چرا هزینه‌های درمان کمرشکن شده؟

سمیرا حسینی | «سالانه ۴۳۰ نفر در کشور به خاطر هزینه‌های درمانی زیر خط فقر می‌روند». این خبری بود که روز گذشته ایرج حریرچی، قائم‌مقام وزیر بهداشت، اعلام کرد. بیمار می‌شوند، هزینه درمانشان که زیاد می‌شود، مجبور می‌شوند خانه و اسباب زندگی‌شان را بفروشند تا هزینه‌های درمان‌شان را پرداخت کنند.

در حالی برخی از بیماران برای پرداخت هزینه‌های درمان‌شان به زیر خط فقر می‌روند که قرار بود پس از اجرای طرح تحول سلامت پرداخت هزینه‌های درمان از جیب بیماران به حداقل خود برسد و کسی به خاطر پرداخت هزینه‌های درمان به زیر خط فقر نرود؛ اما حالا با گذشت تقریبا پنج سال از اجرای این طرح، سخنان قائم‌مقام وزیر بهداشت نشان‌دهنده آن است که طرح شکست خورده است و باز هم پرداختی از جیب بیماران افزایش پیدا کرده است.

«رضا تویسرکان‌منش»، کار‌شناس استاندارد‌های مدیریت بیمارستانی، در گفتگویی شکست طرح تحول را علت افزایش پرداختی‌ها از جیب مردم دانست. او در‌این‌باره می‌گوید «با شکست این طرح شاهد این بودیم که به‌تدریج زیرمیزی‌ها شروع شده و همچنین احتمالا شاهد هزینه‌های خارج از صورت‌حساب در بیمارستان‌های خصوصی خواهیم بود.

دوباره هزینه‌های اضافی را که بیمه‌ها قبول نمی‌کنند، باید بیماران پرداخت کنند. پرداخت‌ها از جیب، امسال بسیار بالاتر از سال‌های قبل خواهد بود و احتمالا باز هم به روز‌هایی بازمی‌گردیم که تعدادی از بیماران به دلیل هزینه‌های درمان به زیر خطر فقر بروند».

این مدرس دانشگاه در ادامه می‌گوید: «اگر به مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی نگاهی بیندازید یا به مطالعات دیگری که بر روی طرح تحول سلامت صورت گرفته است، متوجه خواهید شد که در همه آن‌ها تأکید شده است این طرح به دلیل اینکه منابع مالی پایدار برای آن پیش‌بینی نشده و طرح کارشناسی‌شده نبود، از ابتدا محکوم به شکست بود. این طرح هزینه‌های زیادی را به نظام سلامت تحمیل کرده است.

طبیعی بود که در ابتدا به مدت کوتاهی اجرای آن به دلیل کاهش پرداخت از جیب و کم‌شدن زیرمیزی نوعی رضایتمندی موقت میان مردم ایجاد کند؛ اما به‌تدریج که نارسایی‌ها ظاهر شد و بودجه پرداخت نشد، طرح نتوانست به کار خود ادامه دهد و کم‌کم پرداخت از جیب مردم از سر گرفته شد.

اتفاق دیگری که به دنبال اجرای این طرح در سال ۹۳ افتاد، تصویب و جایگزین‌شدن کتاب «ارزش‌های نسبی» به جای کتاب «کالیفورنیا» بود. با این کار تورم در بخش سلامت به‌شدت بالا رفت. به دلیل اینکه دستمزد‌ها و تعرفه‌ها تا بیش از سه برابر افزایش پیدا کرد، کم‌کم بدهی بیمه‌ها به بخش درمان افزایش پیدا کرد و پرداخت از جیب مردم بیشتر شد».

به گفته این کارشناسان افزایش چند‌برابری قیمت ارز در سال گذشته نیز در افزایش پرداختی‌ها از جیب مؤثر بوده است. او در‌این‌باره می‌افزاید «هزینه‌های سلامت وابسته به ارز است؛ به دلیل اینکه تمام تجهیزات پزشکی وارداتی هستند.

