سفر در پساکرونا چگونه خواهد بود؟

نحوه عادی شدن شرایط سفر و گردش در جهان در قالب ۵ سناریو بررسی شد. کرونا بیشترین ضربه اقتصادی و اجتماعی را به گردشگری و توریست‌ها وارد کرد به‌طوری‌که مسافرت‌های خارجی در غالب کشور‌ها کاملا متوقف شده و حجم ورود توریست به مناطقی از جهان بیش از ۹۰ درصد نسبت به سال گذشته میلادی کاهش یافته است.

دو نهاد معتبر جهانی در حوزه سفر و خدمات حمل و نقل هوایی حالت‌های مختلف احیای نبض سفر را پیش‌بینی و محتمل‌ترین و ضعیف‌ترین شکل را تشریح کرده‌اند.

شیوع ویروس کرونا در جهان منجر به تاثیر منفی و رکود شدید اقتصاد جهانی شده که بیشترین میزان این خسارت‌ها بر بازار گردشگری تحمیل شده است. میزان آسیب این رکود به اندازه‌ای است که اگر دولت‌ها یک تریلیارد دلار هم به اقتصاد خود تزریق کنند و نرخ بهره وام‌ها را کاهش دهند باز هم بازگشت مجدد به شرایط پیش از کرونا با تاخیر رخ خواهد داد.

براساس پیش‌بینی اقتصاددانان، سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی ۵ سناریوی مختلف در جهت بازگشت اقتصادی و رونق بازار گردشگری در جهان مطرح است. طبق این سناریو‌ها برخی از متخصصان روند رشد را سریع و در عین حال زمان بازگشت به روند پیشین را بعد از برطرف شدن تهدید بیماری کووید-۱۹ پیش‌بینی می‌کنند و برخی دیگر وضعیت فعلی را ماندگار می‌دانند.

براساس نظریه‌های مطرح شده احتمال وقوع ۵ شکل (حالت) در روند رشد اقتصادی وجود دارد. اگرچه در ابتدا اکثر تحلیل‌گران براین باور بودند که روند رشد اقتصادی جهان به شکل V. مانند (یک ریکاوری سریع) رخ خواهد داد؛ اما با گذشت زمان و با طولانی شدن روند شیوع کرونا و غیرقابل پیش‌بینی بودن زمان مهار کامل این ویروس ریکاوری به شکل U. را متحمل‌تر دانسته (رشد تدریجی) و حتی برخی وقوع شکل L. (توقف روند رشد منفی اقتصاد بدون رشد مثبت در آینده نزدیک) را مطرح کرده‌اند.

سازمان جهانی گردشگری و ایکائو سه سناریوی اصلی و دو سناریوی فرعی مبنی بر زمان احتمالی بازگشایی مرز‌های بین‌المللی و بازیابی بازار توریسم جهان را مطرح کرده‌اند که براین اساس در خوش‌بینانه‌ترین حالت اگر سفر‌ها از هم اکنون پا بگیرد، روند رشد اقتصادی بازار گردشگری به شکل V. رخ خواهد داد و وضعیت بازار گردشگری به سرعت به دوران پیشاکرونا بازخواهد گشت.

مجمع جهانی اقتصاد احتمال وقوع این سناریو را کم می‌داند، زیرا در جریان این بحران اقتصادی عادات مصرفی و سرمایه گذاری مردم تغییر کرده است و تا زمانی که مردم دنیا نتوانند به اقتصاد دنیا اعتماد کنند و مصرف را جایگزین پس انداز برای روز مبادا کنند، روند بازسازی اقتصاد دنیا با شدتی که انتظار می‌رود، اتفاق نخواهد افتاد.

در فاصله ماه‌های آوریل تا ژوئن سال ۲۰۲۰ میلادی ارزش تولید ناخالص داخلی دنیا با سرعتی که پیش از این در تاریخ سابقه نداشت منقبض شد. براساس این سناریو در فصل دوم سال ۲۰۲۰ رشد اقتصادی و توریسم با افت شدیدی همراه خواهد بود که در فصل سوم سال روند بازسازی خود را آغاز می‌کند و در فصل آخر سال به شرایط عادی خود بازمی‌گردد، اما اگر دوران قرنطینه و فاصله‌گذاری‌ها به مدت ۶ ماه دیگر ادامه داشته باشد شکل روند رشد اقتصادی به‌صورت U. خواهد بود که بازیابی بازار توریسم را در مدت طولانی‌تری امکان‌پذیر می‌کند.

در این شکل ابتدا باید شرکت‌ها و اشخاص فعال در حوزه گردشگری بدهی‌های خود را که در دوران قرنطینه برایشان ایجاد شده، بازپرداخت کنند. برخی از نظریه‌پردازان پیش‌بینی خود را براساس شکل W. مطرح کرده‌اند که با کاهش آمار مبتلایان، دولت‌ها به‌منظور بازگشت رونق اقتصادی خود، سریعا فرآیند بازگشت به وضعیت عادی را در پیش می‌گیرند، اما با کاهش یا برداشتن قرنطینه و فاصله‌گذاری‌های اجتماعی، این بیماری مجددا پیک جدید شیوع خود را آغاز می‌کند و مجددا اقتصاد و بازار توریسم را در معرض بحران قرار می‌دهد و پس از رکودی دوباره به شکل سریع به رشد و توسعه بازار توریسم بازمی‌گردد.

