نام این حیوان عجیب چیست؟

این حیوان عجیب در قاره آمریکا زیست می‌کند و همانند سایر اعضای خانواده‌اش، جنگل‌های حاره‌ای را به عنوان زیستگاه انتخاب کرده است. آمریکای مرکزی و جنوبی از جنوب مکزیک گرفته تا برزیل میزبان ۷ گونه مختلف از آن‌ها است. اغلب این ۷ گونه نیز در معرض خطر انقراض هستند. از میان این ۷ گونه، دو مورد وضعیت خطرناک‌تری دارند و از نظر تقسیم‌بندی حفاظتی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان)، با یوزپلنگ‌های آسیایی هم‌رده بوده و به عنوان گونه‌های به شدت در معرض خطر شناخته می‌شوند. اما نام این زیباروریان طبیعت چیست؟

عنکبوت‌هایی که میمون شدند

داده‌های حاصل از مطالعات علمی مفهومی (Meta- Analysis) بر روی نخستی‌سانان نشان داد که میمون‌های عنکبوتی در اصل جزو باهوش‌ترین میمون‌های برّ جدید (قاره آمریکا) هستند. بررسی‌ها حاکی از آن است که آن‌ها توانایی تولید اشکال مختلفی از صداها را دارند و در هنگام احساس خطر، نوع خاصی از صدا را که در زبان انگلیسی (Barking) گفته می‌شود، از خود تولید کرده و از این طریق با یکدیگر مکالمه می‌کنند.

میمون‌های عنکبوتی سیاه (Ateles fusciceps) که در باغ‌وحش اوماهای ایالت نبراسکای آمریکا عکسبرداری شده‌اند.

میمون‌های عنکبوتی، پستاندار و همه‌چیزخوار هستند. آن‌ها ۲۲ سال عمر می‌کنند و اغلب هم زندگی اجتماعی در گروه‌های ۲۰ الی ۳۰ نفری را ترجیح می‌دهند. یکی از خصلت‌های رفتاری آن‌ها در شب، کاهش تعداد اعضای گروه است که این کاهش تعداد حتی تا مرز نصف هم می‌رسد. میمون‌های عنکبوتی این رفتار را حتی در زمان جستجوی غذا هم از خود نشان می‌دهند. مردم بومی قاره آمریکا اغلب این میمون‌ها را برای غذا شکار می‌کنند چرا که جثه آن‌ها به نسبت بزرگ است و می‌توانند منبع پروتئینی خوبی قلمداد شوند. برداشت الوار و جنگل‌زدایی از جمله مهم‌ترین عواملی است که جمعیت آن‌ها را کاهش داده است. میمون‌های عنکبوتی به شدت نسبت به بیماری مالاریا حساس هستند و به همین دلیل مطالعات آزمایشگاهی بسیاری بر روی آن‌ها در دست انجام است.

یکی از بازی‌های خاص میمون‌های عنکبوتی علاقه مفرط‌شان به آویزان شدن با دم از شاخه درختان جنگل‌های استوایی می‌باشد.

میمون‌های ناقص

نام این جنس به زبان لاتین (Ateles) می‌باشد که این نام در زبان فارسی به معنای «ناقص» است و علت این نامگذاری را هم باید در انگشت شست تحلیل رفته‌ میمون‌های عنکبوتی جستجو کرد. انگشت شست میمون‌های عنکبوتی یا تحلیل رفته یا اصلا وجود ندارد. نکته جالب این‌جاست که این مساله نه‌تنها در مهارت جابجایی و تحرک آن‌ها تاثیری ندارد بلکه بالعکس اغلب این میمون‌ها علاقه دارند که بیش‌تر اوقات خود را بر بالای درختان بمانند و از درختی به درخت دیگر تاب بخورند.

دانه‌های مختلف گیاهان، میوه، برگ، تخم پرندگان و عنکبوت‌ها از جمله مهم‌ترین مواد غذایی مورد علاقه این میمون‌ها هستند. یکی از دلایل تحلیل جمعیت میمون‌های عنکبوتی، نرخ زادآوری پایین آن‌ها است چرا که ماده‌ها هر ۲ الی ۵ سال یک‌بار تنها یک فرزند به دنیا می‌آورند و فرزندان نیز در حدود ۱۰ هفته به طور کامل به مادرشان وابسته هستند و در خلال این مدت احتمال خطر برای مادر و نوزاد چند برابر حالت معمول است. میمون‌های عنکبوتی مادر، یک سال تمام مراقب فرزندان خود هستند و عادت دارند که فرزندشان را بر پشت خود حمل کنند.