هرچند بیشتر دارو‌ها در کشور تولید می‌شوند؛ اما مواد اولیه بیشتر آن‌ها نیز وارداتی و وابسته به ارز و دلار است. این افزایش چند‌برابری هم که اتفاق افتاد، باعث شد یارانه‌هایی که به این بخش تعلق می‌گرفت، نیز کافی نباشد و دوباره مشکلات گذشته با شدت بیشتری نمایان شود؛ ا‌ز‌جمله هزینه‌های کمرشکن بیماران که باعث می‌شود برخی بیماران را به زیر خطر فقر ببرد. کافی است نگاهی به داده‌های هزینه خانوار مرکز آمار بیندازید متوجه خواهید شد هزینه‌های سلامت از مجموع هزینه‌های خانوار افزایش پیدا کرده است.

می‌توان گفت: شرایط بیماران اگر بدتر نشده باشد، بهتر نشده است». تویسرکان‌منش که این طرح تحول سلامت را شکست‌خورده می‌داند، می‌گوید «از این طرح فقط نامش باقی مانده است. بسته‌هایی که در این طرح تعریف شده بود، مانند کاهش فرانشیز، ماندگاری پزشکان، طرح مقیمی و... همه با بخش‌نامه‌های وزارت بهداشت و خارج‌شدن بخشی از خدمات از بیمه سلامت و افزایش فرانشیز برخی از بخش‌ها بی‌اثر شده‌اند.

دولت این طرح را یکی از دستاورد‌های مهم خود می‌داند به همین خاطر نمی‌تواند به راحتی اعلام کند طرح شکست خورده است، اما اگر همچنان منابع پایداری برای آن در نظر گرفته نشود، کما‌اینکه در بودجه ۹۸ هم منابع پایداری برای آن در نظر گرفته نشد و همچنان این طرح وابسته به پول نفت است، می‌توان پیش‌بینی کرد با توجه به بدهی چندهزارمیلیاردی بیمه سلامت به مراکز درمانی و افزایش بدهی‌ها در سال جدید این طرح به شدت شکست خواهد خورد».

دست به دامن خیرین
خبر رفتن سالانه ۴۳۰ نفر زیر خط فقر به خاطر هزینه‌های درمانی را روز گذشته ایرج حریرچی در مراسم افتتاح بخش‌های جدید بیمارستان فوق‌تخصصی جراحی عروق علوی اعلام کرد و با تأکید بر اینکه بدترین نوع فقر، فقر ناشی از بیماری است، گفت: وقتی بیماری، علت فقر است، فرد نمی‌تواند کار کند، هزینه‌های بالایی را متحمل می‌شود و در حلقه معیوب می‌افتد.

طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، در دنیا سالانه حدود ۱۰۰ میلیون نفر به‌خاطر هزینه‌های بهداشتی و درمانی زیر خط فقر می‌روند، در حالی که نصف مردم دنیا خدمات بهداشتی درمانی ناقص دریافت می‌کنند.

حریرچی با اشاره به اینکه این آمار در کشور ما قبل از اجرای طرح تحول سلامت ۰٫۸۳ درصد بود، تصریح کرد: یعنی سالانه ۰٫۸۳ درصد مردم ما زیر خط فقر می‌رفتند. این آمار شامل ۶۸۰ نفر می‌شود. بعد از اجرای طرح تحول سلامت اتفاقات مهمی افتاد.

این آمار در حال حاضر به ۰٫۵۱ درصد رسیده که شامل حدود ۴۳۰ نفر می‌شود. وی ادامه داد: بدترین نوع تأمین منابع در نظام سلامت پولی است که موقع ارائه خدمت، دریافت می‌شود و در واقع سوبسید فقیر به غنی است. بدترین نوع پرداخت در تمام دنیا پرداختی از جیب است که متوسط آن در دنیا ۱۸ درصد است. این آمار در کشور ما قبل از اجرای طرح تحول سلامت ۵۴ درصد بود و در سال ۸۹ به ۵۸٫۶ درصد هم رسیده بود. این آمار در سال ۹۵ به ۳۵٫۱ درصد رسید. اما هنوز هم این آمار خیلی بالاست. یعنی یک‌سوم هزینه‌های سلامت را مردم از جیب خود پرداخت می‌کنند. این رقم طبق برنامه ششم توسعه باید به زیر ۲۵ درصد برسد.

