(تصاویر) ویران کننده ترین فوران های آتشفشانی تاریخ

از سکسکه‌های خنک‌کنندۀ هوا در قله پیناتوبو گرفته تا انفجار هونگا تونگا-هونگا هاآپای در کشورِ جزیره‌ای تونگا، جهان شاهد فوران‌های آتش‌نشانیِ هیولاواری بوده است.

نیروی این فوران‌ها با استفاده از شاخص انفجار آتش‌فشانی (VEI) اندازه‌گیری می‌شود که یک سیستم طبقه‌بندی، شبیه به مقیاسِ بزرگی زلزله است، که در سال 1980 ابداع شد.

این مقیاس از 1 تا 8رتبه‌بندی می‌شود و هر VEI از VEIقبلی‌اش 10برابر بزرگ‌تر است. در طی 10000سال گذشته VEI با رتبه 8 ثبت نشده است. اما تاریخ بشر شاهد فوران‌های ویران‌کننده و قدرت‌مندی بوده است.

ازآنجایی که رتبه‌بندی آتش‌فشان‌ها برای دانشمندان دشوار است، دراینجا 11فوران آتش‌فشانی قدرتمند در تاریخ بشر را نام می‌بریم که طی 4000سال گذشته رخ داده‌اند و یک فوران با رتبه 8 نام می‌بریم که در گذشته‌های خیلی دور رخ داده است.

1.هونگا تونگا-هونگا هاآپای، 2022 (VEI, 5.7)

قلمرو پادشاهی تونگا، واقع در اقیانوس آرام جنوبی، یکی از بزرگ‌ترین فوران‌های تاریخ بشر را در سال 2022 تجربه کرد. آتش‌فشان زیردریایی نخست در دسامبر سال 2021 شروع به جنبیدن کردن و فوران‌ها در 13ژانویه سال 2022 آغاز شد و 15ژانویه سال 2022 میزان فوران بخار به اوج خود رسید.

چون این آتش‌فشان در زیر آب قرار گرفته است، تماس آب دریا با مواد مذاب به سرعت باعث داغ شدن آب شد.  درنتیجه، این انفجار آتش‌فشانی که بزرگی‌اش VEI 5.7 بود، 50میلیون تن بخار آب را وارد اتمسفر زمین کرد که همین مقدار کافی بود تا سیاره سال‌ها گرم بماند.

برطبق اداره ملی امور جوی و اقیانوسی  آمریکا، مواد مذاب تا 260کیلومتر گسترش پیدا کرد و ستونی از خاکستر، بخار و گاز تا 20کیلومتر در هوا امتداد یافت که طویل‌ترین مقدار در تاریخ محسوب می‌شود.

ناسا می‌گوید که انرژی تولید‌شده توسطِ این انفجار معادل بیش‌از 100انفجار بمب هیروشیما بوده است.

2.هوآینَپوتینا، 1600 (VEI 6)  

این قله مکانی بود که بزرگ‌ترین فوران آتش‌فشانی آمریکای جنوبی، که تاکنون در تاریخ ثبت شده است، در سال 1600 در آن اتفاق افتاد. این انفجار باعث جاری شدنِ جریان‌های گِل تا داخل اقیانوس آرام (120کیلومتر دورتر) شد و به‌نظر می‌رسد روی اقلیم جهانی اثر گذاشته است.

تابستان‌هایی که بعد از فورانِ سال 1600آمدند، از سردترین تابستان‌ها در طی 500سال قبل‌ازآن بودند. خاکستر ناشی از انفجار مساحتی در حدود 50کیلومتر مربع در غرب کوهستان را دفن کرد که تا امروز هم مدفون باقی مانده است.

هوآینپوتینا، در پرو واقع شده و حدود 4850متر ارتفاع دارد. فوران سال 1600 به دو شهر مجاور خسارت‌هایی وارد کرد که بازسازیِ کامل آن‌ها یک قرن طول کشید.  

