آشتی‌کنان ایران و عربستان در میان زباله‌ها!

جهان عرب بو می‌‎دهد. البته اشتباه برداشت نکنید. با تمام مشکلات و معضلات خاورمیانه، من عاشق آن هستم. اما زباله‌های خیابان‌های لبنان دیگر کار را خراب کرده و بوی بسیار بد و چندش‌آوری می‌دهد. متداول‌ترین شیوه دفع زباله‌ها از مصر گرفته تا عربستان این است که زباله‌ها را در گودال‌ها بزرگ تخلیه کنند و یا در بیابان رها کنند. یکی از بزرگترین معضلات شهرهای بزرگی چون قاهره نیز مدیریت پسماند بوده است، چرا که «شهر زباله‌ها» در حومه این شهر به وجود آمده است. روزانه 15 هزار تن زباله در قاهره تولید می‌شود.

اما در کشوری کوچکی مانند لبنان اوضاع فرق می‌کند؛ جا برای رفع زباله بسیار کمتر است. اما حالا بحران زباله بسیار وخیم‌تر شده و این مسئله نشان از ناتوانی سیاسی مقامات دارد. شرایط البته وخیم‌تر خواهد شد، چرا که زمستان در راه است.

فعالان سیاسی در روز سه‌شنبه با کمپینی از معترضان مدنی در مقابل وزارت حفاظت محیط زیست تجمع کردند و خواستار استعفای محمد ماچنوک، وزیر این وزارت خانه، شدند. بیش از یک ماه است که بحران زباله‌های لبنان حل نشده و زباله‌ها در خیابان انباشته شده‌اند. در این بین اما تنها کاری که آقای ماچوک کرده این است که به بهانه پیدا کردن راه‌حل، خود را از کابینه حذف کند.

شعار آن کمپین اعتراضی نیز در نوع خود جالب است. شهروندان معترض که صبرشان به سر آمده خطاب به سیاستمدارانی که نسبت به وظیفه خود کوتاهی کرده‌اند، یکصدا می‌گویند: «شما بو می‌دهید.» شعار آن‌ها البته مستقیما با بحران کنونی لبنان در ارتباط است. شهروندان معترض مقامات مسئول خدمات شهری نظیر سیستم جمع‌آوری زباله، آب لوله‌کشی و تامین برق را متوجه بحران‌های کنونی لبنان می‌‎دانند. از طرفی هم، مسئولان لبنان اتفاقات منطقه را عامل مشکلات و بحران‌های شهری می‌دانند.

آتش جنگ در همسایه دیوار به دیوار لبنان از سال 2011 شعله گرفته و سایه شوم آن نیز بر لبنان افتاده است. از این رو، مقامات لبنان هنوز نمی‌دانند چه تصمیمی باید برای حل مسائل ابتدایی اتخاذ کنند. کشمکش‌های ایران و عربستان تمام سیاست‌های بیروت را تحت شعاع خود قرار داده است: حزب‌الله لبنان که توسط ایران حمایت می‌شود در حال حاضر در کنار بشار اسد ایستاده و با تروریست‌ها می‌جنگد، اما جامعه سنی و مسیحیِ مخالف بشار اسد همگام با ریاض و غرب حرکت می‌کنند. در نتیجه تمام احزاب سیاسی و سیاستمداران نگران نحوه‌ی پایان جنگ در سوریه هستند. حزب‌الله در حال حاضر از قوی‌ترین نیروی نظامی منطقه به شمار می‌رود و حضور پررنگی در سوریه و حتی یمن دارد. بی‌شک می‌توان گفت حزب‌الله در تصمیمات آتی لبنان تاثیرگذار است.

دوران آخرین ریاست جمهوری لبنان در آوریل 2014 به پایان رسید و لبنان از آن روز بدون رئیس جمهور مانده است. پارلمان لبنان از آن موقع 26 بار تلاش کرد تا رئیس جمهور بعدی را انتخاب کند که بی‌نتیجه ماند. این‌گونه به نظر می‌رسد که نه ایران و نه عربستان سعودی قصد ندارند پیش از مشخص شدن پیروزِ دمشق، تخت پادشاهی لبنان را به دیگری واگذار کنند. البته در لبنان، هیچ یک از احزاب سیاسی نمی‌توانند صرف نظر از قدرت‌های خارجی به راه‌حلی جامع برسند.