قائم‌مقام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد راه‌حل برای این هزینه‌های کمرشکن و پرداختی از جیب مردم عنوان کرد: معمولا در کشور‌های مشابه ما نمی‌توانند تمام هزینه‌ها را تأمین کنند حتی در اروپا و آمریکا هم این‌گونه است. برخی ایالات آمریکا ۷۰ درصد بیمارستان‌هایشان خیریه است. در کشور ما سه درصد بیمارستان‌ها خیریه است.

حریرچی با تأکید بر اینکه مفهوم خیریه بهداشتی درمانی در ذهن ما بد جا افتاده، گفت: مفهوم غیرعادی در خیریه‌هایمان راه افتاده که می‌گویند من خیریه‌ام، بیمارستان را می‌سازم و می‌روم و این بیمارستان باید خودگردان اداره شود و کار خیریه کند. این موضوع امکان‌پذیر نیست.

به سال ۹۶ و ۹۷ نگاه کنید؛ دستمزد عمل سنگ کیسه صفرا در بیمارستان دولتی بدون بیمه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان، در بیمارستان خصوصی یک‌میلیون‌و ۸۰۰ هزار تومان و در بیمارستان خیریه یک‌میلیون‌و ۴۰۰ هزار تومان بود. تعرفه در بیمارستان خیریه سه برابر دولتی و سه‌چهارم خصوصی است.

برای عمل سنگ کیسه صفرا فرد اگر بیمه داشته باشد، بیمه هزینه دولتی را پوشش می‌دهد؛ یعنی در بیمارستان خیریه تا ۴۰۰ هزار تومان را بیمه پوشش می‌دهد و اختلاف ۴۰۰ هزار تا یک‌میلیون‌و ۴۰۰ هزار را باید فرد از جیب خود پرداخت کند. وی با اشاره به اینکه مجامع بین‌المللی خیلی از حرف‌های دین را به زبان علم می‌زنند، عنوان کرد: آن‌ها می‌گویند هیچ خدمتی در نظام سلامت نباید ارائه شود مگر اینکه فقرا از آن بهره‌مند شوند.

درحال‌حاضر فقرا به اکثر بیمارستان‌های خیریه ما نمی‌توانند بروند. این بیمارستان‌ها اصلا ورود فقرا ندارد، زیرا مابه‌التفاوت تعرفه دولتی و خیریه را از آن‌ها می‌گیرند. خواهش ما این است؛ اگر خیرین می‌خواهند درمانگاه بزنند که روزی هزار مریض در آنجا درمان شوند، صد مریض در نظر بگیرند و این درمانگاه را ۱۰ سال حمایت کنند. طرح تحول سلامت یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های حسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر بهداشت دولت اول روحانی بود، طرحی که از همان ابتدا تا امروز حواشی و بحث‌های زیادی پیرامونش وجود داشته است.

موافقان طرح تحول سلامت آن را یکی از مهم‌ترین اقدامات دولت قلمداد می‌کنند که برای اقشار کم‌درآمد و فقیر فرصت برخورداری از درمان‌هایی را فراهم کرده که پیش‌تر در دسترسشان نبود و مخالفان، اجرای این طرح را موجب ریخت‌وپاش و پزشک‌سالاری، افزایش هزینه درمان و شکاف درآمد پزشک و پرستاران می‌دانند.

پرداخت‌های معوقه بیمارستان‌ها به پرسنل و پرداخت‌های معوقه بیمه‌ها به پزشکان و بیمارستان‌ها هم از دیگر انتقاداتی است که به این طرح وارد شده، اما این طرح به‌قدری برای دولت روحانی اهمیت داشت که وزیر بهداشت جدید در اولین اظهارنظر خود با اشاره به طرح تحول سلامت آن را متعلق به دولت دانست وتأکید کرد این طرح را ادامه خواهد داد.