شهاب‌سنگی که «آخرالزمان دایناسورها» را رقم زد اکنون کجاست؟
حدود ۶۶ میلیون سال پیش، روزگار دایناسورها با برخورد شهاب‌سنگی غول‌آسا به زمین به پایان رسید. این شهاب‌سنگ که حدود ۱۲ کیلومتر قطر داشت، با سرعتی نزدیک به ۴۳ هزار کیلومتر بر ساعت وارد جو شد و مستقیماً به زمین اصابت کرد. شدت این برخورد آن‌قدر عظیم بود که پنجمین انقراض بزرگ تاریخ را رقم زد؛ رویدادی که حدود ۷۵ درصد گونه‌های زنده روی زمین ـ از جمله تمام دایناسورها به جز پرندگان ـ را نابود کرد.
فرادید| اما سرنوشت این جرم آسمانی عظیم که هم‌اندازه کوه اورست بود چه شد؟ به گفته شان گولیک، پژوهشگر دانشگاه تگزاس: «وقتی شهاب‌سنگ با انرژی‌ای برابر با هشت میلیارد برابر یک بمب اتمی دوران جنگ جهانی دوم به زمین اصابت کرد، عملاً بخار شد.» او توضیح می‌دهد که این جرم آسمانی به «ذراتی بسیار ریز و گرد و غبار تبدیل شد که وارد لایه‌های بالایی جو شدند و سپس در سراسر زمین باریدند».
به گزارش فرادید؛ این گرد و غبار طی سال‌ها روی سطح سیاره نشست و لایه‌ای نازک ایجاد کرد که امروز با نام «ناهنجاری ایریدیوم» شناخته می‌شود. این لایه حاوی ایریدیومی است که ۸۰ برابر بیشتر از میانگین پوسته زمین غلظت دارد. از آنجا که ایریدیوم در زمین کمیاب ولی در شهاب‌سنگ‌ها فراوان است، این لایه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شواهد برای پیوند برخورد ۶۶ میلیون سال پیش با انقراض دایناسورها شناخته می‌شود.
قسمت تیره‌تر لایه‌ای از ایریدیوم است که در زمان برخورد شهاب سنگ بر روی سطح زمین نشسته است
قطعات باقی‌مانده
شاید تنها بخش شناخته‌شده از خود شهاب‌سنگ، تکه‌ای بسیار کوچک به اندازه یک دانه کنجد باشد که فرانک کایت، زمین‌شیمی‌دان دانشگاه کالیفرنیا لس‌آنجلس، در سال ۱۹۹۸ در نمونه‌های حفاری‌شده نزدیک هاوایی کشف کرد. گزارش‌هایی درباره کشف خرده‌سنگ‌های بیشتری در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، اما این ادعاها هنوز توسط جامعه علمی تأیید نشده‌اند. گولیک می‌گوید: «برای یافتن قطعه‌ای بزرگ‌تر باید خیلی خوش‌شانس باشیم. اما اگر چنین اتفاقی بیفتد، دانشمندان می‌توانند درباره فرآیند شوکی که شهاب‌سنگ تجربه کرده و فشارها و دماهایی که بر آن وارد شده، اطلاعات دقیق‌تری به دست آورند».
دهانه چیکشلوب
یکی دیگر از نشانه‌های باقی‌مانده، دهانه عظیم برخورد است. این دهانه، به نام چیکشلوب، در شبه‌جزیره یوکاتان مکزیک قرار دارد و حدود ۱۸۰ کیلومتر پهنا و ۲۰ کیلومتر عمق دارد. اگرچه طی میلیون‌ها سال بخش زیادی از آن با رسوب و سنگ پوشیده شده و بخشی نیز در زیر خلیج مکزیک پنهان مانده است، اما هنوز در سطح زمین آثاری چون ردیفی از فروچاله‌ها در لبه دهانه قابل مشاهده است که در سنگ آهک ضعیف شکل گرفته‌اند.
پیامدهای سهمگین
برخورد شهاب‌سنگ تنها به ایجاد دهانه ختم نشد. موجی عظیم همچون سونامی که تقریباً یک کیلومتر ارتفاع داشت، با سرعتی نزدیک به ۱۴۰ کیلومتر بر ساعت در سراسر اقیانوس‌ها حرکت کرد. این امواج غول‌آسا بر بستر دریا اثراتی به جا گذاشتند که به «مگاموج» مشهورند؛ ساختارهایی به بلندی ساختمان‌های پنج‌طبقه که هنوز در اعماق زیر لوئیزیانا دیده می‌شوند. بررسی‌های لرزه‌نگاری نشان داده‌اند که منبع این امواج دقیقاً از سمت دهانه چیکشلوب آمده است.
علاوه بر سونامی، باران‌های اسیدی، آتش‌سوزی‌های جهانی و ابری عظیم از گرد و غبار نیز از پیامدهای برخورد بودند. این ابر غلیظ جلوی رسیدن نور خورشید را گرفت، زمین را به شدت خنک کرد، فرایند فتوسنتز را مختل نمود و زنجیره غذایی را فروپاشاند. برخی دانشمندان از این وضعیت با عنوان «زمستان هسته‌ای» یاد می‌کنند، هرچند درباره مدت دقیق آن اختلاف نظر وجود دارد.
قدرت بی‌سابقه
آلن هیلدبرند، دانشمند سیاره‌ای و استادیار دانشگاه کلگری که در سال ۱۹۹۱ مقاله‌ای درباره کشف دهانه چیکشلوب منتشر کرد، قدرت این رویداد را چنین توصیف می‌کند: «انرژی آزادشده مانند جنگی هسته‌ای بود، اما نه یک‌بار، بلکه ده هزار بار پشت سر هم.» او تأکید می‌کند که این برخورد به‌سادگی توضیح می‌دهد چرا بیشتر حیات زمین نابود شد.
هیلدبرند که در آلبرتا کانادا به گفت‌وگو پرداخته بود، افزود: «در همین منطقه لایه‌ای به ضخامت حدود یک تا دو سانتی‌متر وجود دارد که از برخورد چیکشلوب باقی مانده و این مواد از شبه‌جزیره یوکاتان تا اینجا پرتاب شده‌اند».
به این ترتیب، شهاب‌سنگی که سرنوشت دایناسورها را تغییر داد، امروز دیگر به شکل یک سنگ عظیم وجود ندارد؛ بلکه نشانه‌هایش در قالب گرد و غبارهای کیهانی، لایه‌ای نازک از ایریدیوم، دهانه‌ای غول‌آسا در مکزیک و ردپای ویرانی‌های جهانی در تاریخ زمین باقی مانده است.
