تصاویر؛ فهرست بهترین فیلم‌های ایرانی بعد از انقلاب

فرادید| در آغاز انقلاب، رویکردهای موجود نسبت به سینما، این گمان را به وجود آورده بود که ممکن است سینمای ایران به پایان خود برسد. در واقع فضای ابهام‌آلود ماه‌های اولیه انقلاب، سینماگران را با پرسش‌هایی درباره بایدها و نبایدهای ساخت فیلم مواجه ساخت. با این حال، علی‌رغم این چالش‌ها و آغاز دوره‌ای با محدودیت‌های نوظهور، سینمای ایران راه خود را ادامه داد و برخی از آثار اولیه حتی هرگز به نمایش عمومی نرسیدند.

به گزارش فرادید؛ اما در کنار این محدودیت‌ها، فرصت‌های جدیدی نیز پدیدار شد که به تدریج به شکوفایی کیفیت سینمای ایران انجامید. حمایت‌هایی چون محدودیت واردات فیلم خارجی، ارائه سوبسید و وام‌های بانکی به تولیدکنندگان فیلم، و معافیت‌های مالیاتی، به رونق سرمایه‌گذاری در این عرصه کمک کرد.

در این میان، سینماگرانی چون امیر نادری، ناصر تقوایی، عباس کیارستمی، بهرام بیضایی و داریوش مهرجویی، با تکیه بر استعداد و خلاقیت خود، توانستند آثاری هنری و بین‌المللی خلق کنند که نه تنها مورد تحسین منتقدان جهانی قرار گرفت، بلکه مسئولان را به ظرفیت‌های واقعی این هنر در ایران آگاه ساخت. این فیلم‌ها، نمونه‌هایی درخشان از پایداری و نوآوری سینمای ایران در دهه های  گذشته است که در ادامه به برخی از برجسته‌ترین‌های این آثار پرداخته‌ایم.

1. دونده (۱۳۶۳)

دونده، به کارگردانی امیر نادری، محصول سال ۱۳۶۳، اولین فیلم ایرانی پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود که توانست توجه جهانیان را به سینمای ایران جلب کند. این فیلم که در نظرسنجی منتقدان و نویسندگان مجله فیلم به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران برگزیده شده، داستان امیرو، نوجوان تنهایی را روایت می‌کند که در آبادان، با جمع‌آوری بطری و قوطی و واکس زدن کفش خارجی‌ها روزگار می‌گذراند.

رؤیای او، سفر به آن سوی خلیج فارس و رسیدن به آزادی است. امیرو که کم‌کم به کلاس درس شبانه می‌رود و الفبا را یاد می‌گیرد، نمادی از امید و تلاش برای رهایی است. «دونده» با فضای منحصر به فرد و تصویرسازی قدرتمند، برنده جایزه بالن طلایی جشنواره سه‌قاره نانت ۱۹۸۵ و جایزه ویژه جشنواره بین‌المللی فیلم سنگاپور شد و جایگاه سینمای هنری ایران را در جهان تثبیت کرد.

2. خانه دوست کجاست؟ (۱۳۶۵)

خانه دوست کجاست؟، فیلمی درخشان از عباس کیارستمی، محصول سال ۱۳۶۵ و پاره اول از سه‌گانه کوکر است. این فیلم که نامش برگرفته از شعری از سهراب سپهری است و از داستانی کوتاه به نام «چرا خانم معلم گریه کرد؟» الهام گرفته، به سادگی و عمق بی‌نظیری، داستان یک بچه‌مدرسه‌ای را روایت می‌کند که به اشتباه دفتر دوستش را برداشته است. او از خانه بیرون می‌رود تا دوستش را پیدا کند و دفتر را به او پس دهد، اما راهی دشوار و طولانی در پیش دارد.

«خانه دوست کجاست؟» در فهرست ۵۰ فیلمی که باید قبل از ۱۴ سالگی دید از دید بنیاد فیلم بریتانیا قرار دارد و برنده پلنگ برنزی جشنواره فیلم لوکارنو شد. این فیلم با نگاهی انسانی و شاعرانه به معصومیت دوران کودکی و اهمیت مسئولیت‌پذیری، به یکی از آثار ماندگار و جهانی سینمای ایران تبدیل شده است.