این کوه آتش‌فشانی علی‌رغم ارتفاع زیادی که دارد، به دلیل قرار گرفتن در لبه یک دره عمیق مخفیانه و موذیانه فوران می‌کند و سایه سیاه که معمولاً قبل‌از وقوع فوران‌ها در کو‌ه‌های آتش‌فشانی قابل مشاهده است، در آن دیده نمی‌شود.

3.کراکاتوآ، 1883 (VEI, 6)

لرزش‌های کراکاتوآ که به مدتِ چندین هفته و ماه در تابستان سال 1883 اتفاق افتاد، نهایتاً به اوج خود رسید و در 26 و 27آوریل منجر به انفجاری عظیم شد. این آتش‌فشان چینه‌ای  در راستای قوسِ یک جزیره آتش‌فشانی در محلِ فرورانش، جایی که صفحه اوراسیا به صفحه هندو-استرالیا می‌رسد، قرار گرفته است، و انفجار آن مقادیر زیادی صخره، خاکستر و سنگ خارا را به بیرون فوران کرد. آخرین انفجار این کوه، بلندترین صدای انفجار در تاریخ را به خود اختصاص داده است که در 10درصد از سطح زمین شنیده شد.

این انفجار یک سونامی را نیز ایجاد کرد که حداکثر ارتفاعِ موج آن به 40متر رسید و باعث مرگ 36000نفر شد. حتی ابزار اندازه‌گیری جزر و مد با فاصله‌ای بیش‌از 11000کیلومتر که در شبه‌جزیره عربستان قرار داشتند نیز افزایش ارتفاع امواج را ثبت کردند.

جزیره‌ای که زمانی میزبانِ کراکاتوآ بود به‌طور کامل ویران شد، اما فوران‌های تازه‌ای که در دسامبر سال 1927 آغاز شد، «فرزندِ کراکاتوآ» را ساخت. فرزندِ کراکاتوآن هرازگاهی فعال می‌شود و فوران‌های آن درحالِ ساختِ جزیره‌ای تازه در سایه مادرش است. این آتش‌فشان آخرین بار در فوریه سال 2022 فوران کرد.

4.سانتا ماریا، 1902 (VEI, 6)

فوران سانتا ماریا در سال 1902 یکی از بزرگ‌ترین انفجارهای آتش‌فشانی در قرن بیستم بود. این آتش‌فشان که در گوآتمالا قرار دارد، قبل از آخرین انفجار عظیم‌اش، به مدت 500سال خاموش بود. این انفجار دهانه‌ای به قطر 1.5کیلومتر را در جنوب‌غرب کوه باز کرد. این آتش‌فشان از آخرین انفجار بزرگش، پیوسته در حال فعالیت بوده و آخرین انفجار آن با بزرگیِ VEI 3 در سال 1922 رخ داد.

5.نواروپتا، 1912، (VEI 6)

فورانِ نوراروپتا بزرگ‌ترین انفجار آتش‌فشانی در قرن بیستم بود. آتش‌فشان نواروپتا در دامنه مجموعه آتش‌فشانیِ تریدنت شکل گرفت. این آتش‌فشان یکی از چندین آتش‌فشانِ زنجیره‌ای است که در جنوب شبه‌جزیره آلاسکا قرار گرفته‌اند.

انفجار قدرتمندِ سال 1912، مواد مذاب و خاکستر را تا ارتفاع 12.5 مترمکعب به فضا پرتاب کرد که در هنگام فرود به زمین مساحتی در حدود 7800کیلومتر را به زیر تلی از خاکستر با عمقی بیش‌تر از 1فوت مدفون کرد. در شهرِ کودیاک آلاسکا که 160کیلومتر با آتش‌فشان فاصله داشت، هوا به‌قدری مملو از خاکستر غلیظ شده بود که نمی‌شد نور چراغی که فقط به اندازه بازکردنِ یک بازو فاصله داشت را به مدت 60ساعت بعدازانفجار تشخیص داد.

6.قله پیناتوبو، 1991 (VEI 6)

پیناتوبو آتش‌فشانی چینه‌ای در لازون در فیلیپین است. این آتش‌فشان بخشی از یک قوس آتش‌فشانی است که در امتداد یک منطقه فرورانش، جاییکه صفحات فیلیپین و اوراسیا به‌هم می‌رسند، قرار گرفته است.

