مکان نبرد آریو برزن با اسکندر کجاست؟

تقریبا ۲۳۵۰ سال قبل نبردی ما بین اسکندر و آریو برزن در جایی درگرفت که در مآخذ لاتین به نبرد دروازه پارس (Battle of the Persian Gate) معروف است و به نظر می‌آید که این مصاف در جغرافیای امروزی کهگیلویه و بویراحمد رخ داده باشد، ولی تاریخ نگاران در مورد محل دقیق این جنگ اتفاق نظر ندارند.

بر اساس منابع تاریخی جنگ مهم بین اسکندر مقدونی و آریوبرزن؛ سردار هخامنشی در جایی که به نام دربند پارس معروف است رخ داد و تاریخدانان، آن را جغرافیای کنونی کهگیلویه و بویراحمد می‌دانند که کلید فتح پارسه بود.

جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد کوهستانی است و تنگه‌های بسیاری دارد که همه آن‌ها می‌توانند از نظر نظامی استراتژیک باشند و گویا نبرد آریوبرزن با اسکندر در یکی از همین تنگه‌ها رخ داده است که هنوز محققان درباره این تنگه اتفاق نظر ندارند.

تنگ تکاب، تنگ پیرزال، تنگ سولک، تنگ مهریان، تنگاری و تنگ تامرادی از جمله این تنگه هاست که محققان هنوز درباره اینکه جنگ اصلی در کدام تنگه رخ داده است اتفاق نظر ندارند. برخی نیز محل وقوع جنگ بین این دو سردار را تنگ "کاش یا کاس" Tang-e Ḵāṣ نزدیکی رودخانه شول در شرق اردکان فارس می‌دانند.

آیا تنگ تکاب کهگیلویه دروازه پارس است؟

عبدالرفیع حقیقت در مقاله‌ای با عنوان آریوبرزن سردار ایرانی در مقابله با اسکندر مقدونی در این باره می‌نویسد: اسکندر مقدونی پس از مطیع کردن اوکیسان قشون خود را به دو قسمت تقسیم کرد، «پارمن ین» را از راه جلگه (یعنی از رامهرمز و بهبهان کنونی) به طرف پارس فرستاد و خود با سپاهیان سبک اسلحه‏ راه کوهستانی را که به درون پارس امتداد می‏یابد، در پیش گرفت، زیرا می‏خواست قوایی را که پارسی‏ها در این راه تدارک کرده بودند، در پشت‏ مقدونی‏ها سالم نماند.

وی غارت‏کنان پیش رفت تا روز سوم وارد پارس‏ شد و روز پنجم به دربند پارس رسید. بعضی از مورخان یونانی این‏ جایگاه‏ را دروازه ‏پارس و برخی دروازه‏ شوش نوشته ‏اند و نویسندگان اروپایی بیشتر دروازه‏ پارس گویند. به‏ هرحال چنان‏که اسم آن‏ می‏نماید این محل معبری ا‏ست تنگ که پارس را به شوش هدایت‏ می‏ کند. بدین ترتیب با توجه به جغرافیای تاریخی این منطقه باید کهگیلویه ‏کنونی باشد. این معبر سخت در حال حاضر «تنگ تک‏آب» نامیده می ‏شود.

در این هنگام یعنی ۳۳۱ ق. م. «آریوبرزن» قهرمان ملی ایران در واپسین دوره‏ افتخار آمیز فرمانروایی هخامنشیان با ۲۵ هزار سپاهی‏ این تنگه یا دربند مهم را اشغال کرده و منتظر بود که اسکندر مقدونی با قشونش وارد آن معبر شود، تا او و سپاهیانش با رشادت خاص به مقابله‏ و جنگ با وی بپردازند.

آیا تنگه‌های شهرستان کنونی بویراحمد مکان نبرد بوده است؟

کشواد سیاهپور عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج معتقد است که رزمگاه میان اسکندر و آریوبرزن از اشکفت شاه تا تنگ تامرادی بوده است. تنگه گجستان و تنگاری نیز مکان‌های مناسبی برای این نبرد سرنوشت ساز بوده است.

منابع خارجی چه می‌گویند؟

در مقاله‌ای در دایره المعارف ویکی پدیای انگلیسی که برگرفته از پژوهش‌های انگلیسی است ایده دیگری مطرح شده که در هیچ یک از منابع گفته شده ذکر نشده است. در این مقاله آمده است: دروازه پارس نام باستانی گذرگاهی بود که امروزه به تنگ مهریان (Tang-e Meyran) معروف است.