3. هامون (۱۳۶۸)

هامون، شاهکاری از داریوش مهرجویی، نه تنها یک فیلم اجتماعی، بلکه تجربه‌ای سوررئالیستی از ذهن پریشان روشنفکر ایرانی است. این فیلم رنگی ۱۲۰ دقیقه‌ای، با الهام از «بوف کور» صادق هدایت، داستان حمید هامون (خسرو شکیبایی) را روایت می‌کند؛ مردی که در بحبوحه کشمکش‌های زناشویی با همسرش مهشید (بیتا فرهی)، زندگی کابوس‌گونه‌ای را از سر می‌گذراند.

او در جستجوی معنای عشق و ایمان و در پی راهنمای گمشده‌اش، علی عابدینی، دست به کارهای جنون‌آمیزی می‌زند و دغدغه‌های روشنفکران پس از انقلاب، میان دنیاخواهی و آرمان‌گرایی را به تصویر می‌کشد. «هامون» که در نظرسنجی منتقدان و نویسندگان ماهنامه سینمایی فیلم به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران انتخاب شده، در جشنواره فجر نیز شش جایزه از جمله بهترین کارگردانی و بازیگر نقش اول مرد را از آن خود کرد و موجی از تحسین و نقد را برانگیخت و به نمادی از سینمای روشنفکری ایران تبدیل شد.

4. پرده آخر (۱۳۶۹)

پرده آخر به کارگردانی واروژ کریم‌مسیحی و با آهنگسازی بابک بیات، یک تریلر درام پیچیده است که در سال ۱۳۶۹ ساخته شد. این فیلم با حضور بازیگران برجسته‌ای چون جمشید هاشم‌پور، فریماه فرجامی، سعید پورصمیمی، داریوش ارجمند، نیکو خردمند و ماهایا پطروسیان، داستانی از توطئه‌ای خانوادگی را روایت می‌کند.

با مرگ حسام‌میرزا، میراث به همسرش فروغ‌الزمان (فریماه فرجامی) می‌رسد، اما خواهر و برادر حسام، با نقشه‌ای شیطانی و با استفاده از یک گروه نمایشی، سعی در جنون‌آمیز جلوه دادن فروغ دارند تا میراث را تصاحب کنند. ورود بازرس رکنی (جمشید هاشم‌پور) به ماجرا، بازی را پیچیده‌تر می‌کند و فیلم به اوج خود می‌رسد، جایی که توطئه خواهر و برادر آشکار می‌شود. «پرده آخر» در نهمین جشنواره فیلم فجر افتخارات بی‌شماری کسب کرد، از جمله سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی، بهترین فیلمبرداری، و جوایز متعدد بازیگری، که نشان از قدرت هنری و فنی بالای آن دارد.

5. مسافران (۱۳۷۰)

مسافران، هشتمین فیلم بلند سینمایی بهرام بیضایی، اثری عمیق و نمادین است که در سال ۱۳۷۰ ساخته شد. این فیلم داستان خانواده‌ای را روایت می‌کند که در راه رساندن آینه‌ای موروثی برای عروسی ماهرخ، دچار تصادفی مرگبار می‌شوند. با وجود تأیید مرگ توسط پلیس، "خانم بزرگ" دل به سوگ نمی‌سپارد و چشم انتظار بازگشت مهتاب با آینه می‌ماند.

بیضایی در این فیلم، مرزهای واقعیت و رؤیا را در هم می‌شکند و با ورود غیرمنتظره مردگان و آینه نورانی، پیامی قدرتمند درباره مرگ، زندگی، آیین‌ها و باورها منتقل می‌کند. «مسافران» که در جشنواره فیلم فجر ۱۳۷۰ رکورددار نامزدی و جوایز شد، به دلیل نگاه متفاوت و عمیق خود، به عنوان برترین فیلم دهه ۷۰ در رأی‌گیری مجله دنیای تصویر انتخاب شد و جایگاه ویژه‌ای در سینمای هنری ایران دارد.

6. بچه‌های آسمان (۱۳۷۵)

این فیلم ساده و در عین حال عمیق به نویسندگی و کارگردانی مجید مجیدی، داستان علی و زهرا، خواهر و برادر فقیری را روایت می‌کند که پس از گم شدن کفش‌های زهرا، مجبور می‌شوند یک جفت کتانی را به نوبت استفاده کنند تا به مدرسه بروند.