انفجار این آتش‌فشان 5کیلومتر مربع مواد مذاب را وارد هوا کرد و ستونی از خاکستر در اتمسفر زمین تولید کرد که ارتفاع آن به 35کیلومتر می‌رسید. خاکستر در سراسر روستای مجاور گسترش پیدا کرد و آن‌قدر غلیظ بود که سنگینی آن باعث فروریختن برخی سقف‌ها شد.

این انفجار میلیون‌ها تن دی‌اکسید گوگرد و سایر ذرات را وارد هوا کرد که با جریان‌ها هوا در سراسر جهان گسترش یافتند و باعث شدند که دمای هوا در طی یک‌سال بعد از وقوع این حادثه، حدود 0.5درجه سانتی‌گراد کاهش پیدا کند. با‌اینکه این انفجار بزرگ بود و در منطقه‌ای پرجمعیت رخ داد اما  به‌لطف هشدارهای به‌موقع برای خالی کردنِ محل تلفاتِ انسانی نداشت.

7.جزیره آمبریم، سال 50میلادی (VEI 6+)

درحدود 2000سال قبل، جزیره آتش‌فشانیِ آمبریم با وسعت 665کیلومتر مربع، که اکنون بخشی از جمهوری وانوآتو در اقیانوس آرام جنوبی است، یکی از بزرگ‌ترین فوران‌های تاریخ جهان را تجربه کرد. این فوران‌ها موجی از خاکستر و غبار را تولید کردند که باعثِ شکل‌گیری یک مخروط آتش‌فشانی با دهانه‌ای به قطرِ 12کیلومتر شد.

این آتش‌فشان هم‌چنان یکی از فعال‌ترین آتش‌فشان‌های جهان است. این آتش‌فشان از سال 1774 نزدیک به 50بار فوران کرده است. در سال 1894 تعدادی بر اثر بمب‌های آتش‌فشانی جان خود را از دست دادند و مواد مذاب آتش‌فشان 4نفر را با خود برد و در سال 1979 نیز بارش باران اسیدی باعث ایجاد سوختگی در چندین نفر از ساکنان این ناحیه شد.

8.آتش‌فشان ایلوپانگو 431میلادی (VEI 6+)

این کوه آتش‌فشانی که در چند کیلومتری سان‌سالوادور، پایتختِ ال‌سالوادرو، قرار گرفته است، فقط دو بار فوران آتش‌فشانی را تجربه کرده است که اولی، در سال 431میلادی، یکی از حیرت‌انگیزترین‌ها بود. فوران این آتش‌فشان بخشِ اعظمی از مرکز و غرب ال‌سالوادور را در زیر تلی از خاکستر و سنگ خارا دفن کرد و نخستین شهرهای تمدن مایا را نابود و آن‌ها را مجبور به فرار کرد.

دانشمندان در مطالعه‌ای که در سال 2022 انجام شد، زمان دقیق این رویداد را شناسایی کرده و گفتند که این آتش‌فشان باعث شده تا چندسال بعد از فوران دمای هوا در ناحیه 0.5درجه سانتی‌گراد افت پیدا کند. این انفجار احتمالاً باعث ایجاد اخلال در مسیرهای تجاری شده و تمدن مایا را مجبور کرده که مناطق مرتفع در ال‌سالوادور به نواحیِ پست‌تر و به سمتِ گوآتمالا حرکت کنند.

دهانه این آتش‌فشان امروز محل بزرگ‌ترین دریاچه ال‌سالوادور است.

9.قله تِرا، تقریباً 1610قبل‌ازمیلاد (VEI 7)

زمین‌شناسان فکر می‌کنند که آتش‌فشانِ جزیره‌ای یونان با انرژی چندصد بمب اتم در کسری از ثانیه رخ داده است. اگرچه این انفجار در دوران تاریخ مکتوب رخ داده است، اما توصیفی نوشتاری از آن در دسترس نیست. با‌این‌حال، ازآنجایی که جزیره در زمان وقوع آتش‌فشان پرجمعیت بوده است، زمین‌شناسان فکر می‌کنند که این انفجار، احتمالاً قوی‌ترین انفجاری است که انسان مدرن به چشمِ خود دیده است.

