با رعایت روش‌های بهداشت عمومی مانند محدود کردن تماس اجتماعی، دریافت اطلاعات از منابع معتبر وانجام واکسیناسیون در صورت دسترسی به واکسن در این مبارزه طولانی نقش دارند. بدون همکاری دولت‌ها و شهروندان پیروزی بر ویروس کرونا بسیار دورتر خواهد شد.