نگاهی به مشخصات و ویژگی های جنگنده سوخو ۲۴؛ دوربردترین بمب افکن ایرانی

داشتن نیروی هوایی قدرتمند برای هر کشوری نه‌ تنها یک ضرورت استراتژیک در جنگ‌ها و منازعات نظامی محسوب می‌شود، بلکه به عنوان یکی از اجزای حیاتی امنیت ملی و قدرت بازدارندگی نیز شناخته می‌شود. در دنیای مدرن که تهدیدات امنیتی دائم در حال تغییر هستند، نیروی هوایی می‌تواند نقش کلیدی در حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشورها ایفا کند. بهره مندی از یک نیروی هوایی قدرتمند جنبه‌های مختلف سیاسی، امنیتی، نظامی، ژئوپولیتیک و تکنولوژیک دارد که به طور خلاصه به موارد زیر اشاره می‌کنیم:

برتری هوایی و دفاع از حریم ملی

توانایی کنترل و دفاع از فضای هوایی، کشورهای را قادر می‌سازد تا از نهادهای مهم و زیرساخت‌های حیاتی خود در برابر تهدیدات حفاظت کنند و درگیری‌ها هدف متخاصم در آسمان بخش مهمی از فرایند دفاع شبکه محور از یک کشور را تشکیل میدهد.

قدرت بازدارندگی و نفوذ استراتژیک

با داشتن توانمندی‌های هوایی پیشرفته، کشورها می‌توانند از وقوع جنگ‌ها جلوگیری کرده و به واسطه کسب اطلاعات از تاسیسات نظامی و استراتژیک دشمن همیشه دست برتر را در منازعات و مذاکرات داشته باشند.

پشتیبانی از نیروهای رزمی

نیروی هوایی می‌تواند نقش پشتیبانی اساسی برای نیروی‌های زمینی و دریایی ایفا کند، با فراهم کردن اطلاعات شناسایی، حمله به اهداف مهم و تخلیه اضطراری نیروها و همچنین اجرای عملیات پشتیبانی نزدیک (CAS) یار قوای زمینی و دریایی در منازعات باشند.

انعطاف‌پذیری تاکتیکی و استراتژیک

هواپیماها و تجهیزات هوایی می‌توانند به سرعت مستقر شوند و به انواع مختلف ماموریت‌ها، از پاسخ به بحران‌های خارجی تا عملیات‌های نجات و کمک‌رسانی بشردوستانه، پاسخ دهند و فارغ از اهمیت رزمی در عملیات‌های مختلف نظامی در حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله هم نیروی هوایی نقش محوری ایفا میکند.

پیشرفت تکنولوژیکی و نوآوری

سرمایه‌گذاری در فناوری‌های هوایی می‌تواند به پیشرفت‌های علمی و صنعتی منجر شود که به نوبه خود می‌تواند به بهبود اقتصادی کمک کندو در واقع صنایع هوایی پیش برنده علوم مختلف‌های تک مانند اویونیک، الکترونیک، متالوژی، نرم افزار و … را شامل می‌شود که سرریز تکنولوژی‌های به دست آمده برای توسعه یک نیروی هوایی (صنعت هوایی) در توسعه محصولات تجاری هم سرریز تکنولوژیک دارد. در نتیجه، نیروی هوایی قدرتمند یکی از ارکان امنیت ملی کشورها است و در منازعات نقش محوری ایفا می‌کند.

آرتور هریس، از بزرگ‌ترین فرماندهان هوایی جنگ جهانی دوم اهمیت نیروی هوایی را اینگونه بیان می‌کند: «باید به اثربخشی بمباران‌های هوایی ایمان داشته باشیم. قدرت هوایی این توانایی را دارد که شهرها را تسلیم کند و روحیه دشمن را تضعیف کند.»

یکی از مهم‌ترین قسمت‌های عملیاتی سازمان رزم عملیات یک نیروی هوایی بمب افکن‌های تاکتیکی عملیاتی آن نیرو است که بعد آفندی یک نیروی هوایی محسوب می‌شود.

در ساختار رزم فعلی نیروی هوایی ایران، جنگنده سوخو ۲۴ قدرتمندترین بمب افکن عملیاتی کشور است که در پایگاه هفتم شکاری شیراز مستقر است. این جنگنده روس در دهه هفتاد در کشور عملیاتی شد و از همان زمان مهلک‌ترین سلاح هوایی ایران علیه دشمنان لقب گرفت. لقب این جنگنده روسی Fencer به معنی شمشیرباز است.

