شگفتیهای بیپایان «تار عنکبوت»
عنکبوتهای Cyclosa ماکتهای بزرگی از خودشان میسازند؛ ماکتهایی ساختهشده از ابریشم، بقایای گیاه و بخشهایی از طعمهها. برخی ماکتها ابتدایی هستند، اما برخی دیگر ساختاری درست شبیه بدن یک عنکبوت دارند.
فرادید|در گذرگاه باریکی در اعماق یک غار زیرزمینی میان آلبانی و یونان، دانشمندان با عبور از آبهای تیره تا کمر و چنگزدن به طنابها به کشفی شگفتانگیز دست یافتند. در پرتوی چراغقوههایشان دیواری درخشان از تارها دیده میشد که تا جایی که چشم کار میکرد امتداد داشت. این تارها متعلق به بیش از ۱۱۰ هزار عنکبوت از دو گونه بودند که با همکاری هم ساختاری به وسعت ۱۰۶ متر مربع ایجاد کرده بودند.
به گزارش فرادید، در برخی جاها، لایه ضخیم تار بهقدری سنگین بود که در حال فرو ریختن بود. شاید این تار بهدلیل انزوای غار و حفاظت طبیعی آن توانسته بود چنین رشد عظیمی پیدا کند. این کلانشهر درخشانِ عنکبوتی در «غار گوگرد» از جریان دائمی مگسهای ریز تغذیه میکند.
پژوهشگران این صحنه را در مقالهای تازه توضیح داده و آن را «یک اجتماع شگفتانگیز از عنکبوتها» توصیف کردند.
این یافته عجیب تنها یکی از رخدادهای جدید در دنیای عجیب تارهای عنکبوت است. عنکبوتها از تار نهتنها برای شکار طعمه استفاده میکنند، بلکه برای پوشاندن تخمها، انتقال ارتعاشات و سیگنالهای فرومونی و ایجاد مواد چسبنده برای نگهداشتن شکار هم بهره میبرند.
این ساختارهای چسبناک قرنها انسانها را مجذوب کردهاند، رومیها و یونانیان باستان از تار بهعنوان پانسمان زخم استفاده میکردند. اما تنها در چند ماه گذشته، دانشمندان ساختارها و رفتارهای تازه و شگفتانگیزی را ثبت کردهاند. از عنکبوتهایی که تارهایشان را تزئین میکنند تا آنهایی که ماکتهای غولآسا از خود میسازند، دانشمندان همچنان در حال کشف شگفتیهای تارهای عنکبوت هستند.
شریل هایاشی، زیستشناس موزه تاریخ طبیعی آمریکا در نیویورک میگوید: «تکامل ابریشم یکی از شگفتانگیزترین رویدادها در تاریخ حیات است.» او اشاره میکند که این پدیده تنها یکبار رخ نداده، ابریشم چیزی مانند چسب همهکاره نیست. بلکه مادهای است که پیوسته تغییر میکند. «عنکبوتها مدام کاربردهای ابریشم را گسترش میدهند و راههای جدیدی برای استفاده از آن پیدا میکنند.»
ایشتوان اوراک تار عظیم یافتشده در غار گوگرد میان آلبانی و یونان را لمس میکند
عنکبوتهای هنرمند
گابریله گرکو، پژوهشگر فوقدکتری میگوید تار کمابیش مانند یک اندام اضافی برای عنکبوت عمل میکند. از دید زیستی، تارها فِنوتیپ گسترشیافته محسوب میشوند؛ یعنی بخشی بیرونی که توسط بدن تولید شده و نشانگر ژنوم سازنده است. تار مانند داشتن مو یا یک بازوی اضافه است. انگار خانهتان بخشی از بدن خود شما باشد.»