فوران قله ترا چهار تا پنج‌برابر عظیم‌تر از کراکاتوآ بود و حفره‌ای بزرگ در سانتورینی، جزیره‌ای در دریای اژه که محل قرارگرفتنِ آتش‌فشان است، ایجاد کرد. در آن زمان تمدنِ مینوآن در جزیره در حالِ شکوفایی بود.

برخی شواهد نشان می‌دهد که ساکنان جزیره به فورانِ آتش‌فشان مظنون شده بودند و محل را تخیله کرده‌اند. اما باستان‌شناسان می‌گویند که فرهنگ این ناحیه بر اثر فوران آتش‌فشان تخریب شد و سونامی و افت دما که به واسطه فوران مقدار زیاد دی‌اکسید گوگرد ایجاد شد، باعث تغییر اقلیم شد.

10.چانگ‌بای‌شان، 1000میلادی (VEI, 7)

چانگ‌بای‌شان یا بای‌توشان در مرز چین و کره‌شمالی قرار دارد. فوران عظیمی که هزار سال قبل رخ داد، مواد مذاب را تا شمال ژاپن، یعنی مسافتی در حدود 1200کیلومتر، به بیرون پرتاب کرد. این فوران دهانه‌ای به قطر 4.5کیلومتر و عمق 0.8متر ایجاد کرد.

این دهانه اکنون از آب دریاچه تیانچی یا دریاچه آسمان که بین چین و کره‌شمالی مشترک است، پر شده است. منظره چشم‌نواز آب دریاچه یکی از مقاصد گردشگری طبیعی است و در اعماق آن مخلوقات ناشناخته‌ای زندگی می‌کنند.

11.قله تامبورا، سال 1815 (VEI 7)

انفجار قله تامبورا بزرگ‌ترین انفجاری است که تاکنون توسط بشر ثبت شده و بزرگی آن 7 VEI است که دومین-بزرگ‌ترین انفجار آتش‌فشانی در این فهرست محسوب می‌شود. این آتش‌فشان، که هنوز هم فعال است، یکی از مرتفع‌ترین قله‌ها در مجمع‌الجزایر اندونزی است.

فوران در آوریل سال 1815 به اوج خود رسید و با صدایی مهیب که از 1930کیلومتر آن‌طرف‌تر در جزیره سوماترا نیز شنیده شد، منفجر شد. مرگ‌ومیر ناشی از فوران مستقیمِ آتش‌فشان 11000نفر تخمین شد. اما فوران باعث کمبود شدید غذا طی چند دهه بعدی شد که درنهایت 100000نفر را به کام مرگ کشید.

12.فوران یلوستون، 64000سال قبل (VEI 8)

کلِ پارک ملی یلوستون در آمریکا یک آتش‌فشانِ فعال است که زیر پای گردشگران می‌لرزد. و هرچند که در تاریخ مکتوب فورانی نداشته است، اما گذشته آتش‌فشانیِ حیرت‌انگیزی دارد: سه فوران به بزرگیِ 8VEI  ، یک‌بار 2.1میلیون سال قبل، دوباره 1.2میلیون سال قبل و آخرین‌بار 640000قبل برای این آتش‌فشان ثبت شده است. این سه فورانِ فاجعه‌آمیز به قدر کافی خاکستر و مواد مذاب تولید کردند که بتواند 11بار دره‌های گرند کنیون را پر کند.

آخرین فوران بزرگِ سه‌گانه دهانه بزرگ پارک ملی را با ابعاد 48در 72کیلومتر ایجاد کرد. به گفته رابرت اسمیت، لرزه‌نگار، احتمال رخ‌دادنِ یک ابرآتش‌فشان در یلوستون 1 در 700000سال است.

منبع: راهنماتو