چرا «یاکوتسک» سردترین شهر دنیا است؟

فرادید| ​ارنست شاکلتون، کاشف قطب جنوب، در نامه‌ای به دوستش کیتی پاگسون، یک فرد سرشناس لندنی، در طول سفر خود در سپتامبر ۱۹۰۲، سرمای شدید و اثرات فاجعه‌بار آن را بر خدمه توصیف می‌کند. 

به گزارش فرادید، شاکلتون می‌نویسد: «متاسفانه ما یکی از مردان خود را در اثر سقوط از روی صخره یخی در یک کولاک بسیار بد از دست دادیم و بعد از آن یکی از ستوان‌ها و سه مرد دیگر را هم از دست دادیم. اکنون هوا بسیار سرد است و کمترین دما ۶۲- فارنهایت [منفی 52.2 درجه سانتیگراد] بوده است.» 

این روزها تنها چند هزار نفر (بیشتر دانشمندان) هر سال از قطب جنوب بازدید می‌کنند. اگرچه قطب جنوب سردترین قاره است، اما ساکنان برخی شهرها در سایر نقاط کره زمین نیز به طور معمول دماهایی به همان اندازه سرد را تجربه می‌کنند. 

مقام سردترین شهر دنیا به شهر یاکوتسک روسیه تعلق دارد. یاکوتسک که در سیبری، یکی از سردترین و کم‌جمعیت‌ترین مناطق جهان واقع شده، حدود ۳۳۶۲۰۰ نفر جمعیت دارد که بسیاری از آن‌ها برای شرکت آل‌روسا کار می‌کنند، شرکتی که معدن الماس را در این شهر اداره می‌کند. 

دمای هوا در یاکوتسک به منفی ۶۰ درجه سانتیگراد هم رسیده است. برخی از ساکنان اصرار دارند که روزهای بسیار سردتر از این را هم تجربه کرده‌اند، اما نتوانسته‌اند آن را ثابت کنند، چون بر اساس مصاحبه‌ی از شبکه بی‌بی‌سی، «دماسنج فقط تا ۶۳- درجه سانتی‌گراد را نشان می‌دهد». 

بر اساس گزارش Climate-Data.org که داده‌هایش را از سازمان بین‌دولتی مرکز اروپایی پیش‌بینی میان‌مدت هوا می‌گیرد، یاکوتسک دارای میانگین دمای سالانه منهای ۷.۵ درجه سانتیگراد است. میانگین دما در یاکوتسک برای شش ماه از سال زیر ۰ درجه سانتیگراد است و سطح جیوه در ماه جولای به حداکثر ۲۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. 

یاکوتسک بزرگترین شهر ساخته شده روی یخ‌های دائمی است، زمینی که حداقل برای دو سال متوالی برای همیشه یخ زده است. به گزارش مجله ساختمانی سایت‌نیوز، بیشتر ساختمان‌های شهر روی پایه‌ها یا ستون‌های چوبی یا فلزی ساخته شدند تا گرمایی که ایجاد می‌کنند، لایه‌های یخ‌زده زیرین را آب نکند. هوای گرم ساختمان‌ها نیز می‌تواند سبب شود شهر در «مه سکونتگاهی» پوشیده شود. در زمستان شهر یاکوتسک پوشیده از مه سکونتگاهی می‌شود، این مه زمانی ایجاد می‌شود که هوا به قدری سرد است که هوای گرم خانه‌ها، مردم و ماشین‌ها نمی‌تواند بلند شود. 

با این حال، مرگ و میر ناشی از سرما واقعاً بر شهر اثر نمی‌گذارد. یک مطالعه منتشر شده در BMJ نشان داد میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های مرتبط با سرما در یاکوتسک با کاهش دما افزایش نمی‌یابد (همانطور که در سایر کشورهای اروپایی همینطور است). دلیلش این است که ساکنان آگاهی دارند که باید لباس‌های بسیار گرم بپوشند و در خانه بمانند. نورگوسون اِستاروستینا یکی از ساکنان این شهر در سال ۲۰۲۳ به رویترز گفته است: «فقط لباس گرم بپوشید، آن هم چند لایه، درست مثل گل‌کلم!» 

