نقد فیلم ترسناک نوسفراتو (Nosferatu) : یک گوتیک تماشایی

رابرت اگرز کارگردانی است که با فیلم‌هایی مانند «مرد شمالی» و «فانوس دریایی» موفق شده خود را به عنوان یکی از فیلم‌سازان خلاق و جسور هالیوود معرفی کند. او این بار به سراغ نوسفراتو (Nosferatu)، یکی از کلاسیک‌ترین داستان‌های ترسناک تاریخ سینما رفته است. حتی شنیدن خبر بازسازی فیلم مشهور و ماندگاری چون «نوسفراتو» توسط رابرت اگرز که بدون تردید یکی از بهترین کارگردان‌های نسل خودش است، هر فیلم‌بازی را به وجد می‌آورد. البته این مسیر آن‌قدرها هم راحت نبود.

بازسازی «نوسفراتو» که در طول تاریخ سینما چند مورد اقتباس قرار گرفته، و مخصوصا نسخه اصلی آن مورد بحث و تفسیر زیادی قرار گرفته است، کار ساده‌ای نیست. ولی اگرز با نگاهی نو و سبک بصری منحصر به فرد خود، اثری خلق کرده که هم به اصل داستان وفادار است و هم آن را به شکلی مدرن و تأثیرگذار بازتعریف می‌کند.

نسخه بازسازی «نوسفراتو»، داستان کلاسیک کنت اورلاک (نوسفراتو) و شیوع طاعون را دوباره روایت می‌کند. اگرز تلاش زیادی کرده است که شاکله اصلی داستان را حفظ کند. . «نوسفراتو» با همان حس و حال گوتیک و مرموز نسخه‌ی اصلی شروع می‌شود، اما به تدریج از فضای یک فیلم ترسناک کلاسیک خارج شده و وارد یک فضای کابوس‌آور سورئال می‌شود. این ترکیب هوشمندانه از عناصر قدیمی و جدید، یکی از نقاط قوت اصلی فیلم است.

هنر کارگردانی

بدون اغراق، نیم ساعت اول فیلم شاهکار است. فیلم در نهایت استادی، نور و رنگ و قاب و موسیقی را به خدمت می‌گیرد و مخاطب را میخکوب فضای داستانی خود می‌کند. عجیب نیست که اسکورسیزی هم این‌قدر از «نوسفراتو» لذت برده و لب به تحسین آن گشوده است. فیلم به قول استاد اسکورسیزی، «خود سینما» است.

اگرز همیشه به خاطر سبک بصری خاص خود شناخته بوده است، و در «نوسفراتو» این سبک به اوج خود می‌رسد. استفاده از نورپردازی تیره و سایه‌های عمیق، ترکیب‌بندی‌های غیرمعمول و حرکت‌های دوربین روان و حساب‌شده، فیلم را به یک تجربه‌ی بصری خیره‌کننده تبدیل می‌کند. صحنه‌هایی مانند صحنه ورود کنت اورلاک به شهر یا شیوع طاعون در میان مردم، به لطف طراحی صحنه و لباس‌های دقیق و کارگردانی حساب شده و پرجزئیات، بیننده را به دنیایی پر از ترس و اضطراب می‌برد.

یکی از جذاب‌ترین عناصر فیلم، شخصیت‌پردازی کنت اورلاک است. اورلاک نسخه اصلی «نوسفراتو» (فریدریش ویلهلم مورنائو – ۱۹۲۲) با بازی درخشان ماکس شرک، یکی از جنبه‌های درخشان فیلم بود که جایگاهی مستحکم در تاریخ سینما پیدا کرد. اگرز و بیل اسکاشگورد (بازیگر نقش اورلاک در نسخه ۲۰۲۴)، تلاش کرده‌اند برداشت و تصویری متفاوت از کنت اورلاک ارائه بدهند.

آن‌ها سعی می‌کنند روی ریشه‌های رومانیایی اورلاک تاکید کنند و با ارائه یک ظاهر متفاوت، یک شخصیت ترسناک متمایز دیگر به تاریخ سینما اضافه کنند. اورلاک «نوسفراتو» ۲۰۲۴ دیگر تنها یک هیولای خون‌آشام نیست، بلکه نمادی از تنهایی، بی‌زمانی و نفرین ابدی است. تلاش آن‌ها این بوده است که بیننده تنها از او نترسد، بلکه با او احساس همدردی هم داشته باشد. این تلاش، اگرچه تحسین‌برانگیز است، ولی نمی‌توان آن را موفق ارزیابی کرد. اورلاک «نوسفراتو» ۲۰۲۴ در نسخه نهایی فیلم آن‌قدرها هم پیچیده و عمیق درنیامده است. هنوز اورلاک «نوسفراتو» مورنائو ماهیت ترسناک‌تر و عمیق‌تری دارد.

بالاتر هم اشاره شد که رابرت اگرز تلاش زیادی می‌کند با تکیه بر عناصر فرمی و جلوه‌های بصری و صوتی، فضاسازی فیلم را افزایش دهد. موسیقی فیلم از رابرت کارولان،، به خوبی با فضای گوتیک و مرموز فیلم هماهنگ است. استفاده از صداهای محیطی و سکوت‌های طولانی نیز به ایجاد حس اضطراب و ترس کمک می‌کند.

