فیل‌ها واقعا جانشان را فدای هم می‌کنند؟

هفته گذشته تایلند شاهد بزرگ‌ترین تراژدی در مورد فیل‌هایش بود؛ زمانی که ۱۱ حیوان جان خود را برای نجات دادن یک بچه فیل در رودخانه‌ای خروشان از دست دادند. ابتدا به نظر می‌رسید که شش فیل مرده‌اند، اما یک روز بعد جسد پنج فیل دیگر که غرق شده بودند، پیدا شد.

اولین تئوری پس از حادثه از جانب محیط‌بانان پارک ملی 'خوا یای' در مرکز تایلند مطرح شد که معتقد بودند فیل‌ها در تلاش برای نجات یکدیگر کشته شده‌اند: در حالی که این حیوانات مشغول عبور از آبشار ۱۵۰ متری هائه ناروک (معروف به آبشار جهنم) بودند یک بچه فیل سقوط کرد و بقیه تلاش کردند او را نجات دهند.

گرچه مردن ناگهانی ۱۱ فیل معمول نیست، اما ماجرای فداکاری آن‌ها بود که موجب شد میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به این داستان علاقه‌مند شوند.

اما اگر جنبه احساسی ماجرا را کنار بگذاریم، چطور ممکن است که فیل‌ها نسبت به هم مهر بورزند و همچنین مهارت لازم برای نجات یک بچه فیل را داشته باشند؟ و مهم‌تر این که ماجرا از چشم نجات‌دهنده‌ها چه معنایی دارد؟

فیل‌ها دست‌کم ۸۰ متر در "آبشار مرگ" سقوط کرده‌اند

دکتر جاشوا پلاتنیک، استادیار دانشگاه هانتر نیویورک به بی‌بی‌سی گفت، بدون حضور شاهدان ما نمی‌دانیم دقیقا چه اتفاقی افتاده اما: "من واقعا شک دارم وقتی یکی از اعضای خانواده فیل‌ها در خطر قرار می‌گیرد، بقیه حاضر شوند هر کاری برای نجات او انجام دهند. "

البته شواهد مستدلی وجود دارد که فیل‌ها خطر را تشخیص می‌دهند و برای نجات یافتن با یکدیگر همکاری می‌کنند. ولی دکتر پلاتنیک می‌گوید که بعید به نظر می‌رسد آن‌ها " همگی آگاهانه به سوی چنین آبشار خطرناکی بروند. " احتمال قوی‌تر گرفتار شدن آن‌ها در یک سانحه وحشتناک است.

جسد فیل‌ها پایین آبشار و کنار روخانه پیدا شد

دکتر ریچل دیل، متخصص رفتارشناسی فیل‌ها از دانشگاه دامپزشکی وین معتقد است که گله بدون شک به یک فیل گرفتار در خطر کمک می‌کند: "حتی اگر این به بهای جانشان تمام شود. ".

ولی او می‌گوید این موجودات "حیواناتی باهوش، واقعا باهوش" هستند و این احتمال وجود دارد که اگر بدانند ریسک کردن بی‌فایده است از کمک شتاب‌زده پرهیز کنند.

خطرناک و بدنام
بیچشت نونتو، مسئول یک موسسه تحقیقاتی رفتارشناسی فیل‌ها در تایلند است که در مورد الگو‌های رفتاری این جانوران تحقیق می‌کند. او می‌گوید شرایط پارک در زمانی که حادثه اتفاق افتاد بسیار نامناسب بوده است و آبشار هائه ناروک به عنوان یک مانع برای فیل‌ها در فصل بارن‌های موسمی در نظر گرفته می‌شود.

سال ۱۹۹۲ هم هشت فیل در این آبشار کشته شدند، مسئولان پارک می‌گویند که با چشم خودشان دیده‌اند که یک فیل مادر به دنبال بچه‌اش داخل آبشار پریده است. گفته می‌شود در سال ۱۹۸۷ هم یک بچه فیل داخل این آبشار سقوط کرده است.

با ساختن ستون‌های بتونی تلاش شده تا فیل‌ها از جا‌های خطرناک دور نگه داشته شوند

برای جلوگیری از اتفاقات مشابه، مسئولان پارک چندین کیلومتر ستون‌های بتونی ساختند تا فیل‌ها را از مناطق خطرناک دور نگه دارند. ولی آن‌ها نمی‌توانند همه جا را پوشش دهند. محیطبانان جای پای فیل‌ها را کنار یکی از حصار‌ها پیدا کردند. آن‌ها تمام طول حصار را طی کردند تا بتوانند جایی برای عبور پیدا کنند؛ درست در بالای آبشار.