هنرمندی که در نوامبر ۲۰۱۸ روی یک مجسمه یخی در یاکوتسک کار می‌کرد

یاکوتسک سردترین شهر است، اما مکان‌های کم‌جمعیت‌تری هم وجود دارند که به‌طور دائم دارای سکنه هستند و حتی سردتر هستند. اویمیاکن، یک سکونتگاه روسی با حدود ۵۰۰ نفر، در سال ۱۹۲۴ به دمای یخبندان منهای ۷۱.۲ درجه سانتیگراد رسید. 

با کمال تعجب، یاکوتسک و اویمیاکن چندان به هم نزدیک نیستند و ۹۲۸ کیلومتر از هم فاصله دارند و رانندگی از این دو شهر به دیگری حدود ۲۱ ساعت طول می‌کشد. 

پس چرا سرمای این دو مکان اینقدر استخوان‌سوز است و چرا مردم همچنان در این محیط‌های سخت و بی‌رحم زندگی می‌کنند؟ 

الکس دی کاریا، استاد هواشناسی دانشگاه میلرسویل در پنسیلوانیا، می‌گوید: «سیبری به دلیل ترکیبی از عرض جغرافیایی بالا و توده زمینی بسیار بزرگ، تا این حد سرد است.» 

نمایی هوایی از اویمیاکن، سیبری

دمای شدید جهانی (چه بالا و چه پایین) در قاره‌ها رخ می‌دهد چون زمین سریع‌تر از اقیانوس‌ها گرم و سرد می‌شود. در مورد سیبری، پوشش برف و یخ هم نقش دارند، زیرا با بازتاب تابش خورشیدی دریافتی به فضا، به خنک نگه داشتن منطقه کمک می‌کنند. 

این ترکیب از عوامل منجر به خلق یک منطقه پرفشار بزرگ و نیمه‌دائمی شده که در زمستان بر فراز سیبری تشکیل می‌شود و به «پرفشار سیبری» معروف است. 

دکاریا می‌گوید: «فشارهای بالا در قاره‌هایی با عرض جغرافیایی بالا به طور کلی به داشتن هوای پایدار، رطوبت کم و آسمان صاف شناخته می‌شوند که منجر به دماهای بسیار سرد سطح می‌شود.» دلیلش این است که رطوبت کم و آسمان صاف به تابش امواج بلند (مادون قرمز و مایکروویو) ساطع‌شده از زمین اجازه می‌دهد به بالای اتمسفر برسند و در فضا منتشر شوند و منجر به دمای سطحی سرد شوند. 

جدای شرایط خاص یاکوتسک و اویمیاکن، توپوگرافی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. یونی رایسِنِن، مدرس ارشد مؤسسه تحقیقات اتمسفری و سیستم زمین در دانشگاه هلسینکی فنلاند توضیح می‌دهد: «این مکان‌ها در دره‌های محلی هستند که با زمین‌های بلندتر احاطه شده‌اند.» 

رایسنن می‌گوید: «نتیجه این است که به اصطلاح دریاچه‌های هوای سرد به راحتی در شرایط آرام زمستانی شکل می‌گیرند. این حفره‌های هوای سرد و نسبتاً «سنگین» می‌توانند نزدیک کف دره به دام بیفتند. برای اویمیاکن، این اثر با ارتفاع نسبتاً بزرگ رشته کوه‌های اطراف تقویت می‌شود که به دریاچه‌های هوای سرد در برابر مخلوط شدن با هوای گرم‌تر پناه می‌دهد.»

پس چرا مردم به زندگی در این مکان‌های سخت سیبری ادامه می‌دهند؟ 

کارا اوکوباک، انسان‌شناس زیستی و مدیر آزمایشگاه انرژی انسانی دانشگاه نوتردام، می‌گوید: «من فکر می‌کنم این مردم به محل زندگی‌شان و نبوغی که برای زندگی موفقیت‌آمیز در مکان‌های خشن دارند، افتخار می‌کنند.» 

بنابراین، وقتی صحبت از درجه حرارت سخت می‌شود، ترجیح می‌دهید در مکانی بسیار سرد زندگی کنید یا بسیار گرم؟ از این گذشته، در نقطه مقابل طیف، گرم‌ترین شهرها کراچی در پاکستان و اهواز در ایران هستند که هر دو به طور معمول شاهد افزایش دمای بالای ۴۰ درجه سانتیگراد هستند. آن‌ها به ترتیب به رکورد ۴۷.۸ درجه سانتیگراد و ۵۴ درجه سانتیگراد نیز رسیده‌اند.

مترجم: زهرا ذوالقدر