تنها جنگل زالزالک ایران اینجاست

اهالی خراسان شمالی به زبان محلی به این میوه «دولانه» می‌گویند. لغت‌نامه دهخدا هم در تعریف دولانه این‌طور آورده که میوه سرخ رنگ و ملس شبیه به سیب کوچک که هم در باغ می‌رسد و هم در جنگل. دولانه را به نام زالزالک می‌شناسیم که خراسان شمالی تنها ذخیره‌گاه این گونه منحصربه فرد جنگلی است.

رئیس جنگلداری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به همشهری می‌گوید: «با گذشت ۲ دهه از طرح حفاظت از درختان جنگلی زالزالک در حال حاضر ۴ هزار اصله نهال تولید شده و مردم محلی برای کشت نهال زالزالک دریافت می‌کنند.» اواخر شهریور فصل برداشت زالزالک است و به همین بهانه به این ذخیرگاه طبیعی در خراسان شمالی سر می‌زنیم.

۴هزار نهال زالزالک

خراسان شمالی ذخیره‌گاه گونه‌های منحصر به فرد جنگلی است و زالزالک هم در بین این گونه‌های منحصر به فرد قرار دارد. رئیس جنگلداری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به همشهری می‌گوید: «طرح حفاظت از ذخیره‌گاه جنگلی زالزالک در روستای مَملِجه شهرستان بجنورد از سال ۱۳۸۳ در حال اجرا و وسعت منطقه حفاظت شده ۸.۸ هکتار است.»
ذخیرگاه حفاظت شده به این معناست که از درختان جنگلی میوه زالزالک برداشت و چرای دام نیز در منطقه حفاظت‌شده انجام نمی‌شود. شهرام عسگری در توضیح بیشتر می‌گوید: «این منطقه حفاظت‌شده ذخیره‌گاه این گونه جنگلی است. در این مدت توانستیم از بذر زالزالک نهال تولید کنیم و توسعه نهالستان را در برنامه داریم. نهالستان در حال حاضر ۴هزار نهال دارد.»

سرمایه‌گذاری برای اشتغال

به گفته عسگری، از آنجا که زالزالک در رده گیاهان دارویی هم قرار می‌گیرد، بومیان برای سرمایه‌گذاری و اشتغالزایی از نهالستان، نهال زالزالک دریافت و برای خود کسب و کار راه‌اندازی می‌کند. عسگری ادامه می‌دهد: «علاوه بر این کاشت نهال‌های زالزالک با همکاری مردم بومی در طرح کاشت مردمی یک میلیارد نهال نیز قرار دارد که با همکاری مردم در اراضی ملی کاشته می‌شود.» خراسان شمالی ۱۳ هزار و ۴۴۵ هکتار ذخیره‌گاه جنگلی دارد که ۳۵۰ گونه گیاه دارویی در عرصه‌ منابع طبیعی این استان شناسایی و معرفی شده‌است.

عسگری اضافه می‌کند: «درختان زالزالک با پایه‌های دو، سه، چهار، هفت و هشت ساله در روستای مملجه هستند. علاوه بر زالزالک در مملجه، گونه‌های منحصر به فرد جنگلی دیگری در استان وجود دارد که در طرح حفاظت قرار دارد. درخت‌های اُرس در شیروان، بلوط و فندوق در کهنه جلگه مانه و سملقان از این نمونه‌ها هستند.»

روستای مملجه با جمعیت ۱۷۱ نفر در ۱۵ کیلومتری بجنورد قرار دارد و یک منطقه ییلاقی به حساب می‌آید؛ جایی که علاوه بر درختان انگور، گردو و بادام، به لحاظ نگهداری گونه‌های نادر گیاهی بومی تنها ذخیره‌گاه جنگلی زالزالک کشور نیز شناخته می‌شود.
در طب سنتی زالزالک برای تقویت قلب و معده و به دلیل کلسیم بالای آن برای درمان کم‌خونی توصیه می‌شود زالزالک به صورت انواع کپسول یا عصاره‌ عرضه و از برگ‌ها، گل‌ها و دانه‌های زالزالک خشک، چای درست می‌شود.

ذخیره‌گاه جنگلی زالزالک: ۸.۸ هکتار
ذخیره‌گاه جنگلی استان: ۱۳۴۴۵ هکتار

ثبت ملی پوشش طبیعی زالزالک روستای هنده

زالزالک به عنوان یک درخت جنگلی خودرو علاوه بر خراسان شمالی در گرگان، اراک، کلاردشت، ارومیه، بروجرد، کوهستان‌های البرز و منطقه پس قلعه در شمال تهران نیز می‌روید. در شمال ایران به گونه‌های وحشی زالزلک «ولیک» گفته می‌شود. پوشش طبیعی زالزالک روستای هنده گلپایگان در استان اصفهان نیز در فهرست میراث طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده است.

ثبت ملی این درختان به این معناست که هرگونه تعرض و قطع درختان زالزلک روستای هنده جرم محسوب می‌شود. درختان زالزالک روستای هنده به عنوان اولین اثر ثبتی شهرستان گلپایگان در حوزه میراث طبیعی کشور در فهرست آثار طبیعی ملی به ثبت رسیده‌است. این روستا در غربی‌ترین قسمت شهرستان گلپایگان قرار دارد.

منبع: همشهری