نقاط ضعف فیلم چیست؟

با وجود تمام نقاط قوت، فیلم خالی از ضعف نیست. یکی از مشکلات اصلی، سرعت روایت است. همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد، نیم ساعت اول فیلم حیرت‌انگیز است. به لطف هنر کارگردانی اگرز و ریتم سریع فیلم، مخاطب بلافاصله مجذوب داستان شده و با آن همراه می‌شود. ولی کم‌کم این ریتم افت شدیدی می‌کند. فیلم گاهی آن‌قدر در جزئیات بصری و فضاسازی غرق می‌شود که  سرعت پیشرفت داستان کاهش پیدا می‌کند. این موضوع به ویژه در اواسط فیلم مشهود است و ممکن است برخی بینندگان را خسته کند. علاوه بر این، بعضی از شخصیت‌های فیلم هم حضور غیرمعمولی دارند و به سختی می‌توان با آن‌ها همراه شد.

مهمترین آن‌ها، دکتر البین ابرهارت با بازی ویلم دفو است. این شخصیت که در نسخه مورنائو هم وجود ندارد و از کتاب وارد فیلم اگرز شده است، حضور غریبی دارد. البته نمونه شخصیت ابرهارت در فیلم‌های ترسناک زیاد دیده می‌شود. یک انسان نامتعارف و غیرمعمول که به خاطر علاقه به موضوعات ماوراءالطبیعه، از سوی جامعه طرد شده است و در نهایت معلوم می‌شود، کلید حل مشکلات در دست اوست.

مشکل ابرهارت «نوسفراتو» ۲۰۲۴ این است که به یک‌باره حلال تمام مشکلات می‌شود. با ورود او به فیلم، تمام بار داستان روی دوش او می‌افتد. او همه‌چیز را می‌داند و همچون راوی یک مستند، همه‌چیز را به بقیه شخصیت‌ها توضیح می‌دهد. دیگر خبری از آن سبک قصه‌گویی بصری نیمه‌ اول نیست و فیلم تنها می‌خواهد با کمک ابرهارت، داستان را سریعا به پایان برساند. شاید علاقه بیش از حد اگرز به ویلم دفو باعث شده است که او بالاخره یک جایی در فیلم نقشی برای او پیدا کند تا یک فرصت همکاری دیگر فراهم شود!

اورلاک «نوسفراتو» ۲۰۲۴ دیگر تنها یک هیولای خون‌آشام نیست، بلکه نمادی از تنهایی، بی‌زمانی و نفرین ابدی است. تلاش آن‌ها این بوده است که بیننده تنها از او نترسد، بلکه با او احساس همدردی هم داشته باشد. این تلاش، اگرچه تحسین‌برانگیز است، ولی نمی‌توان آن را موفق ارزیابی کرد. اورلاک «نوسفراتو» ۲۰۲۴ در نسخه نهایی فیلم آن‌قدرها هم پیچیده و عمیق درنیامده است. هنوز اورلاک «نوسفراتو» مورنائو ماهیت ترسناک‌تر و عمیق‌تری دارد.

فیلم اگرز یک مشکل دیگر هم دارد که البته واقعا راه‌حلی برایش وجود ندارد. «نوسفراتو» مورنائو و «مطب دکتر کالیگاری» (رابرت وینه – ۱۹۲۰)، دو فیلم مشهور سینمای تاریخ آلمان هستند که به شکلی هوشمندانه، اتفاقات دو جنگ جهانی و ظهور نازیسم را پیش‌بینی کرده‌اند. هر دو فیلم ملی‌گرایی افراطی مردم آلمان و ترس از بیگانگان و افراد غیرآلمانی را مورد تاکید قرار داده‌اند و نگاهی هشدارآمیز داشته‌اند. به همین دلیل جدا از دستاوردهای سینمایی و جذابیت‌های داستانی، «نوسفراتو» مورنائو به علت تحلیل‌های فرامتنی هم جایگاهی ویژه در تاریخ سینما دارد.

مشکل «نوسفراتو» ۲۰۲۴ این است که خالی از چنین تاویل‌هایی است. تنها یک فیلم ترسناک دلنشین است که می‌خواهد مخاطب را جذب خود کند. البته این تلاش به خودی خود چیز بدی نیست، تنها مشکل این است که وقتی فیلم اگرز و مورنائو در کفه ترازو قرار می‌گیرند، فیلم مورنائو به خاطر عناصر فرامتنی و تحلیل‌های گسترده‌تر، خواه‌ ناخواه جایگاه سنگین‌تری پیدا می‌کند. اگرز اگر می‌خواست در آن زمینه هم با فیلم مورنائو رقابت کند، با یک چالش جدی مواجه می‌شد!

«نوسفراتو» (۲۰۲۴) اثری است که هم به اصل داستان وفادار است و هم آن را به شکلی مدرن و نوآورانه بازتعریف می‌کند. اگرز با سبک بصری منحصر به فرد خود، شخصیت‌پردازی بسیار خوب (مخصوصا برای شخصیت الن هاتر با بازی لیلی – رز دپ) و فضاسازی قوی، فیلمی خلق کرده که نه تنها طرفداران فیلم‌های ترسناک، بلکه هر علاقه‌مند به سینمای هنری را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، سرعت کند روایت و پایان‌بندی سریع ممکن است برای برخی بینندگان دافعه‌برانگیز باشد. در کل، «نوسفراتو» ۲۰۲۴ خیلی خوب موفق می‌شود خود را از زیر سایه سنگین نسخه اصلی خود بیرون بکشد و یک اثر مستقل و جذاب بماند.

نقاط قوت:

• کارگردانی فوق‌العاده
• استفاده عالی از عناصر بصری
• بازی‌های خوب

نقاط ضعف:

• ریتم کند فیلم در نیمه دوم داستان

منبع: مایکت