رمزگشایی از رساله باستانی بطلیموس پس از ۲۰۰ سال

محققان می‌گویند پس از گذشت بیش از ۲۰۰ سال توانسته‌اند محتوای یک نسخه خطی متعلق به بطلمیوس اخترشناس بزرگ یونان باستان را کشف کنند. نسخه خطی این رساله در سال ۱۸۱۹ کشف شد و از آن تاریخ بدین‌سو صد‌ها محقق مختلف تلاش کرده بودند آن را رمزگشایی کنند. امری که تا پیش از این محقق نشده بود.

گمان می‌رود این رساله که به کار با ابزاری مرتبط با ستاره‌شناسی اختصاص دارد توسط بطلمیوس در قرن اول میلادی نوشته شده باشد. کلاودیوس بطلمیوس، ریاضیدان و اخترشناس یونانی‌تبار که اغلب به با عنوان بطلمیوس شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین دانشمندان عصر خود و جهان باستان بود که برای صد‌ها سال تاثیری کم‌نظیر بر دانش نسل‌های بعدی خود گذاشت.

او که در اسکندریه مصر و در دوران امپراتوری روم زندگی می‌کرد، ده‌ها رساله علمی نوشت که موضوعات مختلفی را نظیر ریاضیات، جغرافیا، موسیقی، نجوم، اپتیک و نقشه‌برداری شامل می‌شد. برخی از این آثار توسط دانشمندان مسلمان و بیزانسی در دوران قرون وسطی حفظ و نگهداری شدند، با این حال، اما بسیاری دیگر از آثار او از بین رفتند و نادید شدند.

در اوایل قرن ۱۹ یک دست‌نوشته گمشده متعلق به او کشف شد، با این وجود محققان برای بیش از دو قرن نتوانسته بودند آن را بخوانند. دلیل ناتوانی محققان در خواندن متن این بود که یک نفر روی نسخه اصلی این رساله یک متن دیگر را نوشته بود. در واقع به نظر می‌رسید شخصی این دستنوشته را گرفته و سپس روی آن مطالب کتاب دیگری (یک دائرة‌المعارف به نام اتیمولوژیا نوشته‌شده توسط ایزادور سویل اسقف اسپانیایی) را کپی کرده است.

در گذشته به دلیل کمبود کاغذ پوستی که از پوست بسیار گران بره یا گوساله به دست می‌آمد، استفاده مجدد از صفحات رساله‌ها و کتاب‌های قدیمی پدیده‌ای رایج جهت صرفه‌جویی در هزینه به حساب می‌آمد. نسخه‌هایی که اینگونه روی نسخه‌های قدیمی‌تر نوشته می‌شوند در مطالعات متنی اصطلاحا «پالیمپسست» نام دارند که متن نخستین آن خراشیده یا شسته شده و مجدداً مورد استفاده قرار گرفته است.

با این حال مشکل برای خواندن این رساله وقتی بیشتر شد که یک نفر، قطعا خود یابنده، با پی بردن به وجود نسخه خطی تصمیم گرفت نوشته رویی آن را تمیز کند تا خطوط زیرین خوانا شود. این کار، اما نه فقط متن را واضح‌تر نکرده بود، بلکه باعث شده بود کاغذ پوستی با لکه‌های قهوه‌ای تیره پوشیده شود و خواندن آن حتی دشوارتر از قبل شود.

محققان در سال‌های گذشته تلاش کرده بودند با تهیه نسخه‌های دقیق از آنچه خوانا بود و مقایسه آن با دیگر رساله‌های بطلمیوس که بعداً کشف شد، اصل رساله را رمزگشایی کنند. اما در نهایت این روش‌های مدرن بود که به کمک پژوهشگران آمد. دانشمندان با تکنیک‌های تصویربرداری طیفی و فِلورسانس فرابنفش سرانجام موفق شدند لایه‌های ناخوانای متن را متوجه شوند.

گفته محققان نسخه خطی گم‌شده حاوی اطلاعاتی در مورد ابزاری علمی به نام «متروسکوپ» (Meteoroscope) است. متروسکوپ ابزاری بود که در دوران باستان برای مطالعه ستارگان و فواصل استفاده می‌شد و اخترشناسان وقت جهت تعیین عرض جغرافیایی و موقعیت یک سیاره از آن بهره می‌بردند.

در این رساله اطلاعاتی درباره حلقه‌های ۹گانه اخترشناسی باستانی شامل قطب‌های دایرة‌البروج، حلقه نصف‌النهار می‌شود. ساختار این دستنوشته نشان می‌دهد که عمدتا برای کمک به کارآموزان در استفاده از آن و همچنین معلمان برای چگونگی دستیابی به برخی نتایج نوشته شده است.

محققان می‌گویند با توجه به واژگان متمایز و منحصر به فردی که نویسنده در متن استفاده کرده است، کاتب این اثر به احتمال بسیار زیاد بطلمیوس بوده است. با این حال به دلیل آن‌که صفحات مهمی از این نسخه خطی، شامل صفحه اول و آخر آن که معمولا می‌توان نام نویسنده را پیدا کرد، گم شده است تعیین قطعی صاحب‌اثر امکان‌پذیر نیست.

منبع: یورونیوز