روستاهایی که گردشگران را مبهوت خود می‌کنند
روستای آینده گردشگری، روستایی است که فعالیت‌های متنوعی در آن تعریف شده باشد.
روستاها به‌عنوان کهن‌ترین شکل سکونتگاه‌های انسانی در طول تاریخ، نقش مهمی در تولد تمدن و سپس حفظ هویت فرهنگی و تداوم حیات اقتصادی جوامع داشته‌اند. در ایران، هزاران روستا با بافت‌های تاریخی، معماری بومی، آداب و رسوم ویژه و پیوند عمیق با طبیعت، گنجینه‌هایی ارزشمند از میراث ملی را پدید آورده‌اند که نه‌تنها بخش مهمی از نیازهای غذایی کشور را تأمین می‌کنند بلکه حافظ سنت‌ها، صنایع‌دستی و دانش بومی هستند که طی قرن‌ها شکل گرفته است.
با این حال، تغییرات اقتصادی و اجتماعی دهه‌های اخیر به‌ویژه مهاجرت گسترده به شهرها، کاهش جمعیت فعال و چالش‌های اقلیمی و طبیعی، پایداری بسیاری از روستاها را با چالش جدی مواجه کرده و در چنین شرایطی، یافتن راهبردهایی که بتواند همزمان به رونق اقتصادی، حفظ جمعیت و نگهداری از میراث‌فرهنگی و طبیعی روستاها کمک کند ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
کارشناسان یکی از این راهبردها را توسعه گردشگری روستایی می‌دانند؛ رویکردی که با اتکا به جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی می‌تواند منبع درآمدی پایدار برای روستاییان ایجاد کرده و انگیزه ماندگاری در این سکونتگاه‌ها را تقویت کند.
جهانی شدن
در ایران، توسعه گردشگری در روستاها از چنان اهمیتی برخوردار شده که در چند سال اخیر کشور با جدیت به جریان جهانی‌شدن روستاها پیوسته است؛ جریانی که از سال ۲۰۲۱ میلادی از سوی سازمان گردشگری ملل متحد و با هدف پیشبرد نقش گردشگری در حفاظت از روستاها راه‌اندازی شد. از آن زمان تاکنون ۱۸۵ روستا در دنیا به‌عنوان مقاصد برجسته گردشگری ثبت جهانی شده‌اند که بیشترین آن با ۶۵ روستا در اروپا بوده است.
ایران اولین‌بار در سال ۲۰۲۳ توانست کندوان را ثبت جهانی کند. در سال بعد «اصفهک» در این فهرست جای گرفت. برای سال ۲۰۲۵ هشت روستای سهیلی، موئیل، برغان، حسنلو، فهرج، پالنگان، کندلوس و شفیع‌آباد، کاندیدای ثبت در فهرست روستاهای جهانی گردشگری شده‌اند که هم‌اکنون در حال ارزیابی هستند.
سازمان گردشگری ملل متحد برای ثبت روستاها ۹ شاخص ارزیابی کلی دارد که شامل منابع یا جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی روستا، حفاظت از این داشته‌ها، پایداری اقتصادی و اجتماعی و زیست‌محیطی، زنجیره ارزش و خدمات گردشگری، اصول حکمرانی و اولویت گردشگری، زیرساخت‌ها، ارتباطات، امنیت و سلامت است.
مهدی بهاروند، رئیس اداره توسعه جاذبه‌ها و محصولات گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نشستی با موضوع «توسعه گردشگری و آینده روستاها در ایران» که از سوی پژوهشکده سوانح طبیعی وزارت علوم برگزار شد درباره این موضوع گفت: یکی از مزایای ثبت‌جهانی آن است که روستاها به‌عنوان نمونه برجسته از یک مقصد گردشگری معرفی می‌شوند، لوحی از طرف سازمان گردشگری سازمان ملل دریافت می‌کنند و به عضویت شبکه روستاهای جهانی گردشگری درمی‌آیند که امکان تبادل تجربه یا حضور در دوره‌های آموزشی برای آن‌ها فراهم می‌شود.
بنا به گفته وی، فرایند ثبت جهانی روستاها اگرچه ارزشمند است اما چالش‌های خاص خود را دارد.
وی در بخشی از سخنانش اظهار کرد: نتایج ارزیابی روستاهایی که در سال‌های گذشته به این سازمان معرفی کرده‌ایم نشان می‌دهد که در منابع و جاذبه‌ها و حفاظت، همیشه بالاترین امتیاز را کسب کرده‌ایم منتها در مواردی از جمله پایداری اقتصادی و اجتماعی و این که گردشگری در روستا اولویت دولت و جامعه محلی هست یا خیر، چندان موفق نبوده‌ایم.
وی تصریح کرد: تاکنون در تمامی روستاهایی که معرفی کرده‌ایم کمترین امتیاز مربوط به شاخص اولویت و حکمرانی گردشگری بوده و داوران و ارزیابان بین‌المللی به این نتیجه نرسیده‌اند که گردشگری برای روستاهای ما اولویت دارد.
با وجود این چالش‌ها، ثبت دو روستای ایران در فهرست جهانی نشان می‌دهد که این مسیر هرچند دشوار اما قابل دستیابی است.
گنج روستا
در سوی دیگر ماجرا نگاه‌ها به «روستاهای آینده گردشگری» معطوف است؛ روستاهایی که حتی اگر هنوز در فهرست‌های جهانی قرار نگرفته باشند اما از نظر ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی و زیرساختی، شانس بالایی برای بدل شدن به مقصدهای محبوب دارند.