تلاش‌های معصومانه و از خودگذشتگی این دو کودک برای پنهان کردن فقرشان از خانواده و رسیدن به آرزوهای کوچکشان، به داستانی دلنشین و تأثیرگذار تبدیل می‌شود. «بچه‌های آسمان» اولین فیلم ایرانی بود که به عنوان یکی از پنج نامزد نهایی جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان در سال ۱۹۹۸ انتخاب شد و جوایز معتبر بین‌المللی بسیاری را کسب کرد. این فیلم نمادی از سینمای انسانی و شریف ایران است که با پرداختن به مضامین جهانی، فراتر از مرزها درخشید.

7. لیلا (۱۳۷۶)

لیلا، دوازدهمین فیلم بلند داریوش مهرجویی، محصول سال ۱۳۷۶، یک درام خانوادگی عمیق است که به بررسی چالش‌های ازدواج و نقش مادری در جامعه ایرانی می‌پردازد. این فیلم با بازی‌های درخشان لیلا حاتمی و علی مصفا، داستان زوج جوانی را روایت می‌کند که پس از ازدواج عاشقانه، با مشکل ناباروری لیلا روبرو می‌شوند. با وجود رضایت رضا از زندگی بدون فرزند، فشارهای مادرش لیلا را مجبور می‌کند تا به ازدواج مجدد همسرش رضایت دهد.

 این تصمیم سرنوشت‌ساز، زندگی همه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و مهرجویی به زیبایی پیچیدگی‌های عواطف انسانی و سنت‌های جامعه را به تصویر می‌کشد. لیلا حاتمی برای بازی در این فیلم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را دریافت کرد و «لیلا» به عنوان بهترین فیلم سال در دوره ۱۲ منتخب نویسندگان و منتقدان شناخته شد، که جایگاه ویژه‌ای در میان آثار مهرجویی و سینمای ایران دارد.

8. کاغذ بی‌خط (۱۳۸۰)

کاغذ بی‌خط، فیلمی دلنشین و هوشمندانه به کارگردانی و نویسندگی ناصر تقوایی، محصول سال ۱۳۸۰ است. این فیلم با حضور خسرو شکیبایی و هدیه تهرانی در نقش‌های اصلی، داستان رویا (هدیه تهرانی) را روایت می‌کند؛ زنی که برای نوشتن داستان‌ وارد کلاس فیلمنامه‌نویسی می‌شود. او با الهام از زندگی واقعی خود، شروع به نوشتن می‌کند، اما مرزهای واقعیت و خیال در داستانش و در زندگی واقعی او در هم می‌آمیزد.

 این فیلم به زیبایی به تأثیر هنر بر زندگی روزمره و پیچیدگی‌های روابط خانوادگی می‌پردازد. «کاغذ بی‌خط» با ساختاری خلاقانه و بازی‌های قوی، به عنوان یکی از آثار متفاوت و ماندگار سینمای ایران شناخته می‌شود که نگاهی نو به فرایند خلق هنری و زندگی عادی دارد.

9. نفس عمیق (۱۳۸۱)

نفس عمیق، فیلمی درام و تأثیرگذار به نویسندگی و کارگردانی پرویز شهبازی، محصول سال ۱۳۸۱ است. این فیلم، داستان سه جوان در اواخر دهه ۷۰ تهران را روایت می‌کند که در نقطه عطفی از زندگی‌شان به هم می‌رسند و مسیر پر پیچ و خمی را با هم طی می‌کنند.

«نفس عمیق» با فضاسازی خاص و نگاهی عمیق به دغدغه‌های نسل جوان، توانست تحسین منتقدان را برانگیزد. این فیلم که نامزد نهایی ایران برای جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی سال بود، برنده جایزه فیپرشی جشنواره فیلم پوسان و جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم تورین شد. «نفس عمیق» با بازی‌های قدرتمند و فیلمنامه‌ای تحسین‌برانگیز، به عنوان یکی از آثار مهم سینمای مستقل و هنری ایران شناخته می‌شود.

10. درباره الی (۱۳۸۷)

درباره الی، یکی از بهترین‌های سینمای ایران به کارگردانی اصغر فرهادی، محصول سال ۱۳۸۷ است. این فیلم داستان چند خانواده را روایت می‌کند که برای گذراندن تعطیلات به شمال کشور سفر کرده‌اند. اما با ناپدید شدن مرموز "الی" (ترانه علیدوستی)، مربی مهدکودکی که به دعوت سپیده (گلشیفته فراهانی) به این سفر آمده، همه چیز به تراژدی تبدیل می‌شود.

