«جنگلکاری» عظیم چینیها چگونه «چرخۀ آب» را تغییر داده است؟
در چند دهه گذشته، اجرای پروژههای عظیم «سبزسازی دوباره» در چین باعث فعالتر شدن چرخه آب این کشور شده و آب را به روشهایی جابهجا کرده که دانشمندان تازه در حال درک آن هستند. طبق یک تحقیق تازه، افزایش وسعت فضای سبز در چین باعث افزایش تبخیر و کاهش منابع آبی در برخی از نقاط این کشور شده است.
فرادید| پژوهشهای جدید نشان میدهد تلاشهای چین برای کاهش تخریب زمین و مقابله با تغییرات اقلیمی از طریق کاشت درخت و احیای مراتع، باعث جابهجایی عظیم و پیشبینینشده آب در سراسر کشور شده است.
به گزارش فرادید؛ بر اساس مطالعهای که در ۴ اکتبر در مجله Earth’s Future منتشر شد، بین سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۰ تغییرات پوشش گیاهی باعث کاهش میزان آب شیرین قابل دسترس برای انسانها و اکوسیستمها در مناطق شرقیِ تحت تأثیر بادهای موسمی و مناطق خشک شمالغربی شد؛ این دو منطقه روی هم حدود ۷۴ درصد از مساحت چین را تشکیل میدهند. در همین بازه زمانی، میزان در دسترس بودن آب در فلات تبت که بخش باقیمانده از سرزمین چین را شامل میشود، افزایش یافته است.
آریه استال، از نویسندگان این پژوهش و استاد دانشگاه اوترخت هلند میگوید: «ما دریافتیم که تغییرات پوشش زمین باعث بازتوزیع آب میشود. چین در دهههای اخیر پروژههای عظیم سبزسازی را اجرا کرده است. آنها بهطور فعال اکوسیستمهای سالم را احیا کردهاند، بهویژه در فلات لُس. این کار باعث فعالتر شدن دوباره چرخه آب شده است».
نمای هوایی از حاشیه صحرای کوبوچی در چین، جایی که کاشت گسترده درختان روند بیابانزایی را کند کرده است.
سه فرایند اصلی آب را میان قارهها و جو زمین جابهجا میکنند: تبخیر و تعرق که آب را به بالا میبرند و بارش که آن را دوباره به زمین بازمیگرداند. تبخیر، آب را از سطح زمین و خاک خارج میکند و تعرق، آبی را که گیاهان از خاک جذب کردهاند آزاد میسازد. مجموع این دو فرایند «تبخیر-تعرق» نام دارد و به پوشش گیاهی، میزان آب موجود و مقدار انرژی خورشیدی که به زمین میرسد وابسته است.
استال توضیح داد: «هم مراتع و هم جنگلها معمولاً تبخیر-تعرق را افزایش میدهند. این اثر در جنگلها قویتر است، زیرا درختان ریشههای عمیقی دارند و در زمانهای خشکی میتوانند به منابع آب دسترسی پیدا کنند».
بزرگترین پروژه درختکاری چین «دیوار سبز بزرگ» است که در شمال خشک و نیمهخشک کشور اجرا شده است. این طرح در سال ۱۹۷۸ برای جلوگیری از گسترش بیابانها آغاز شد. طی پنج دهه گذشته، این پروژه کمک کرده است پوشش جنگلی چین از حدود ۱۰ درصد در سال ۱۹۴۹ به بیش از ۲۵ درصد امروز برسد؛ مساحتی هماندازه کشور الجزایر. سال گذشته، مقامات دولتی اعلام کردند که بزرگترین بیابان کشور بهطور کامل با پوشش گیاهی احاطه شده است، اما کاشت درختان برای مهار بیابانزایی ادامه خواهد یافت.
از دیگر پروژههای بزرگ سبزسازی در چین میتوان به «برنامه تبدیل زمینهای کشاورزی به جنگل» و «برنامه حفاظت از جنگلهای طبیعی» اشاره کرد که هر دو در سال ۱۹۹۹ آغاز شدند. برنامه اول به کشاورزان انگیزه میدهد زمینهای زراعی خود را به جنگل یا مرتع تبدیل کنند، و برنامه دوم قطع درختان در جنگلهای بکر را ممنوع کرده و جنگلکاری را ترویج میکند.
در مجموع، پروژههای احیای اکوسیستم چین مسئول ۲۵ درصد از افزایش خالص سطح برگ گیاهان در جهان بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ بودهاند.
اما این سبزسازی گسترده، چرخه آب چین را بهشدت تغییر داده و باعث افزایش هم تبخیر-تعرق و هم میزان بارش شده است. برای بررسی این اثرات، پژوهشگران از دادههای با وضوح بالا درباره تبخیر-تعرق، بارش و تغییر کاربری زمین و همچنین یک مدل ردیابی رطوبت جو استفاده کردند.
نتایج نشان داد که افزایش تبخیر-تعرق در مجموع بیشتر از افزایش بارش بوده است، به این معنا که بخشی از آب در جو از دست رفته است. با این حال، این روند در سراسر چین یکسان نبود، زیرا بادها میتوانند آب را تا فاصله ۷۰۰۰ کیلومتر از منبع خود جابهجا کنند؛ یعنی تبخیر-تعرق در یک منطقه اغلب بر بارش در منطقهای دیگر اثر میگذارد.
نقشهها نشان میدهند که سبزسازی در چین باعث تغییرات بزرگی در تبخیر-تعرق، بارش و میزان در دسترس بودن آب بین سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۰ شده است.
پژوهشگران دریافتند که گسترش جنگلها در منطقه شرقیِ موسمی و احیای مراتع در سایر نقاط کشور، تبخیر-تعرق را افزایش داده است، اما افزایش بارش تنها در فلات تبت رخ داده است؛ به همین دلیل، سایر مناطق با کاهش دسترسی به آب روبهرو شدهاند.
استال گفت: «با این که چرخه آب فعالتر شده است، اما در مقیاس محلی، آب بیشتری نسبت به گذشته از دست میرود».
این موضوع پیامدهای مهمی برای مدیریت منابع آب دارد، زیرا آب در چین از ابتدا هم بهطور نابرابر توزیع شده است. بر اساس این مطالعه، شمال چین تنها حدود ۲۰ درصد از منابع آب کشور را در اختیار دارد، اما محل زندگی ۴۶ درصد از جمعیت و ۶۰ درصد از زمینهای قابل کشت است. دولت چین تلاش میکند این مشکل را حل کند، اما پژوهشگران معتقدند اگر جابهجایی آب ناشی از سبزسازی در نظر گرفته نشود، این اقدامات احتمالاً موفق نخواهند شد.
احیای اکوسیستم و جنگلکاری در دیگر کشورها نیز ممکن است چرخه آب آنها را تغییر دهد. استال در پایان گفت:
«از دیدگاه منابع آب، باید هر مورد را جداگانه بررسی کرد تا مشخص شود تغییرات پوشش زمین مفید است یا نه. این موضوع به عواملی مانند مقدار و محل بارش دوباره آبی که وارد جو شده است، بستگی دارد».
