«نقاب‌های آفریقایی» چه معنایی دارند؟ از ارواح حیوانات تا نیروهای ماورائی

فرادید| ماسک‌ها یکی از شگفت‌انگیزترین آثار فرهنگی آفریقا هستند. موزه‌ها و گالری‌های غربی اغلب ماسک‌های آفریقایی را به‌عنوان اشیاء هنری روی دیوار یا در ویترین‌های شیشه‌ای نمایش می‌دهند، اما با این روش نمی‌توانیم به درستی بفهمیم این ماسک‌ها از کجا آمده‌اند و چه اهمیت معنوی بزرگی در جوامعی که ساخته شده‌اند دارند. 

به گزارش فرادید، باید به یاد داشت ماسک‌ها اشیاء مقدسی هستند که برای پوشیدن در مراسم و آیین‌های مهم ساخته می‌شوند. با این دیدگاه، در ادامه برخی از مهم‌ترین معانی نمادین ماسک‌های آفریقایی را بررسی می‌کنیم تا درک عمیق‌تری از اهمیت فرهنگی آن‌ها پیدا کنیم. 

۱. ماسک‌های آفریقایی نماینده ارواح حیوانات هستند

ماسک بز کوهی آفریقایی

حیوانات موضوعی تکرارشونده در ماسک‌های آفریقایی و نشان‌دهنده هماهنگی نزدیک قبایل با جهان طبیعی هستند. آفریقایی‌ها حیوانات را به شکلی بسیار سبک‌پردازی‌شده به تصویر می‌کشند و جوهره درونی حیوان را نشان می‌دهند، نه شکل واقعی آن‌ها را. وقتی کسی ماسک حیوانی را برای اجرای آیینی بر سر می‌گذارد، گاهی همراه با لباس کامل، مردم قبیله معتقدند او روح حیوانی را که نمایندگی می‌کند، در خود تجسم می‌بخشد. این کار به آن‌ها امکان می‌دهد با آن حیوان ارتباط برقرار کنند، هشدار بدهند یا شکرگزاری کنند. ماسک‌های حیوانی گاهی نماد رویدادها، نیازها یا احساسات انسانی مانند آرامش، فضیلت یا قدرت هم هستند. برای نمونه، بز کوهی نماینده کشاورزی است، در حالی که فیل نماد قدرت سلطنتی محسوب می‌شود. 

۲. آن‌ها اغلب نماد نیاکان پیشین هستند

ماسک بنین از آفریقای جنوب صحرا، قرن شانزدهم

برخی ماسک‌های آفریقایی نیز نماینده ارواح نیاکان مرده هستند. وقتی کسی این ماسک را بر سر می‌گذارد، به عنوان واسطه قادر است با درگذشتگان ارتباط برقرار کند و پیام‌هایی از آنان منتقل کند. اگر رقصنده در حالی که ماسک به صورت دارد سخن بگوید، مخاطبان معتقدند کلمات او از جانب مردگان است و خردمندِ واسطه باید آن‌ها را تفسیر کند. در فرهنگ کوبا در زئیر، ماسک‌ها نماینده پادشاهان و حکمرانان پیشین هستند. در حالی که بیشتر ماسک‌ها به‌عنوان دروازه‌ای به جهان ارواح عمل می‌کنند، در برخی موارد، ماسک خود نماینده روح است، مانند ماسک‌های‌ دان که متعلق به مردم‌ دان در غرب ساحل عاج هستند. 

۳. ماسک‌های آفریقایی نماینده نیروهای ماوراء طبیعی هستند

ماسک آفریقایی نماینده باروری و سلامت

در بسیاری از قبایل آفریقایی، ماسک‌ها نماد نیروهای پنهان و ماوراء طبیعی هستند که برای جامعه سودمند هستند. این نیروها می‌توانند از باروری تا الگوهای آب و هوایی متغیر باشند. پوشنده هنگام استفاده از ماسک (و گاهی همراه با لباس کامل) بدن انسانی خود را به شکل مفهومی تسلیم می‌کند و به موجودی معنوی تبدیل می‌شود. این عمل تحول همواره با موسیقی و رقص خاصی همراه است. آفریقایی‌ها از این ماسک‌ها در مراسم پیش از برداشت محصول، برای دعا جهتِ داشتنِ محصول خوب استفاده می‌کنند. آن‌ها همچنین نقش مهمی در مراسم حیاتی مانند تولد، ازدواج، تشییع جنازه و مراسم ابتدای بلوغ دارند. 

نوع خاصی از ماسک، به نام ماسک انزواگیری تیریکی، نمایانگر گذار به بزرگسالی است. جوانان باید این ماسکِ تمام‌بدن را شش ماه بپوشند و در دوره‌ای از انزوای کامل قرار گیرند تا برای دنیای بزرگسالی آماده شوند. 

۴. ماسک‌ها گاهی به عنوان نوعی مجازات استفاده می‌شدند

ماسک باستانی شرم آفریقایی

تاریخ نشان می‌دهد آفریقایی‌ها ماسک‌ها را به‌عنوان نوعی مجازات هم استفاده می‌کردند. جوامع اولیه آفریقایی حتی ماسک «شرم‌» داشتند که نوعی تحقیر عمومی برای کسانی بود که جرم‌های جدی مرتکب شده بودند. پوشیدن این ماسک‌ها ناراحت‌کننده و حتی دردناک بود، به ویژه آن‌هایی که از آهن ساخته شده بودند، چون بسیار سنگین بودند و موجب رنج جسمی واقعی می‌شدند. 

۵. به عنوان شکلی از سرگرمی

پوشندگان ماسک آفریقایی در طول اجرا

در نهایت، باید توجه داشت که ماسک‌های آفریقایی ابزار تئاتری بودند که پوشندگان را شجاع، رنگارنگ و هیجان‌انگیز نشان می‌دادند. این ماسک‌ها افزون بر اینکه امکان تجربه تغییرات و دگرگونی‌های معنوی را فراهم می‌کردند، در لحظات مهم، مخاطبان را سرگرم و شیفته خود می‌ساختند و این سنت همچنان ادامه دارد.

مترجم: زهرا ذوالقدر