اولین تجربه برخورد ایران با این جنگنده اواخر جنگ تحمیلی بود که دولت شوروی بیش از ۳۰ فروند از این بمب افکن را به صدام حسین فروخت. به دلیل قابلیت پرواز در ارتفاع پست و عملیات تاکتیکی حریف بسیار خطرناکی برای ایران محسوب میشد که شانس حضور عملیاتی چندانی پیدا نکرد و تا سال ۶۹-۷۰ ملاقاتی با آسمان ایران نداشت، در واقع اولین برخورد نیروی هوایی ایران با فنسر، در مرزهای غربی و پس از پایان رسمی جنگ بود که خلبانان این بمب افکن‌ها سراسیمه وارد مرزهای ایران میشدند وجنگنده هایشان را در فرودگاه‌ها و گاهاً در جاده‌های ایران مینشاندند.

علت این اتفاق کیلومترها آنطرف از مرز ایران و در مرز عراق و کویت بود که با درگیر شدن عراق و کویت، آمریکا و ائتلاف به نفع کویت وارد جنگ شدند و جنگ اول خلیج فارس را رقم زدند. با حمله |آمریکا به عراق، بخش قابل توجهی از پایگاه‌ها زیر بمباران ائلاف رفتند و بخشی از جنگنده‌های عراق به ایران فرار کردند و پناهنده شدند.

بین ناوگان پناهنده، ۲۴ فروند سوخو ۲۴ حضور داشتند که پس از خودداری دولت عراق از پرداخت غرامت جنگ به دولت ایران، با تدبیر دولت وقت جنگنده‌ها به عنوان غرامت بخشی از خسارات وارده به ایران به نفع ایران مصادره شدند و به لباس نیروی هوایی ارتش در آمدند. پس از تست‌های اولیه این جنگنده نظر کارشناسان نهاجا را جلب کرد و تصمیم به خرید تعداد بالاتر از کشور سازنده (شوروی) گرفته شد.

تعداد جنگنده خریداری شده دقیقا مشخص نیست و تحلیل‌های مختلفی وجود دارد و تعداد خریداری شده از این بمب افکن استراتژیک از از ۱۱ فروند تا ۴۰ فروند تخمین زده اندو هرچند مراجع رسمی تعداد نهایی خرید را اعلام نکرده اند ولی با توجه به رجیسترهای مشهود در تصاویر از دهه هفتاد تا به امروز نمونه‌های خریداری شده از شوروی از شماره ۳-۶۸۰۱ شروع و تا رجیستر ۶۸۱۲-۳ و نمونه‌های پناهنده از عراق ۶۸۴۱-۳ شروع و تا رجیستر ۶۸۶۴-۳ خاتمه پیدا میکند. در مجموع تعداد فنسر موجود در کشور ۳۶ فروند ارزیابی می‌شود و با توجه به بررسی‌ها احتمال خرید ۱۱ فروندی بالاتر است.

نمونه‌های عملیاتی در کشور نمونه ام کا هستند که به سامانه کایرا ۲۴ ام مجهز هستند که توان هدف گذاری لیزری را در عملیات‌های تهاجم زمینی دارد.

این جنگنده از دو رادار بهره میبرد. رادار اول یک رادار تهاجمی بزرگ است که کشف اهداف زمینی را با جزییات بالا ممکن می‌سازد. به دلیل قابلیت پرواز و عملیات در ارتفاع پایین به منظور دور ماندن از محدوده کشف رادار و عملیات پدافند، رادار دوم وظیفه ناوبری و مسیریابی (تعیین پستی بلندی‌های زمین) را دارد. رادار دوم زیر رادار اول قرار گرفته است. این جنگنده از دو غلاف جنگ الکترونیک PS۱۶۱ و PS۱۶۲ بهره میبرد.

نگهداری این جنگنده تماماً در کشورانجام می‌شود و از رادار تا موتور توسط متخصصان ایرانی اورهال می‌شود.

