کشف تصویر باستانی «شاه ساسانی» در مرودشت استان فارس
باستان‌شناسان نقش‌برجسته‌ی کمیابی را کشف کرده‌اند که با تکنیک ظریف «حکاکی سوزنی» بر صخره‌های شهر باستانی استخر در مرودشت، نزدیک ویرانه‌های تخت جمشید، حک شده است.
فرادید| احتمال دارد این اثر تصویر یکی از پادشاهان ساسانی را نشان دهد که در این صورت، اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی سنت‌های هنری و شاهانه‌ی یکی از اثرگذارترین دودمان‌های ایران، یعنی امپراتوری ساسانی، در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد.
به گزارش فرادید، به گفته‌ی ابوالحسن اتابکی، باستان‌شناس و تاریخ‌دان، این حکاکی تازه‌شناخته‌شده چهره‌ی شاهانه‌ای را نشان می‌دهد که تاجی ویژه بر سر دارد و با نشانه‌های آسمانی همچون ماه، ستاره و تاج دندانه‌دار همراه است. این نمادها از ویژگی‌های شناخته‌شده‌ی هنر سلطنتی ساسانی به شمار می‌روند و گواه مشروعیت الهی و اقتدار کیهانی شاه هستند.
اتابکی توضیح داده که ویژگی‌های سبکی این اثر، به‌ویژه طراحی تاج و ظرافت حکاکی سوزنی آن، شباهت زیادی به طرح‌هایی دارد که روی سکه‌ها، فلزکاری‌ها و نقش‌برجسته‌های سنگی دوره‌ی پایانی ساسانی دیده می‌شود. او افزود: «این شباهت‌ها ارتباط نزدیک این اثر تازه‌کشف‌شده را با سنت‌های تثبیت‌شده‌ی هنر ساسانی نشان می‌دهد.»
یادگارهایی از هنر چهره‌نگاری شاهان باستان
نجمه ابراهیمی، تاریخ‌پژوه، اهمیت این یافته را در چارچوب گسترده‌تری از چهره‌نگاری سلطنتی ساسانی بررسی کرده است. او به گفته‌ی علی‌بن حسین مسعودی تاریخ‌نویس سده‌ی دهم میلادی اشاره کرد که از وجود نسخه‌ای مصور در استخر سخن گفته بود که پادشاهان ساسانی را به تصویر می‌کشید. به گفته ابراهیمی: «این کشف تازه، بازتاب همان روح هنری است؛ بزرگداشت پادشاهی از رهگذر پرتره‌های نمادین و ظریف.»
او همچنین یادآور شد که حدود ۹۰ درصد نقش‌برجسته‌های شناخته‌شده‌ی سلطنتی ساسانی در دشت مرودشت کشف شده‌اند؛ آثاری که بیشترشان بر سینه‌ی کوه‌ها و صخره‌های طبیعی حک شده‌اند. این نقش‌ها نه تنها تزئینی، بلکه بیانی سیاسی و مذهبی بوده‌اند که باور ساسانیان به ماهیت الهی شاهی را تقویت می‌کرده‌اند.
استخر؛ زادگاه دودمان ساسانی
شهر باستانی «استخر» که «تخت طاووس» نیز نامیده شده و روزگاری اقامتگاه باشکوه شاهان ساسانی بود، جایگاهی ویژه در تاریخ ایران دارد. این شهر نزدیک تخت جمشید، پایتخت آیینی هخامنشیان است و میان دو تمدن بزرگ ایران، هخامنشی و ساسانی، پیوندی نمادین برقرار کرده است.
اهمیت استخر در حدود سال ۲۲۴ میلادی اوج گرفت؛ زمانی که اردشیر بابکان از بزرگان پارس، علیه اردوان چهارم، واپسین شاه اشکانی شورید و پس از پیروزی، امپراتوری ساسانی را بنیان نهاد. او با برگزیدن استخر به‌عنوان یکی از اقامتگاه‌های اصلی خود، آگاهانه کوشید دودمان تازه را به شکوه هخامنشیان پیوند دهد که کاخ‌ها و آرامگاه‌هایشان هنوز بر چشم‌انداز پیرامون چیره بود.
معماران استخر گاه از عناصر معماری تخت جمشید در بناهای خود استفاده می‌کردند و به این ترتیب شکوه باستانی را با سبک ساسانی درآمیختند. وجود نقش‌رستم نزدیک شهر که آرامگاه‌های شاهان هخامنشی و نقش‌برجسته‌های ساسانی را در خود دارد، اهمیت نمادین منطقه را دوچندان می‌کند.
خطوط مشخص تصویر شاه ساسانی در نگارۀ تازه کشف‌شده
در دوران ساسانی، استخر نه‌تنها مرکز سیاسی، بلکه کانون پرستش و پژوهش زرتشتی بود. معابد، کاخ‌ها و استحکامات شهر نشان از پیشرفت معماری و ایمان دینی این دودمان دارند. شاهان ساسانی خود را نگهبانان نظم الهی اهورامزدا می‌دانستند و در بیشتر آثار هنری‌شان صحنه‌ی دریافت تاج از دست خداوند را به تصویر می‌کشیدند.
به گفته‌ی اصطخری، جغرافی‌دان سده‌ی دهم میلادی، خانه‌های شهر از گل، سنگ یا گچ ساخته می‌شدند که نوع مصالح آن به ثروت مالکان بستگی داشت و این نشانه‌ای از تنوع اجتماعی استخر حتی قرن‌ها پس از سقوط امپراتوری ساسانی است.
کارشناسان باور دارند که نقش سوزنی تازه‌کشف‌شده شاید به دوره‌ی پایانی ساسانی تعلق داشته باشد، میان پادشاهی خسرو دوم (۵۹۰ تا ۶۲۸ میلادی) و جانشینان او. مهارت در اجرا و غنای نمادهای آن بازتاب اوج هنر ساسانی است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