یاسوج را به سده از شرق متصل می‌کند، از مرز استان‌های امروزی کهگیلویه و بویراحمد و فارس می‌گذرد، از جنوب کوه دنا (Kuh-e-Dinar)، بخشی از رشته کوه زاگرس می‌گذرد. گذرگاه ارتباط بین ساحل و بخش مرکزی ایران را کنترل می‌کند. در هفته‌های اولیه ۳۳۰ قبل از میلاد، این مکان محل نبرد شدید دروازه ایران بود که در آن اسکندر مقدونی، پادشاه مقدونیه، با مقاومت سخت آخرین سپاهیان هخامنشی به فرماندهی آریوبرزن مواجه شد.

در مقاله دیگری از این دایره المعارف آمده است: اسکندر پس از پیروزی‌های اولیه و ورود به ایران، هنگام عبور از دروازه‌های ایرانی با هیچ مقاومتی مواجه نشد. اسکندر با این باور که در طول راهپیمایی خود با نیرو‌های دشمن دیگر مواجه نخواهد شد، از اعزام پیشاهنگی به پیشاهنگ خود غافل و به این ترتیب وارد کمین آریوبرزن شد.

دره قبل از دروازه پارس که تنگه مهریان نامیده می‌شود، در ابتدا بسیار وسیع است و به ارتش مقدونی اجازه می‌داد تا با راهپیمایی کامل وارد کوه‌ها شوند. نیرو‌های آریوبرزن در نزدیکی روستای امروزی چشمه چنار موقعیتی را اشغال کردند.

دروازه ایرانی در محل کمین تنها چند متر عرض داشت. هنگامی که ارتش مقدونی به اندازه کافی در گذرگاه باریک پیشروی کرد، ایرانیان از دامنه شمالی بر روی آن‌ها صخره‌ها باریدند. کمانداران ایرانی از دامنه جنوبی پرتابه‌های خود را پرتاب کردند.

ارتش اسکندر در ابتدا متحمل تلفات سنگین شد و در یک زمان کل جوخه‌ها را از دست داد. مقدونی‌ها تلاش کردند عقب نشینی کنند، اما زمین و گارد عقب که هنوز در حال پیشروی آن‌ها بود، عقب نشینی منظم را غیرممکن کرد. اسکندر مجبور شد برای نجات بقیه ارتش خود مردگان خود را رها کند.

آریوبرزن دلایلی برای این باور داشت که موفقیت در اینجا می‌تواند مسیر جنگ را تغییر دهد. ممانعت از عبور اسکندر از دروازه‌های ایرانی، ارتش مقدونی را مجبور می‌کرد تا از راه‌های دیگری برای حمله به ایران استفاده کند، که همه این‌ها به داریوش فرصت بیشتری می‌داد تا ارتش دیگری را بیرون بیاورد و احتمالاً حمله مقدونی را به طور کامل متوقف کند.

آریوبرزن پارس را به مدت یک ماه نگه داشت، اما اسکندر موفق شد با حمله‌ای ایرانیان را در محاصره خود درآورد و از خطوط دفاعی ایرانیان عبور کرد. اسکندر و گروه نخبه‌اش سپس در یک حمله غافلگیرانه از بالا به نیروی آریوبرزن حمله کردند تا اینکه ایرانیان دیگر نتوانستند جلوی عبور را بگیرند.

[پارسها]… نبردی به یاد ماندنی کردند… برخی از مورخان می‌گویند که این درگیری بیشترین ضرر‌های اسکندر را در طول لشکرکشی او برای فتح ایران به همراه داشت. این نبرد با پیروزی یونانیان به پایان رسید و پادشاهی هخامنشی سقوط کرد.

کهگیلویه و بویراحمد به دلیل کوهستانی بودن تنگه‌های بسیاری دارد که می‌توانست محل کمین آریوبرزن و یارانش باشد و محققان برخی از تنگه‌ها را بیان کرده اند، اما تنگه مهریان به عنوان آوردگاه اصلی نبرد بزرگ تاریخ، که مسیر تاریخ ایران را جابجا کرد در منابع ایرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بعید نیست مسیر تاریخ در روستای چشمه چنار یاسوج جابجا شده باشد. اثبات یا رد آن بر عهده تاریخ دانان است.

منبع: تاریخ ما