مشکل عدم به عهده گرفتن مسئولیت مدیریت پسماند توسط مقامات لبنان در کنار درگیری‌های سوریه و کشمکش‌‎های ایران و عربستان سعودی تنها به بحران زباله در لبنان دامن زده و خیابان‌های بیروت را پر از زباله کرده است. همه چیز از آنجایی شروع شد که تنها مرکز دفع پسماند لبنان در ماه ژوئیه بسته شد. مرکز «نامه» در سال 1998 به عنوان راه‌حلی موقت افتتاح شد و با بیش از 13 میلیون تن زباله‌ی بیش از گنجایش اصلی در ماه ژوئیه بسته شد. حالا جایی برای تخلیه زباله‌ها در لبنان وجود ندارد، به همین دلیل زباله‌ها از سطح خیابان جمع‌آوری نمی‌شوند. این اتفاق با اتمام قرارداد شرکت جمع‌آوری زباله همزمان شد؛ قراردادی که تا ماه ژوئیه چندین بار تمدید شده بود. می‌توان گفت که هیچ یک از اعضای کابینه فکر نمی‌کردند چنین اتفاقی بیفتد.

اما شما چرا باید نگران مسئله زباله‌ی لبنان باشید؟ لبنان همواره یکی از بهترین مقاصد گردشگری در تابستان بوده و زباله‌ها به شدت چهره لبنان را تغییر داده‌اند. دلیل دیگر این است که در خاورمیانه‌ی تقریبا ناآرام، لبنان یکی از باثبات‌ترین کشورها بوده و جامعه مدنی زنده‌ای هم دارد.

اما در کشوری که بیش از 18 فرقه‌ی قانونی دارد و قدرت بین مسلمانان و مسیحیان تقسیم شده است، مسئله زباله نیز ناگزیر به مسئله‌‎ای فرقه‌ای تبدیل شده است. ساکنانی که تحمل بوی بد زباله را ندارند به راننده کامیون‌های خصوصی پول می‌دهند تا زباله‌های محله‌شان را شبانه به جایی دیگر ببرند. به همین شکل بود که زباله‌های منطقه مسیحی نشین سر از مناطق فقیرنشین شمال لبنان درآورد و بر اختلافات مذهبی دامن زد.

آنتوان حداد، دبیر کل جنبش تجدد دموکراسیِ لبنان می‌گوید: «این وضعیت باعث شده تا همه به این مسئله فکر کنند که آن طبقه ثروتمند تولیدکننده‌ی زباله کیست و زباله‌ها بر سر چه کسی ریخته می‌شود.» سال‌ها پیش که کوره‌های مخصوص سوزاندن زباله در لبنان ساخته می‌شد، قرار شد که یک کوره در منطقه مسیحی نشین و یک کوره در منطقه مسلمان‌نشین ساخته شود تا هیچ یک از آن‌ها به دیگری طعنه نزند و این «شرمساری» به شکلی مساوی تقسیم شود.

لازم به ذکر نیست که سیاست و فساد نقشی اساسی در سیاست مدیریت پسماندِ لبنان دارد. مرکز نامه در کنترل «ولید جنبلاط» رهبر انجمن دُروز قرار دارد. این در حالی است که پرسودترین شرکت جمع‌آوریِ زباله «سوکلین» توانست قرارداد جمع‌آوری زباله را با کابینه رفیق حریری ببندد. هزینه خدمات ارائه شده توسط شرکت سوکلین بالا بود و حزب‌الله که در کابینه هم عضو دارد، چشمش را بر روی این قراردادها بست.

رائول ابی راشد، فعال محیط زیست، می‌گوید: «عدم وجود آشغال‌جمع‌کن‌ها حتی برای یک روز، از عدم وجود دولت آن هم برای یک سال محسوس‌تر است.» لبنانی‌ها همواره بیگانگان را مقصر مشکلات داخلی خود دانسته‌اند. اما اگر دقیق‌تر به این مسئله نگاه کنیم متوجه می‌شویم که همیشه هم این طور نیست.

