٢٨٩ شهر درگير كم‌آبی

تنش آبي زماني رخ مي‌دهد كه منابع و مصارف آب در شهرها و روستاها برابر شود. به اين ترتيب هر اتفاقي ممكن است تأمين آب شهرها را با مشكل مواجه كند. هرساله بسته به ميزان بارش‌ها، تعداد شهرهاي در معرض تنش آبي ايران تغيير مي‌كند و همواره شهرها در معرض مشكل كم‌آبي هستند اما اغلب هشدارها در فصل تابستان به‌دليل افزايش حجم مصرف اعلام مي‌شود.

درحالي كه كارشناسان معتقدند در فصل پاييز كه كفگير به ته ديگ منابع آبي خورده، احتمال وقوع تنش آبي در شهرها و تأمين نيازهاي آنها بيشتر است. با اين وجود ستار محمودي، سرپرست وزارت نيرو، در حاشيه نمايشگاه آب و فاضلاب اعلام كرده است كه «در حال حاضر شهری با تنش آبی در کشور وجود ندارد».

ستار محمدي در حاشيه سيزدهمين نمايشگاه بين‌المللي آب و آبفا در جمع خبرنگاران اعلام كرده است: «درحال‌حاضر شهری با تنش آبی در کشور وجود ندارد و در حال حاضر نیز تأسیسات آبی را برای تعمیر و نگهداری و آماده‌شدن برای سال آینده آماده کرده‌ایم». اين جمله، پيام حل مشكل آب را به مخاطباني كه با مفاهيم و تعاريف وزارت نيرو آشنا نيستند، مخابره مي‌كند. البته کارشناسان معتقدند خروج شهرها از ليست مناطق با تنش آبي به‌دليل بارش پاييزي به مفهوم حل مشكل آب نيست.

عباسقلي جهاني، عضو سابق شوراي جهاني آب، در گفت‌وگو با «شرق» براي اظهارنظر در اين رابطه چندين پرسش را مطرح مي‌كند.او مي‌گويد: ابتدا بايد بدانیم مستندات لازم درخصوص تعادل منابع و مصارف در شهرها چیست. جمعيت زير پوشش اين شهرها چقدر بوده است؟ منظور از مسئله تنش آبي چيست؟ آيا مسئله كمبود آب براي تأمين نيازهاست يا اينكه آبي وجود دارد كه با كاهش مصرف، مي‌توان شرايط را مديريت كرد؟

به گفته جهاني، پاييز فصلي است كه تقريبا تمام منابع آب كشور به حداقل خود مي‌رسد. اگرچه يك عده فكر مي‌كنند كه كمبودها در تابستان بروز مي‌كند اما با وجود مصرف بالا در تابستان، چون منابع آبي در پاييز به انتها مي‌رسد و در اين فصل با شروع بارندگي، ذخاير سدها بازسازي مي‌شوند، گذر از پاييز يك حالت كاملا ريسكي دارد.

او اضافه مي‌كند: تا انتهاي مهر به طور متوسط حدود هفت ميليمتر بارندگي در سراسر كشور رخ داده است. در چنين شرايطي صحبت از عدم تنش آبي يك ابهام به همراه دارد. بايد ببينيم منظور از نبود تنش به مقطع زماني پاييز بازمي‌گردد يا اينكه سال آبي آينده را نيز شامل خواهد شد.

اين عضو سابق شوراي جهاني آب با اشاره به اينكه اطلاعات دقيقي از وضعيت منابع تأمين آب شهرهاي بزرگ در دسترس ندارد، با تكيه بر حس كارشناسي خود، اظهارات سرپرست وزارت نيرو را كمي خوش‌بينانه توصيف مي‌كند.

او مي‎گويد: مسئله تنش آبي و آثار و تبعات آن در كلان‌شهرهاي استان‌هاي خراسان، مناطق جنوب شرقي كشور، شهرهاي جنوبي نظير بندرعباس، يزد و كرمان كه در حوضه آبريز مركزي واقع شده‌اند، بسيار محتمل است اما از آنجا كه به‌دليل حضور در خارج از وزارت نيرو به اطلاعات و آمار دسترسي ندارم، به‌طور دقيق درباره وضعيت تنش آبي نمي‌توانم اظهارنظر كنم.

