آتشفشان ایرانی پس از «۷۰۰ هزار سال» دوباره بیدار شده است

فرادید| پژوهش‌های جدید منتشرشده در ۷ اکتبر در مجله Geophysical Research Letters نشان می‌دهد منطقه‌ای از زمین نزدیک قله آتشفشان تفتان طی ۱۰ ماه بین ژوئیه ۲۰۲۳ تا مه ۲۰۲۴، به میزان ۳.۵ اینچ (۹ سانتی‌متر) بالا آمده است. این برآمدگی هنوز کاهش نیافته و نشان‌دهنده افزایش فشار گاز زیر سطح آتشفشان است. 

به گزارش فرادید، به گفته پابلو گونزالز، آتشفشان‌شناس و نویسنده ارشد این مطالعه، نتایج این پژوهش گواه ضرورت نظارت دقیق‌تر بر این آتشفشان است، آتشفشانی که پیش از این خطری برای مردم در نظر گرفته نمی‌شد. آتشفشان‌ها زمانی «منقرض‌شده» در نظر گرفته می‌شوند که از آغاز عصر هولوسین، یعنی حدود ۱۱۷۰۰ سال پیش، فوران نکرده باشند. گونزالز می‌گوید، با توجه به فعالیت اخیر، بهتر است تفتان را به جای «منقرض»، «خفته» بنامیم. 

او گفته: «این فشار روزی باید به نوعی تخلیه شود؛ یا به شکل خشونت‌آمیز یا به آرامی.» او افزود که دلیلی برای ترس از فوران قریب‌الوقوع وجود ندارد، اما آتشفشان باید دقیق‌تر رصد شود. 

آتشفشان تفتان یک آتشفشان مخروطی بلند ۳۹۴۰ متری (۱۲۹۲۷ فوت) در جنوب شرقی ایران است که میان رشته‌ای از کوه‌ها و آتشفشان‌ها شکل گرفته و ناشی از فرو رفتن پوسته عربی به زیر قاره اوراسیا است. امروزه این آتشفشان دارای سیستم گرمابی فعال و دهانه‌های گوگرددار با بوی تند به نام فومارول‌ها است، اما هیچ‌گونه فورانی در تاریخ بشر از آن ثبت نشده است. 

وقتی محمدحسین محمدنیا، دانشجوی دکتری که زیر نظر گونزالز در بنیاد IPNA-CSIC مشغول به کار است، برای نخستین بار تصاویر ماهواره‌ای این آتشفشان را در سال ۲۰۲۰ بررسی کرد، نشانه‌ای از فعالیت قابل‌توجه ندید. اما در سال ۲۰۲۳، گزارش‌هایی از انتشار گاز از آتشفشان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این گازها حتی از شهر خاش، در حدود ۵۰ کیلومتری آتشفشان، استشمام می‌شد. 

محمدنیا تصاویر ماهواره‌ای مأموریت Sentinel-1 آژانس فضایی اروپا را دوباره بررسی کرد که مداوم تصاویر سطح زمین را ارائه می‌دهد. «تفتان» منطقه‌ای دورافتاده است و سیستم نظارت GPS مانند آتشفشان‌هایی همچون کوه سنت هلنز ندارد. تصاویر ماهواره‌ای نشان داد زمین نزدیک قله کمی بالا آمده که نشانه افزایش فشار زیر سطح است. 

محمدنیا محاسبه کرد که عامل این بلندشدگی در عمق ۴۹۰ تا ۶۳۰ متری (۱۶۰۸ تا ۲۰۶۷ فوت) زیر سطح قرار دارد. روشن نیست به درستی چه اتفاقی در حال رخ دادن است، اما محققان عوامل خارجی مانند زلزله‌های نزدیک یا بارش را رد کردند. مخزن ماگمای آتشفشان بیش از ۳.۵ کیلومتر (۲ مایل) زیر زمین است، یعنی خیلی عمیق‌تر از منبعِ عامل بلندشدگی. 

به گفته پژوهشگران، احتمال دارد بلندشدگی ناشی از تغییر در مسیر جریان گرمابی زیر آتشفشان باشد که موجب تجمع گاز شده یا مقدار کمی ماگما زیر آتشفشان جابه‌جا شده که اجازه داده گازها به سنگ‌های بالاتر صعود کنند، فشار در منافذ و ترک‌های سنگ‌ها افزایش یابد و زمین کمی بالا بیاید. 

به گفته گونزالز، گام بعدی پژوهش، همکاری با دانشمندانی است که نظارت بر گازهای آتشفشان‌ها را انجام می‌دهند. او گفته: «هدف این پژوهش ایجاد ترس در مردم نیست. این یک زنگ‌خطر برای مسئولان منطقه‌ای در ایران است تا منابعی را به بررسی این آتشفشان اختصاص دهند.»

مترجم: زهرا ذوالقدر