 این ناپدید شدن، لایه‌های پنهان شخصیت‌ها، دروغ‌های کوچک و قضاوت‌های اخلاقی را آشکار می‌سازد و روابط انسانی را به چالش می‌کشد. «درباره الی» خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین ۲۰۰۹ را برای اصغر فرهادی به ارمغان آورد و موج جدیدی در سینمای رئالیستی ایران به راه انداخت و جایگاه فرهادی را به عنوان یکی از مهم‌ترین فیلمسازان معاصر جهان تثبیت کرد.

11. جدایی نادر از سیمین (۱۳۸۹)

جدایی نادر از سیمین، به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی اصغر فرهادی که در سطح بین‌المللی با نام "A Separation" شناخته می‌شود، داستان زوجی را روایت می‌کند که در آستانه مهاجرت، به دلیل تفاوت در اولویت‌ها، دچار بحران طلاق می‌شوند. این جدایی، زنجیره‌ای از اتفاقات پیش‌بینی نشده را رقم می‌زند که نه تنها زندگی آن‌ها، بلکه سرنوشت خانواده‌ای دیگر را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

«جدایی نادر از سیمین» موفق به کسب بیش از ۵۲ جایزه جهانی از جمله اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان، گلدن گلوب بهترین فیلم غیر انگلیسی‌زبان و خرس طلایی جشنواره فیلم برلین شد. این فیلم با بازی‌های فراموش‌نشدنی پیمان معادی، لیلا حاتمی، شهاب حسینی، ساره بیات و مریلا زارعی، به یکی از تحسین‌شده‌ترین فیلم‌های قرن ۲۱ تبدیل شده و جایگاه سینمای ایران را در جهان تثبیت کرد.

12. چند کیلو خرما برای مراسم تدفین (۱۳۸۴)

چند کیلو خرما برای مراسم تدفین، فیلمی سیاه و سفید و تحسین‌شده به کارگردانی سامان سالور است. این فیلم داستان «صدی» و «یدی»، دو کارگر پمپ بنزینی متروکه در بیابان را روایت می‌کند که زندگی‌شان تحت تأثیر یک مسیر جاده‌ای جدید، به رکود کشیده شده است. یدی دل در گرو دختری در شهر مجاور دارد و برای رسیدن به او، منتظر حقوق معوقه خود است، غافل از آنکه پستچی ساده‌دل (عباس اسماعیلی) نیز عاشق همان دختر است.

«چند کیلو خرما برای مراسم تدفین» با فضای سورئالیستی و درام عمیق خود، مورد توجه منتقدان داخلی و خارجی قرار گرفت و با کسب جایزه ویژه هیئت داوران در جشنواره لوکارنو و بالن طلایی جشنواره سه قاره، به یکی از آثار مهم سینمای مستقل ایران تبدیل شد. این فیلم با نگاهی انسانی به زندگی در حاشیه، روایتگر تنهایی‌ها و امیدهای کوچک انسان‌ها در دل بیابان است.

13. پیرپسر (۱۴۰۰)

پیرپسر، فیلمی درام و عمیق به نویسندگی و کارگردانی اکتای براهنی و تهیه‌کنندگی بابک حمیدیان، محصول سال ۱۴۰۰ است. این فیلم که در سال ۲۰۲۴ در جشنواره‌های بین‌المللی موفقیت‌های چشمگیری کسب کرد و در سال ۲۰۲۵ نیز جوایزی را از آن خود نمود، داستان خانواده‌ای سه‌نفره شامل غلام (حسن پورشیرازی)، مردی مستبد و معتاد، و دو پسرش علی (حامد بهداد) و رضا (محمد ولی‌زادگان) را روایت می‌کند.

 پسران که در آستانه میان‌سالی هستند، مصرانه تلاش می‌کنند پدر را به فروش خانه راضی کنند، اما غلام که غرق در لذت‌جویی است، هر بار طفره می‌رود. این فیلم به بررسی روابط پیچیده خانوادگی، میراث گذشته و زخم‌های عمیق روحی می‌پردازد. «پیرپسر» با بازی‌های درخشان، به خصوص حسن پورشیرازی، به عنوان یک اثر سینمایی قدرتمند و بحث‌برانگیز شناخته می‌شود که با وجود حواشی اکران داخلی، در عرصه جهانی به شدت مورد تحسین قرار گرفته است.