در کنار سامانه‌های پیشرفته ناوبری و هدف گذاری، طیف گسترده‌ای از موشک‌های هواپرتاب هم وارد سازمان رزم نهاجا شد و روی این جنگنده عملیاتی هستند. این موشک‌ها شامل موشک خوش نام روسی خا ۲۹ در دو نسخه لیزری و اپتیکی، موشک خا ۲۵ (از هدایت لیزری بهره میبرد)، موشک ضد رادار خا ۵۸ و طیف گسترده‌ای از بمب‌های سری کاب (لیزری و اپتیکی) و سری فاب (عمدتا سقوط آزاد) هستند که نوک تیز شمشیر شمشیربازان ایرانی به شمار میروند.

در کنار تسلیحات وارداتی از همان دهه هفتاد برنامه‌های ارتقای پروازی و تسلیحات گسترده‌ای روی سوخو ۲۴ اعمال شد. در بعد تسلیحاتی هماهنگی و تجهیز فنسرها به بمب‌های سری مارک و احتمالا نمونه‌های هدایت شونده (جی بی یو) آن‌ها و همچنین نسخه هدایت ماهواره‌ای (جدام) هم محتمل است. همچنین در جریان رونمایی از پایگاه زیرزمینی عقاب ۴۴ ارتش، یک فروند فنسر ایرانی مجهز به یک موشک کروز برد بلند با نام عاصف در این پایگاه مشاهده شد که با برد احتمالی +۱۵۰۰ کیلومتری دوربردترین سلاح هواپرتاب کشور است. همچنین به علت پلتفرم یکسان این موشک با موشک کروز ضد کشتی ابومهدی، به نظر میرسد توان شکار کشتی‌های متخاصم هم به قابلیت‌های شمشیر بازان وطن اضافه شده باشد.

این جنگنده ارتقاهای مختلفی را به خود دید ولی در راستای افزایش برد عملیاتی این بمب افکن سنگین، توانایی سوخترسانی یار به یار و سوختگیری از تانکرهای ۷۰۷ نیروی هوایی توسط جهاد خودکفایی (عطاالله بازرگان) به آن اضافه شد.

به لطف مخازن سوخت اکسترنال ۲۰۰۰ و ۳۰۰۰ لیتری PTB که در پایلون‌های ریشه بال نصب میشه و بعلاوه‌ غلاف سوخترسانی یار به یار اوپاز/یوپاز (UPAZ-۱A) در کنار قابلیت دفاع از خود با هشداردهنده‌های قفل راداری SPO-۱۰/۱۵ و دکوی پرتاب چف/فلر APP/۵۰A، عملاَ فنسرهای ایرانی ازدهه‌ی هفتاد شمسی توانایی حمله به اهداف مهم در عُمق فلسطین اشغالی رو پیدا کردند و از همان سال تحت ارتقا مختلف پروازی و تسلیحاتی با تکنولوژی روز قرار گرفتند. برد عملیاتی این جنگنده حدود ۱۵۰۰ کیلومتر ارزیابی می‌شود.

این بمب افکن قابلیت حمله به اسراییل را دارد و بدون نیاز به سوختگیری هوایی از تانکرهای بویینگ ۷۰۷ قادر است اراضی اشغالی را هدف قرار دهد. در زمینه دفاع از خود قابلیت تسلیح به موشک آر ۶۰ را دارد که البته در عملیات این موشک رافع تهدیدات نیست و نیازمند اسکورت جنگنده‌های رهگیر می‌باشد تا در نبردهای هوا به هوا دست پرتری داشته باشد. لازم به ذکره عملیات جنگنده‌ها شبکه محور است و در یک عملیات واحد چندین یگان مختلف پروازی شرکت میکنند.

یکی از احتمالات مطرح توانایی تسلیح این جنگنده به موشک‌های تاکتیکی سبک بالستیکی است که امری محتمل است و ضمن افزایش برد عملیاتی این جنگنده (حداکثر برد موشک به حداکثر برد پروازی اضافه می‌شود) قابلیت عملیات خارج از رینگ پدافندی دشمن را میدهد. لازم به ذکره تاکنون گزارش رسمی از تجهیز جنگنده‌های ارتش به موشک بالستیک نداشتیم ولی با توجه به ظرفیت‌های کشور و رونمایی از نمونه هواپرتاب موشک سری ابابیل با نام آرمان و تجهیز سوخو ۲۲‌های سپاه به این موشک، مشاهده ترکیب فنسر و بالستیک هواپرتاب بعید به نظر نمیرسد.

منبع: روزیاتو