بارش زمستانه، مؤثر بر تنش آبي شهرها
با وجود اينكه عباسقلي جهاني احتمال وقوع تنش آبي در فصل پاييز را به‌دليل اتمام ذخاير آبي بسيار محتمل مي‌داند، هدايت فهمي، معاون دفتر برنامه‌ريزي كلان آب و آبفاي وزارت نيرو، در گفت‌وگو با «شرق» بيان مي‌كند: معمولا تنش آبي در تابستان رخ مي‌دهد زيرا در اين فصل مصرف آب زياد بوده و حجم مخازن و توزيع آب در برخي شهرها با هم برابر مي‌شود.

او ادامه مي‌دهد: در پاييز ميزان مصرف كاهش مي‌يابد و تبخير كم مي‌شود. به‌همين‌دليل هشدار درباره تنش آبي شهرها محدود به تابستان مي‌شود.به گفته فهمي، شهر داراي تنش آبي شهري است كه منابع و مصارف آب آن سربه‌سر مي‌‎شود و اگر اتفاقي براي اين شهر رخ دهد، ممكن است وزارت نيرو نتواند نيازهاي شهر داراي تنش را تأمين كند.

براساس آمارهاي ارائه‌شده از سوي حميدرضا جانباز، مديرعامل شركت آب و فاضلاب كشور، در تيرماه سال جاري، تعداد شهرهاي داراي تنش آبي كشور در سال ٩٤، ٥٤٧ شهر بوده است كه ميزان منابع و مصارف آب آنها با هم برابر است.

براساس سخنان او، تعداد شهرهاي داراي تنش آبي در سال ٩٥ به ٣٠١ شهر و در سال ٩٦ به ٢٨٩ شهر كاهش يافته است. وزارت نيرو براي رفع نياز برخي از شهرهاي كشور از جمله بندرعباس، برنامه‌‎ريزي كرده بود كه از حجم مرده مخزن سد نيز با كمك پمپاژ آب استخراج كند تا نيازهاي آبي اين شهر جنوبي كشور تأمين شود. اما اين اقدام در واقع تسكيني بر زخم افزايش مصرف در كلان‌شهري نظير بندرعباس بوده و به‌زودي اين شهر به منابع آب جديد براي رفع نيازهاي فزاينده جمعيت اين شهر احتياج پيدا مي‌كند.

تأمين نيازهاي آبي شهرها وابستگي زيادي به وضعيت بارش‌هاي كشور دارد. معاون دفتر برنامه‌ريزي كلان آب و آبفا نيز اشاره‌اي به اين نكته داشته و مي‌گويد: اصولا وزارت نيرو در سال‌هاي خشك براي تأمين نيازها دچار مشكل مي‌شود. در برخي شهرها مخازني داريم كه با توجه به افزايش جمعيت، ظرفيت آن كفاف نيازهاي بخش اضافه‌شده جمعيت را نمي‌دهد. بنابراين در فاصله پروخالي‌شدن مخزن، وارد تنش آبي مي‌شويم.

او حجم بارش‌هاي سال آبي جاري را كه از ابتداي مهر امسال آغاز شده است، تا ٢٢ مهر ماه، دو برابر ميزان بارش در مدت مشابه سال قبل اعلام مي‌كند. اين مقام مسئول ادامه مي‌دهد: به‌طور ميانگين در سراسر كشور هفت ميليمتر بارندگي داشته‌ايم اما توزيع مكاني بارش‌ها مناسب نيست. ميزان بارش در شمال كشور بيش از ساير نقاط است.

فهمي درباره اينكه آيا در سال آبي جاري با مشكل خشكسالي مواجه خواهيم بود يا خير، با اشاره به پيش‌بيني‌هاي اوليه هواشناسي عنوان مي‌كند: اين سازمان ميزان بارش‌هاي سال آبي جاري را كمتر از نرمال پيش‌بيني كرده است اما ما در وزارت نيرو سال آبي نرمالي را پيش‌بيني كرده‌ايم. وضعيت بارش‌ها در زمستان خيلي تعيين‌كننده است. مخازن و ذخاير برفي در بروز تنش آبي بسيار مؤثر هستند و براي قضاوت‌كردن درباره وضعيت تنش آبي شهرها، كمي زود است.