محفل سخاوت

یک روز بازاریان هستند که دور هم جمع می‌شوند و گلریزان می‌کنند، یک روز پزشکانند، یک روز بازیگرانند و روز دیگر ورزشکاران. حلقه‌های آنها برای نجات است، برای آزادی آنها که در بندند. آنها که تمام زورشان را زده‌اند، هرچه داشته‌اند فروخته‌اند، به این در و آن در زده‌اند و آخر سر، خودشان مانده‌اند و چندین‌میلیون تومان بدهی و دیه و مهریه‌ای که بدهکارشان کرده. آزادی‌شان، منوط به پرداخت همین پول‌هاست.

حالا چند سالی است که دانش‌آموزان هم وارد این دایره سخاوت شده‌اند، قلک‌هایشان را می‌شکنند، عیدی‌هایشان را جمع می‌کنند، گلریزان می‌کنند و زن یا مرد بدهکاری را آزاد می‌کنند. همین دیروز بود که خبر آمد، دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه‌ای در منطقه ١٨ تهران، پول‌هایشان را روی هم گذاشته‌اند و زنی را پس از چهار ماه، از زندان آزاد کردند؛ زنی که براساس اعلام ستاد دیه کشور، سرپرست یک خانواده سه نفره است و نتوانسته بود بدهی‌اش را پرداخت کند.

دو روز قبل از آن هم، دانش‌آموزان دو مدرسه دیگر با پولی که جمع کرده بودند، سه زندانی جرایم غیرعمد را آزاد کرده بودند. دو مدرسه راهنمایی دخترانه و پسرانه که پول خرید لباس عید را به ستاد دیه تهران واریز کردند؛ پولی که به ١٦‌میلیون و صد‌هزار تومان رسید. قبل از آن هم، ستاد دیه کشور، اعلام کرده بود که دانش‌آموزان دبستانی در تهران، ١٩‌میلیون و ٥٠٠‌هزار تومان جمع کردند و با این پول‌ها ٦ زندانی غیرعمد را آزاد کرده اند.

زندانیانی که به خاطر بدهی، پشت میله‌های زندانند، همیشه چشم انتظار این خیران‌اند که قفل‌ها را بشکنند و آزادشان کنند. اسدالله جولایی که مدیرعامل ستاد دیه کشور است، می‌گوید که دایره خیران، بزرگتر شده، همان‌ها که در گروه‌های مختلف، برای آزادی زندانیان پول جمع می‌کنند، پزشکان، بازاریان، ورزشکاران و هنرمندان و حالا در چند‌سال اخیر، دانش آموزان، حلقه نیکوکاری را وسیع‌تر کرده‌اند. جولایی به «شهروند» می‌گوید که مشارکت اجتماعی مردم برای آزادی زندانیان بیشتر از قبل شده و فضای مجازی، زمینه جمع‌آوری کمک‌های مالی مردم را بیشتر از قبل فراهم کرده: «اخیرا دانش‌آموزان، حرکت‌های خیرخواهانه قابل توجهی برای آزادی زندانیان انجام می‌دهند، مثلا یکی از موسسه‌های آموزشی در سه سال، شش زندانی را آزاد کرده که در جای خود، قابل توجه است.

امسال هم چندین مدرسه، برای آزادی زندانیان کمک‌های مالی کردند.» معرفی زندانیانی که شرایط آزادی را دارند، به عهده ستاد دیه است. از‌ سال ٦٩ که این ستاد راه‌اندازی شد، بیش از ١١٠‌هزار زندانی غیرعمد به دامن خانواده‌هایشان برگشته‌اند و مسئولان این ستاد می‌گویند که بیشترین کمک را در همه این سال‌ها، مردم کرده‌اند:
« هر گروهی به هر شکلی که بخواهد برای آزادی زندانیان گلریزان کند، باید با ستاد دیه هماهنگ باشد.

ستاد دیه، زندانیانی که واجد شرایط آزادی هستند را به آنها معرفی می‌کند و آنها هم با درنظر گرفتن مبلغ دیه یا بدهکاری و ... برای آزادی‌شان اقدام می‌کنند.» براساس اعلام جولایی، برای آزادی زندانیانی اقدام می‌شود که از نظر مالی، صفر باشند، یعنی برای تأمین مبلغ بدهکاری به هر دری زده‌اند، وام گرفته‌اند، حتی وسایل خانه‌شان را فروخته‌اند و از تأمین مابقی بدهی بازمانده‌اند:

« ما این افراد را به گروه‌های خیر معرفی می‌کنیم، اینها افراد خاصی‌اند و وظیفه ستاد دیه این است که پول و کمک‌های مالی خیران را در مسیر خودش خرج کنند. خود خیران هم می‌خواهند تا زندانیانی که دردمند و آبرومند هستند را از زندان آزاد کنند.»

