ایران در محاصره تغییرات اقلیمی

مهدی زارع | در آخر فروردین ۱۴۰۱ رییس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی از آغاز مهاجرت ساکنان جنوب و جنوب‌شرق و کویر مرکزی ایران به‌دلیل تغییر اقلیم خبرداد. ایران به دلیل قرار گرفتن در عرض‌های میانی، در فصول مختلف سال تحت اثر پادسیکلون‌ها یا جبهه هوای مسدود قرار می‌گیرد.

پاد سیکلون یک پدیده آب و هوایی است که به عنوان گردش باد در مقیاس بزرگ در اطراف یک منطقه مرکزی با فشار اتمسفر بالا، در جهت عقربه‌های ساعت در نیمکره شمالی و در خلاف جهت عقربه‌های ساعت در نیمکره جنوبی تعریف می‌شود.

پادسیکلون‌ها مراکز پرفشاری است که حرکت هوا در آن‌ها از بالا به پایین و از مرکز به اطراف است. در تابستان، پادسیکلون‌ها هوای خشک و گرم را به ارمغان می‌آورند. در زمستان، آسمان صاف ممکن است شب‌های سرد و یخبندان را به همراه داشته باشد. مناطق کوهستانی غرب ایران (محدوده رشته کوه‌های زاگرس) تحت اثر توفان‌های مدیترانه‌ای و حاشیه‌های جنوب شرقی ایران تحت اثر پدیده‌های جوی موسمی قرار دارند.

همچنین، نوسانات ال‌نینو- جنوبی مسوول تشدید سیل‌های اسفند- فروردین در مقایسه با شرایط عادی است. وقتی یک جبهه سرد به یک جبهه گرم می‌رسد و از آن جلو می‌زند یک جبهه مسدود متولد می‌شود. وقتی هوای سرد به زیر هوای گرم فشار می‌آورد، هوای گرم را از زمین بالا می‌برد و آن را پنهان یا مسدود می‌کند.

انسداد باعث تغییر الگو‌های اقلیمی می‌شود که منجر به سیل، خشکسالی، دمای غیرمعمول و سایر تغییرات شدید آب و هوایی می‌شود. اقلیم آینده در ایران با تصویری از دوره‌های مرطوب و خشک شدیدتر، دوره‌های طولانی‌تر دمای بسیار گرم و فراوانی سیل‌ها در سراسر کشور شکل می‌گیرد. با ترکیب این رویدادها، به ویژه در منطقه اقلیم بیابانی، ممکن است زندگی غیرممکن شود.

ایران با مشکلات بی‌سابقه‌ای مرتبط با اقلیم از جمله خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، توفان‌های گرد و غبار، دمای بی‌سابقه، خشکسالی و سیل مواجه است. در دوره بیست و پنج ساله پیش رو ایران احتمالاً دوره‌های طولانی‌تری از بیشینه دمای شدید را در قسمت جنوبی کشور تجربه خواهد کرد.

تقاضای جهان برای آب در چند دهه آینده افزایش خواهد یافت. رشد سریع جمعیت باعث افزایش مصرف مردم خواهد شد. تعداد بیشتری از مردم به شهر‌ها نقل مکان خواهند کرد و منابع را تحت فشار بیشتر قرار خواهند داد. اقدام طبقه متوسط جدید با آگاهی و به روز، برای نوآوری برای تولید برپایه دانش نوین مواد غذایی با مصرف آب کمتر ضروری است.

تغییرات اقلیمی برخی از مناطق را خشک‌تر و برخی دیگر را مرطوب‌تر می‌کند. با افزایش شدید بارش در برخی از مناطق، جوامع آسیب‌پذیر با تهدیدات بیشتری ناشی از خشکسالی و سیل مواجه هستند. موسسه جهانی منابع WRI در سال ۲۰۱۵ نتیجه تحقیق جالبی را در این مورد منتشر کرد.

این موسسه با استفاده از مجموعه‌ای از مدل‌های اقلیمی و سناریو‌های اقتصادی- اجتماعی، تنش آبی آینده را - به عنوان معیاری برای رقابت و کاهش آب‌های سطحی - در ۱۶۷ کشور تا سال‌های ۲۰۲۰، ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰ رتبه‌بندی و رتبه‌بندی کرد. در این رده‌بندی ایران در رتبه ۱۳ از ۳۳ کشوری که احتمالاً در سال ۲۰۴۰ با بیشترین تنش آبی مواجه هستند، قرار دارد.

۱۴ کشور از این فهرست ۳۳ تایی خاورمیانه‌ای هستند و ۹ کشور با بیشترین تنش آبی همگی خاورمیانه‌ای هستند: بحرین، کویت، فلسطین، قطر، امارات متحده عربی، فلسطین اشغالی، عربستان سعودی، عمان و لبنان. این کشور‌ها در حال حاضر کمترین امنیت آب در جهان را دارند، به‌شدت از آب‌های زیرزمینی و آب شیرین‌شده دریا استفاده می‌کنند و برای آینده قابل پیش‌بینی با چالش‌های استثنایی مرتبط با آب مواجه خواهند بود.

پایش جنگ‌های منطقه‌ای و آشفتگی سیاسی، در منطقه، بروز و رشد داعش و القاعده - به موقعیت عربستان سعودی به عنوان زادگاه تفکرات سلفی توجه کنید - نشان می‌دهد که با منطقه بیشترین بحران آب در جهان انطباق دارد. عراق در رتبه ۲۱ و سوریه در جایگاه ۲۵ از فهرست ۳۳ کشور مزبور است.

خشکسالی و کمبود آب در سوریه به ناآرامی‌هایی انجامید که به جنگ داخلی این کشور در سال ۲۰۱۱ دامن زد. کاهش منابع آب و سوءمدیریت مزمن، ۱.۵ میلیون نفر - عمدتاً کشاورز و دامدار- را مجبور کرد که بدون معیشت زمین خود را ترک کنند، به مناطق شهری نقل مکان کنند و بی‌ثباتی عمومی را در سوریه تشدید کنند. این مشکل به کشور‌های دیگر هم کشیده شده است.

آب یکی از ابعاد مهم درگیری چند دهه‌ای در فلسطین اشغالی و از نماد‌های سلطه‌طلبی رژیم غاصب صهیونیستی است. در ایران برای دهه‌های پیش رو، در دوره‌های طولانی‌تر خشکی (برای بیش از ۱۲۰ روز) بارش کمتر از ۲ میلی متر، برای دمای بیشینه بالای ۳۰ درجه سانتی‌گراد و همچنین دوره محدود مرطوب (برای کمتر از ۳ روز) بارندگی کل بیش از ۱۱۰ میلی متر و فراوانی بیشتر سیلاب، قابل پیش‌بینی است.

آب و هوای دوره‌های خشک طولانی‌مدت با بارش‌های شدید متناوب قطع می‌شود، که نمایانگر افزایش احتمال وقوع سیلاب است. بدون اقدامات سنجیده سازگاری اقلیمی، فقط برخی از نقاط کشور ممکن است در آینده قابلیت سکونت محدود داشته باشد.