این اندام اضافه مزایای زیادی دارد. یک مطالعه در سال ۲۰۲۲ نشان داد عنکبوتهای گردباف میتوانند از تار خود مانند یک گوش توسعهیافته برای حسکردن ارتعاشات استفاده کنند و محدوده حسیشان را تا ۱۰ هزار برابر افزایش دهند. تار مانند یک آنتن صوتی عظیم عمل میکند که حرکات هوا را جذب و به عنکبوت منتقل میکند.
اما ما همچنان در آغاز فهمیدن گستره واقعی تیزهوشی و پیچیدگی تارهای عنکبوت هستیم. برای نمونه، دانشمندان مدتها نمیدانستند چرا برخی تارهای عنکبوت با تزئینات اضافه مانند نخهای زیگزاگ آراسته میشوند. گرکو به تازگی در مجله PLOS One پژوهشی منتشر کرده که نشان میدهد این تزئینات میتوانند بر انتشار ارتعاشات هنگامی که طعمه در تار گیر میکند اثر بگذارند. با اینحال گرکو میگوید: «هیچکس به درستی نمیداند چرا عنکبوتها تارهایشان را تزئین میکنند».
ماکتهای غولآسا
وقتی لَری ریوْز در جنگلی در فیلیپین قدم میزد، چیزی توجهش را جلب کرد: عنکبوتی که نمیشناخت در تاری نشسته بود. او نزدیکتر شد و با شگفتی دریافت چیزی که دیده اصلاً عنکبوت نیست، بلکه شکلی بزرگ شبیه عنکبوت بود که با ابریشم و مواد گیاهی در تار ساخته شده بود. او میگوید: «این نخستین نشانهی احتمالِ یک کشف جدید بود.»
یک عنکبوت جعلی که نوعی عنکبوت آن را در میان تار خودش ساخته است
ریوز در یک کنفرانس شنیده بود که عنکبوتی در پرو اشکالی شبیه عنکبوت در تار میسازد. این اتفاق چنان غیرمنتظره بود که ریوز و سخنران آن کنفرانس تصمیم گرفتند همراه چند همکار دیگر روی این موضوع کار کنند. این گروه اکنون پژوهشی منتشر کرده درباره عنکبوتهای Cyclosa که ماکتهای بزرگ از خودشان میسازند؛ ماکتهایی ساختهشده از ابریشم، بقایای گیاه و بخشهایی از طعمهها. برخی ماکتها ابتدایی هستند، اما برخی دیگر ساختاری درست شبیه بدن یک عنکبوت دارند.
محققان معتقدند دلیل ساخت این ماکتهای غولآسا، دفاع در برابر شکارچیان است. ابعاد ماکت از عنکبوتهای نیم اینچیِ ساکن تار بسیار بزرگتر بهنظر میرسد، بنابراین شکارچیانی که از بینایی برای شکار استفاده میکنند، هشدار میگیرند و دور میشوند. ریز توضیح میدهد: «آنها یک عنکبوت بزرگتر میبینند که احتمالاً در فهرست غذاییشان نیست و از تار فاصله میگیرند چون موجودی بزرگتر از محدوده غذای معمولشان میبینند.»
پژوهشهای آینده میتواند راهبردهای متفاوت ساخت ماکت را بررسی کند. اما دانشمندان در برابر تواناییهای این عنکبوتها شگفتزدهاند، اینکه چگونه با مواد اطراف خود چنین ساختارهایی میسازند.
فقط چهار گونهی شناختهشده وجود دارند که میتوانند ساختاری بزرگتر از بدن خودشان بسازند. سهتای آنها همین عنکبوتها هستند. دیگری خود ما انسانها هستیم.
عنکبوتهای غار آلبانی نشاندهندۀ این هستند که تار چگونه با محیط سازگار میشود، بسته به اندازه، تغذیه و شرایط پیرامونی. اگر نقاش باشید و بدانید چطور یک نقاشی خاص را بکشید، وقتی بوم متفاوتی دارید خودتان را با آن وفق میدهید. درست به همین شکل، عنکبوتها هم با توجه به آنچه در اختیار دارند تار میبافند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