اما برخی از محققان امکان وقوع شکل L. را در روند رشد اقتصادی این‌گونه ارزیابی کرده‌اند که اگر بحران عبور از کرونا کاهش و سپس مهار بیماری کووید-۱۹ بیش از ۶ ماه ادامه داشته باشد و حداقل تا پایان سال ۲۰۲۰ به‌طول بینجامد و زمان قرنطینه طولانی شود و سطح فعالیت‌ها کاهش یافته و رفتار مصرف‌کنندگان تغییر کند، اکثر کسب‌وکار‌ها ورشکسته شده و اثرات آن، بازگشت به شرایط پیشاکرونا را بسیار دشوار می‌کند و در یک مدت زمان طولانی‌تر امکان رشد و توسعه مجدد بازار توریسم و اقتصاد را به‌وجود می‌آورد.

پنجمین سناریوی مطرح شده از سوی نظریه‌پردازان که احتمال تحقق آن بسیار زیاد است روند رشد اقتصادی و بازگشت بازار توریسم به شکل «تیک» (همانند لوگوی شرکت نایک) است. پس از تجربه کاهش شدید رشد اقتصادی دنیا در جریان همه گیری ویروس کرونا و تعطیلی گسترده فعالیت‌های اقتصادی به ویژه بازار توریسم، پیش‌بینی می‌شود اقتصاد به صورت تدریجی رشد خواهد کرد. یعنی با وجود بازشدن اقتصاد و فعالیت عادی کسب و کارها، اما مردم برای بازگشت به وضعیت عادی قبل از کرونا نیاز به صرف زمان بیشتری داشته باشند.

در این وضعیت، روند بازسازی اقتصادی کند و تدریجی خواهد بود و رشد اقتصادی دنیا طی سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به شکلی شبیه نشانه «تیک» خواهد بود. این وضعیت را می‌توان در تمامی بحران‌های ایجاد شده در جریان همه گیری ها یا جنگ‌ها و قحطی ها مشاهده کرد، زیرا مردم برای حفظ سلامتی خود و خانواده خود در روز‌های سخت بحران، عادات تازه‌ای در خودشان ایجاد کرده اند و تا زمانی که ذهن آن‌ها بپذیرد روز‌های سخت و غیرقابل اعتماد پایان یافته است، زمان بیشتری موردنیاز است.

این عدم اعتماد در بین مردم منجر به کاهش سفر‌های خارجی و تلاش در جهت پس‌انداز بیشتر برای آینده است. ایجاد این بحران سلامتی در دنیا باعث تغییر عادت مصرفی مردم جهان خواهد شد. احتمالا انگیزه پس انداز در مردم بیشتر می‌شود و تمایل برای مصرف کاهش یابد.

پیش بینی‌ها از احتمال کاهش هزینه‌های غیرضروری و کاهش میزان سفر‌های خارجی حکایت دارد و در این وضعیت اقتصاد هم نمی‌تواند با بالاترین پتانسیل خود رشد کند و به وضعیت قبل بازگردد. در این سناریو انتظار افزایش سطح سرمایه گذاری بعد از پایان همه‌گیری کرونا وجود ندارد، زیرا تقاضا کمتر از قبل است در نتیجه محتمل‌ترین سناریو رشد تدریجی سرمایه گذاری و مصرف و در نهایت رشد تدریجی اقتصاد است.

وقوع این سناریو‌ها در کشور‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد و کشور‌ها باتوجه به میزان سرمایه‌گذاری‌ها و میزان درآمد ملی خود به یکی از ۵ شکل در جهت بازیابی رشد اقتصادی و به تبع آن بازار توریسم دست خواهند یافت. مسیر بازگشت به رشد اقتصادی در کشور‌های پیشرفته همچون آمریکا، کانادا، کشور‌های اروپایی، چین و ژاپن احتمالا به شکل V. یا U. خواهد بود، اما این روند در کشور‌های نوظهور مانند کره‌جنوبی، برزیل، هند و... روند کندتری در پیش خواهد گرفت و احتمال وقوع رشد اقتصادی این کشور‌ها به شکل «تیک» محتمل‌تر است.

درباره اقتصاد کشوری همانند ایران که علاوه بر بحران کرونا با بحران تحریم و رکود اقتصادی شدید پیش از کرونا هم مواجه است احتمال بازگشت رشد اقتصادی احتمالا به شکل L. و در خوش‌بینانه‌ترین حالت به شکل W. خواهد بود.

البته تجربه بحران‌های گذشته در بازار توریسم نمایانگر آن است که سرعت رشد توریسم در کشور‌ها با روند سرعت رشد اقتصادی آن‌ها متفاوت است و به‌رغم رشد ضعیف اقتصادی در کشور‌های در حال توسعه و نوظهور، بازار گردشگری سرعت رشد بالاتری خواهد داشت و انتظار می‌رود شکل روند رشد این بازار در کشور‌های در حال توسعه با قدرت بیشتری رخ دهد و شکل رشد آن‌ها به شکل U. و در خوشبینانه‌ترین حالت به شکل V. خواهد بود.