اعضای ستاد دیه برای آزادی زندانیان تحقیق می‌کنند، آنها حتی حساب مالی زندانی و خانواده‌اش را بررسی می‌کنند و در این پروسه، مردم که ورزشکار و هنرمند و... هستند، خودشان وارد کار می‌شوند تا از ناتوانی مالی زندانی، اطمینان پیدا کنند: «ما در ستاد دیه، دو مولفه را در نظر می‌گیریم، یکی این‌که زندانی واقعا نیازمند و آبرومند باشد و دیگر جنایتی مرتکب نشده باشد. ما از کسانی که مرتکب جنایت شده‌اند حمایت نمی‌کنیم و بیشترین فعالیت ما در زمینه جرایم غیرعمد است.

مثل زندانیان تصادف و حوادث کارگاهی، بدهکاران و... کسانی که چک صادر کرده‌اند اما به دلیل مشکلاتی که برایشان پیش آمده نتوانستند پولش را تأمین کنند، حتی این افراد نباید کلاهبردار باشند. در غیراین صورت از آنها حمایت مالی نمی‌شود.» به گفته مدیرعامل ستاد دیه کشوری، محکومان مالی و بدهکاران مهریه و نفقه، تعداد زیادی از زندانیان را تشکیل می‌دهند: «نخستین قدم برای افرادی که برای آزادی این زندانیان می‌خواهند اقدام کنند، این است که با ستاد دیه صحبت کنند، تنها متولی آزادی این زندانیان، ستاد دیه است که هم برای معرفی این افراد و هم جمع‌آوری کمک‌های مالی و آزادی آنها اقدام می‌کند.

حتی اگر جشن و گلریزانی قرار باشد برگزار شود، از سوی ستاد و با همکاری آن، باید انجام شود.» جولایی می‌گوید گاهی پیش می‌آید که برخی از خیران اعلام می‌کنند که می‌خواهند برای آزادی مثلا زندانیانی که سادات هستند یا زن هستند، اقدام کنند، ستاد هم بر همین اساس، مواردی به آنها معرفی می‌کند.

با این‌که تعداد بدهکاران مهریه در زندان کم نیست اما براساس آنچه مدیرعامل ستاد دیه اعلام می‌کند، خیران خیلی رغبتی برای آزادی این زندانیان ندارند، چرا که معتقدند این افراد خودشان، مبلغ را در شرایطی که بالغ و عاقل بودند، تعیین کرده‌اند: «بیشتر خیران دوست دارند افرادی که ناخواسته بدهکار شده‌اند را از زندان آزاد کنند.»

ستاد دیه کشوری، مشخصات دقیقی از زندانیان به خیران نمی‌دهند، همین که زندانی چه شرایطی دارد و شرایط مالی‌اش تأیید شود، برای خیران کافی است، آنها از ارایه هر گونه آدرس و یا شماره تماس با زندانیان خودداری می‌کنند: «اینها جزو قوانین ستاد است.» مدیرعامل ستاد دیه کشوری، می‌گوید که هر روز تعداد گروه‌هایی که برای آزادی زندانیان تشکیل می‌شود، بیشتر می‌شود، گروه‌هایی که اغلب در فضای مجازی و به صورت مشخص در تلگرام تشکیل می‌شوند؛ جامعه پزشکی یا هنرمندان، نمونه‌هایی از این گروه‌ها هستند: «ما حتی در میان خیران، خبرنگاران را هم داریم، مثلا خبرنگاری را داشتیم که خودش خبر یک بدهکار مالی در زندان را منتشر کرد و در ادامه مبلغ بدهکاری آن زندانی را تأمین کرد و منجر به آزادی آن زندانی شد.

یا خبرنگاران حوزه قضائی‌اند که در میان پرونده‌ها، زندانیان بدهکار جرایم غیرعمد را شناسایی و برای آزادی‌شان اقدام می‌کنند. از سوی دیگر، سینماگران هم هستند که پول فروش بلیت چند روز اکران فیلم‌شان را برای آزادی این زندانیان اختصاص می‌دهند. نمونه آن فیلم اسرافیل است که کارگردان این فیلم، پول سه روز اکران این فیلم را برای آزادی زندانیان زن اختصاص داد و با جمع‌آوری ٢٠‌میلیون تومان، یک نفر آزاد شد و قرار است در اکران‌های بعدی، سه نفر دیگر هم آزاد شوند.»

جولایی می گوید که کارهای خیر در شبکه های اجتماعی نهادینه شده و این اتفاق خوبی است:« ما واقعا در این سال ها شاهد اتفاقات جالبی بوده ایم، مثل کاری که یک خواهر و برادر در آستانه عیدنوروز کردند و تمام عیدی هایشان را به ما دادند که منجر به آزادی یک زندانی شد.» به گفته جولایی، از ابتدای امسال تا دی ماه، ٨ هزار و ١٠٠ نفر از زندانیان با کمک خیران از زندان آزاد شدند: «البته برای آزادی این افراد دو هزار میلیارد تومان جمع آوری شد، بیشتر این پول را خیران تهیه کردند و بخشی از آن از سوی منابع ستاد تامین شد.

قرار است تا آخر امسال تعداد آزاد شده ها، به ١٠ هزار نفر برسد.» بر اساس اعلام مدیرعامل ستاد دیه کشور، مجلس منابع غیرمستقیمی به ستاد دیه می دهد:« منبع اصلی آزادی این زندانیان کمک های مردمی است.»