شاید لبنانی‌ها برای یک بار هم که شده، به دخالت یا بهتر بگویم به کمک خارجی‌ها نیاز داشته باشند. این بدان معنا نیست که از خواسته‌ی مردمی که به خیابان‌ها آمده‌اند، دور شده‌ایم. شهروندان معترض به فرقه خاص یا حزب خاصی وابسته نیستند و خواسته‌ی اصلی آن‌ها زندگی بهتر، خدمات ابتدایی و مقابله با فساد است. این کمپین اعتراضی در نهایت رهبران منطقه‌ای را مجبور خواهد کرد تا با همکاری یکدیگر دنبال راه‌حل باشند.

فعالیت‌های دیپلماتیک در منطقه در هفته‌های اخیر هم کم نبوده است. عادل الجبير، وزیر خارجه عربستان به مسکو رفت؛ ولید معلم، وزیر امور خارجه سوریه در عمان حاضر شد و جواد ظریف هم به بیروت رفت. تمام این رفت و آمدها برای حل بحران سوریه صورت گرفته است، اما به نظر می‌رسد که هیچ حتی یک قدم هم به راه‌حلی در ارتباط با «سرنوشت اسد» نزدیک نشد، چرا که بشار اسد محور اصلی مذاکرات ایران و عربستان بوده است.

به نظر می‌رسد که می‌توان رد پای رقابت بین دو کشور را در تمام بحران‌های منطقه دید. هر چند تا این جای کار، هیچ گره‌ای از مشکلات باز نشده است. زمانش رسیده که اقداماتی سازنده صورت گیرد. مشکل سوریه و یمن در منطقه بسیار بزرگ است که فعلا نمی‌توان به راه‌حلی در این ارتباط رسید. با این حال اما مشکل زباله‌ی لبنان به نظر حل شدنی می‌رسد.

اما چرا ایران و عربستان باید برای حل این مسئله با یکدیگر سازش پیدا کنند؟ دلیلش این است که متحدان هر یک در لبنان دارند زیر خروارها زباله‌ها دفن می‌شوند و دیری نمی‌پاید که دولت لبنان از پس پرداخت حقوق مستخدمین عمومى‌ برنخواهد آمد. اگر چنین اتفاقی صورت گیرد، همین وضعیت اسف‌بار شهریِ لبنان به یک ناکامی بزرگ تبدیل خواهد شد. نه ریاض و نه تهران هیچ تمایلی ندارند که لبنان وارد بحران شود و شاهد صحنه‌های خشونت باشد. اگر از طرف دیگر هم به این موضوع نگاه کنیم، هم ایران و هم عربستان سعودی به خوبی می‌دانند که دفع زباله‌های لبنان، فرصتی سودآور برای آن‌ها خواهد بود.

ایران و عربستان پس از تمیز کردن خیابان‌ها و به دست آوردن ذهن و قلب مردم لبنان، می‌توانند بر سر مسئله ریاست جمهوری لبنان نیز به گفتگو بنشینند. بارها پیش آمده که با شکلی سرسری به مشکلات منطقه پرداخت شده است و اغلب با پاک کردن صورت مسئله، آن مشکل کنار گذاشته شده است. جنگ لبنان و فلسطین با رژیم صهیونیستی یک طرف و مبارزه با تروریسم و دشمنان دیگر هم یک طرف، هیچ یک اما دلیل نمی‌شود که نیازهای ابتدایی شهروندان یک کشور را تامین نکرد.

وقتش رسیده که کار با بازیافت زباله شروع شود؛ شاید اگر نیمی از زباله‌های لبنان بازیافت شود، شیب کوه‌های زباله‌ی لبنان نصف خواهد شد و تهران و ریاض برای حل مسئله سوریه مسیر کوتاه‌تری را باید طی کنند.

منبع: Foreign Policy
ترجمه: وبسایت فرادید