یک میمون عنکبوتی پرویی (Peruvian Spider Monkey) که توسط همیاران یک پروژه حفاظتی در کشور پرو بزرگ شده و با نظارت کارشناسان حیات‌وحش در آینده در زیستگاه اصلی‌اش رهاسازی خواهد شد.

روابط خویشاوندی

فرضیه‌های مختلفی در زمینه روابط خویشاوندی میمون‌های عنکبوتی مطرح شده است: یک فرضیه آن‌ها را خویشاوندان نزدیک میمون‌های عنکبوتی پشمالو (Wolly Spider Monkeys) معرفی می‌کند اما در کل این میمون‌ها با میمون‌های عنکبوتی پشمالوی جنگل‌های کم‌ارتفاع آمریکای جنوبی تمایزات آشکاری دارند. واقعیت این است که هیچ مدرک فسیلی دال بر اثبات این فرضیه تاکنون ارائه نشده است.

میمون‌های عنکبوتی پشمالو، بزرگ‌ترین نخستی‌سان در نیم‌کره غربی هستند که به آن‌ها موریکی (Muriqui) هم گفته می‌شود. متاسفانه تنها ۳۰۰ الی ۴۰۰ فرد از آن‌ها در کل دنیا باقی مانده و علت اصلی این کاهش جمعیت نیز تخریب زیستگاه عنوان شده است.

شواهد مولکولی جدید حاکی از آن است که فرگشت میمون‌های عنکبوتی احتمالا در دوران میوسن (حدود ۱۳ هزار سال پیش) اتفاق افتاده است. میمون‌های عنکبوتی جزو بزرگ‌ترین میمون‌های قاره آمریکا هستند که وزن نرها حدود ۱۱ کیلوگرم و وزن ماده‌ها نیز در حدود ۱۰ کیلوگرم است. پهلوهای این میمون‌ها پوشش خاصی دارد که باعث شده تا شبیه عنکبوت جلوه کنند و همین دلیل نامگذاری آن‌ها عنوان شده است. البته یک دلیل دیگر هم برای این نامگذاری مطرح است: برخی از محققین معتقدند که این میمون‌ها زمانی که با دم خود از درخت آویزان می‌شوند، حالتی شبیه عنکبوت پیدا می‌کنند. دم بلند تقریبا ۸۹ سانتی، یکی دیگر از ویژگی‌های متمایز این نوع از نخستی‌سانان می‌باشد.

Spider Monkey
(Ateles geoffroyi ornatus)
An individual browsing, showing the exceptionally long limbs that give them their name.
Tortuguero, Costa Rica

میمون‌های عنکبوتی از نظر تاریخی نیز سابقه‌ای درخشان دارند. تقویم اقوام موسوم به آزتک (Aztec) دویست و شصت روز دارد و یازدهمین روز این تقویم به نام این میمون‌ها ثبت شده است. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، میمون‌های عنکبوتی جزو نخستی‌سانان باهوش هستند. تازه‌ترین تحقیقات بر روی آن‌ها نشان می‌دهد که ضریب هوشی آن‌ها حتی از گوریل‌ها هم بیش‌تر است.

دست‌های میمون‌های عنکبوتی به نوعی شبیه قلاب است و کف دست آن‌ها هم خیلی باریک است. پاهای این میمون‌ها برخلاف دست‌شان انگشت شست دارد. میمون‌های عنکبوتی سر کوچک و بدن کشیده‌ای دارند. در مجموع شرایط فیزیکی بدن‌شان باعث شده تا از آن‌ها به عنوان بهترین آکروبات‌بازهای طبیعت یاد شود. این میمون‌ها همانند بسیاری دیگر از نخستی‌سانان، قلمروطلب هستند و مسوولیت دفاع از قلمرو را اغلب نرها برعهده دارند در حالی که در زمان‌های بحرانی ماده‌ها معمولا فقط در پشت صحنه ناظر باقی می‌مانند.

چنانچه ذکر آن رفت، این میمون‌ها هم‌اکنون در معرض خطر انقراض جدی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دو الی سه گونه از میمون‌های عنکبوتی با احتمال ۲۰ درصد در آینده‌ای نه‌چندان دور (دست‌کم تا ۲۰ سال آینده) برای همیشه از طبیعت وحشی منقرض خواهند شد. شرایط میمون‌های عنکبوتی سیاه هم چندان جالب نیست چرا که برآوردها نشان می‌دهد، آن‌ها هم احتمالا در ظرف ۱۰۰ سال آینده منقرض خواهند شد. نگرانی‌ها درباره میمون‌های عنکبوتی بسیار جدی است و طرح‌های مختلف حفاظتی همچنان درصدد هستند تا بقای آن‌ها را در طبیعت و حیات‌وحش تضمین کنند.