مسلم شجاعی، استاد دانشگاه و مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نشست «توسعه گردشگری و آینده روستاها در ایران» گفت: وقتی از روستا حرف می‌زنیم احتمالا از کوچک‌ترین مقصد گردشگری صحبت می‌کنیم. مدیریت این فضاهای کوچک، کاری سهل و در عین حال دشوار به حساب می‌آید؛ چرا که از سویی به‌دلیل گستره محدود ساماندهی و مدیریت آن از محیط‌های شهری آسان‌تر است اما از سویی دیگر با توجه به ظرفیت‌ها و افراد ساکن در روستا، ممکن است در مدیریت آن دچار چالش‌هایی هم باشیم.
برخی کارکردهای گردشگری انگار در روستا عینیت پیدا می‌کنند و جلوه‌گاهشان در روستاست. مثلا وقتی از اصالت حرف می‌زنیم این مفهوم در بافت روستاها بسیار بیشتر از شهرها مشاهده می‌شود یا وقتی از اشتغال، محرومیت‌زدایی، مهاجرت معکوس و فقرزدایی صحبت می‌کنیم روستاها بیشتر مورد توجه است.
وی سپس به برخی از ویژگی‌های یک روستای آینده اشاره کرد و گفت: من فکر می‌کنم شناسایی گنج روستا از هر اقدام دیگری مهم‌تر است و دهیاری و شوراهای روستاها و نحبگان باید به سمتی بروند که این گنج را بیابند. گنج، گاهی همزیستی اقلیمی است، گاهی میهمان‌نوازی یا سنتی خاص و یک رویداد. متأسفانه در این زمینه، نه‌فقط ایران که همه کشورهای در حال توسعه دچار چالش هستند. اصالت اما انگار از این گنج بیرون می‌آید و در آینده، روستایی در حوزه گردشگری موفق خواهد بود که بتواند این گنج را خوب شناسایی کند.
زیست‌پذیری در اولویت
شجاعی گفت: نکته مهم دیگر این که روستای آینده، روستایی است که از کپی‌کاری و تقلید بپرهیزد. در سال‌های گذشته بارها شاهد بودیم که روستایی، ثبت جهانی یا هدف گردشگری می‌شد، مسئولان برخی دیگر از روستاها از اعضای شورا گرفته تا نماینده مجلس و فرماندار پیگیری می‌کردند تا روستای آن‌ها هم جهانی یا هدف گردشگری شود؛ این در حالی است که هر روستا باید گنجی را که خود دارد به‌خوبی شناسایی کند.
همچنین با توجه به ناترازی‌ها و موضوعات اقلیمی و کمبود آبی که اکنون داریم و احتمالا تا یک دهه آینده همچنان وجود خواهد داشت، روستای آینده گردشگری، روستایی است که ابتدا زیست‌پذیر و برای اهالی روستا پویا باشد. کارکرد اصلی روستا همین زیست‌پذیری است و بعد از آن باید بتواند گردشگر جذب کند، اما الان در این حوزه، گاهی شاهد کژکارکردی‌هایی هستیم؛ به این صورت که مثلا روستا در تأمین آب ساکنانش دچار مشکل است و جاده دسترسی مناسبی ندارد اما می‌خواهد گردشگر هم جذب کند. روستای مترقی آینده باید ابتدا برای روستاییان زیست‌پذیر باشد.
هم‌افزایی در نهادهای اثرگذار
مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اظهار کرد: روستای آینده گردشگری، روستایی است که بتواند هم‌افزایی در تمامی بخش‌های اثرگذار در توسعه روستا ایجاد کند. ارگان‌ها و سازمان‌های متعددی وجود دارند که شکل‌دهنده و جهت‌دهنده توسعه روستاها هستند. اگر این نهادها در کنار هم قرار بگیرند روستای خوب برای آینده خواهیم داشت وگرنه در نبود چنین هم‌گرایی و هم‌افزایی، روستا در حالی که جاذبه‌های خوبی دارد با موانعی مواجه است؛ مثلا جاده ندارد یا اقامتگاه آن آب ندارد.
همچنین، روستای آینده گردشگری، روستایی است که فعالیت‌های متنوعی در آن تعریف شده باشد. در این زمینه در کل کشور مشکل داریم. وقتی گردشگر خارجی از تهران به یزد و اصفهان و شیراز و کرمان می‌رود، عمدتا مسجد و خانه تاریخی می‌بیند. در واقع باید گفت که فقط در و دیوار می‌بیند و فعالیت دیگری که متنوع هم باشد به او ارائه نمی‌شود؛ در نتیجه طی سفرِ مثلا هفت‌روزه، مدام گردشگر را به بازدید از مساجد و سایر بناهای تاریخی می‌بریم، در حالی که باید محصولات متنوعی به او عرضه شود.
شجاعی با اشاره به تمایلی که بسیاری از روستاهای کشور در میزبانی از اینفلوئنسرها و رویدادهای مهم دارند، گفت: به محض این که کسی برای بازدید و معرفی ایران وارد کشور می‌شود تماس‌های مکرری با ما می‌گیرند که اینفلوئنسر را به فلان روستا هم بفرستیم. این نشان می‌دهد که ما در سطح کوچک‌ترین مقصد گردشگری هم به‌دنبال نگاه‌های بین‌المللی هستیم و این یک دستاورد است اما وقتی حتی شهرهای بزرگ ما آمادگی کافی برای میزبانی از رویدادها و اجتماعات بزرگ را ندارند، باید از خود بپرسیم به روستا که می‌رسیم وضعیت چگونه است؟!
منبع: اطلاعات