موسسه حفاظت از پارک‌های ملی و حیاط وحش تایلند می‌گوید که شاید فیل‌ها در جستجوی گیاه محلی خاصی بوده‌اند که فقط سالی یکبار در آن منطقه رشد می‌کند و احتمالا فیل‌ها ریسک رسیدن به آن را به جان خریده‌اند. گزینه دیگر این است که آن‌ها را از راه عادی خارج شده‌اند تا از روبرو شدن با انسان‌ها اجتناب کنند.

رئیس موسسه "دی‌ان‌پی" گفت: "فیل‌ها انواع گوناگونی دارند: مودب، بد قلق و یا دوست‌داشتنی؛ درست مانند انسان‌ها. وقتی آن‌ها از مسیری که معمولا استفاده می‌کنند، خارج می‌شوند احتمال بالایی دارد که سقوط کنند. "

اما در یک واقعه احساساتی دیگر (این دفعه البته خوشایند) یک فیل مادر و فرزندش که در صخره‌های لغزان این آبشار گیر افتاده بودند با کمک محیطبانان نجات پیدا کردند.

اما اگر بپذیریم که فیل‌ها هوش و عاطفه لازم برای درک این که در موقع خطر باید به کمک هم‌نوع خود بشتابند را داشته باشند؛ خود این نجات‌دهنده‌ها چگونه به این قضیه نگاه می‌کنند؟

دکتر پلاتنیک می‌گوید: "فیل‌ها حیواناتی با مغز بزرگ، اجتماعی و عاطفی هستند، ولی من چندان موافق این تئوری نیستم که آن‌ها در برابر آسیب دیدن هم‌نوعان، حسی مشابه بشر دارند. "

هنوز مشخص نیست که اعضای خانواده فیل‌ها دقیقا چه رابطه‌ای با یکدیگر دارند، ولی اگر رهبر گروه در میان کشته شده‌ها باشد، گله اطلاعاتی حیاتی در مورد زندگی در جنگل را از دست می‌دهد.

دکتر دیل می‌گوید به دلیل این که طول عمر فیل‌ها تقریبا به اندازه انسان‌ها است آن‌ها وابسته به دانسته‌های نسل خود هستند؛ مدت زیادی طول می‌کشد تا اثر چنین فقدانی مشخص شود و این حتی ممکن است موجب تغییر رفتار و مسیر‌های سنتی عبور و مرور آن‌ها شود.

اما مسئولان پارک مطمئنند که این دو فیل مهارت زنده ماندن را دارند و از این تجربه می‌آموزند که در آینده از این آبشار دوری کنند. آقای نونتو می‌گوید که طبق گزارش‌های محلی شاید اعضای خانواده در جایی دیگری از این منطقه باشند و بچه فیل نجات‌یافته و مادرش بتوانند بار دیگر به آن‌ها ملحق شوند؛ در غیر این صورت احتمال دارد که آن‌ها به گله جدیدی ملحق شوند.

او می‌گوید: "آن‌ها می‌توانند خودشان را نجات دهند و با وضعیت جدید تطبیق پیدا کنند. آن‌ها شاید برای از نو ساختن خانواده مجبور به رویارویی با فیل‌های نر شوند. "

طبیعت مهربان نیست
فیل‌ها جذابیتی انکار ناپذیر در چشم انسان دارند؛ حیوانی که در طول هزاران سال روابطش با بشر را شکل داده است. فیل‌ها به رغم جثه غول‌آسایی که دارند اغلب آرام هستند، مانند ما زندگی خانوادگی دارند، به نظر می‌رسد که اهل تفریح و خوش گذراندن هستند و ظاهرا سوگواری هم می‌کنند. به همین دلیل کمتر کسی است که از حادثه خوا یای، قلبش بدرد نیامده باشد.

دکتر پلاتنیک می‌گوید حوادثی از این دست خیلی کم اتفاق می‌افتد، اما این گونه اتفاق‌ها موجب می‌شود یادمان بماند که "طبیعت حتی با حیواناتی به بزرگی فیل‌ها هم مهربان نیست. "

مسئولان پارک لاشه فیل‌ها را پیدا کردند و بعد از انجام آزمایش‌های لازم، سوزاندند. پارک هم قرار است که هر سال مراسم یادبودی برای این حیوانات دوست‌داشتنی برگزار کند.

آقای نونتو می‌گوید: "این اتفاقی ناراحت کننده برای مسئولان پارک است، چون آن‌ها نمی‌خواستند که این اتفاق یک بار دیگر رخ دهد. این واقعه احساسات مردم تایلند را جریحه‌دار کرد. "