تصاویر؛ ۱۲ زن هنرمند بزرگ تاریخ که باید بشناسید

در تاریخ هنر غرب، نام زنان هنرمند اغلب به حاشیه رانده شده، اما در سال‌های اخیر با تلاش پژوهشگران و موزه‌داران، آثار فراموش‌شده‌ی زنانی که قرن‌ها پیش قلم در دست گرفتند و آثاری ماندگار آفریدند، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته‌‌اند.

به گزارش فرارو به نقل از آرت نیوز،‌  لیندا نوکلین،‌ تاریخ‌نگار هنر، در سال ۱۹۷۱  با انتشار مقاله‌ای پرسشی بنیادین مطرح کرد: «چرا هنرمندان بزرگ زنی وجود ندارند؟» چند سال بعد، او به همراه استاد دیگر تاریخ هنر، آن ساترلند هریس، تلاش کردند به این پرسش پاسخی عملی دهند؛ پاسخی که در قالب یک نمایشگاه پیشگام ارائه شد.

آن‌ها مجموعه‌ای از ۱۵۰ اثر از ۸۳ زن هنرمند بین سال‌های ۱۵۵۰ تا ۱۹۵۰ را گردآوری کردند. این نمایشگاه نخستین‌بار در سال ۱۹۷۶ در موزه‌ی هنر شهرستان لس‌آنجلس برگزار شد و سپس به شهرهای آستین، پیتسبورگ و بروکلین سفر کرد. موفقیت این نمایشگاه تا به امروز در دنیای هنر طنین‌انداز است.

نوکلین و هریس در این نمایشگاه نشان دادند زنان همواره در عرصه‌ی هنر حضور داشته‌اند، فقط باید آثارشان را یافت و دید. آن‌ها در کاتالوگ علمی همراه نمایشگاه نوشتند: «هیچ‌یک از ما این نمایشگاه را پایان ماجرا نمی‌دانیم؛ برعکس، مشتاقانه منتظر مقالات، رساله‌ها و نقدهایی هستیم که امیدواریم این نمایشگاه الهام‌بخش آن‌ها باشد.» در ادامه، با دوازده هنرمند زن از استادان کهن آشنا می‌شویم که در سال‌های اخیر دوباره کشف و مورد تقدیر قرار گرفته‌اند:

پلاتیلا نلی (۱۵۲۴–۱۵۸۸)

پلاتیلا نلی یکی از نخستین زنانی بود که به خلق نقاشی‌های تاریخی پرداخت؛ آن هم در زمانی که زنان تقریباً هیچ امکان رسمی برای آموزش هنر نداشتند. او با پیوستن به صومعه‌ی سانتا کاترینا در فلورانس، فضایی را یافت که خواهرانش را به آفرینش هنری تشویق می‌کرد. نلی بعدها به مقام رئیس صومعه رسید و آثاری مذهبی، دست‌نوشته‌هایی تزئینی و نقاشی‌هایی از جمله نسخه‌ای ۷ در ۵ متری از «شام آخر» خلق کرد که اولین تفسیر شناخته‌شده از این صحنه مذهبی توسط یک زن به‌شمار می‌آید.

لاوینیا فونتانا (۱۵۵۲–۱۶۱۴)

وقتی لاوینیا فونتانا در سال ۱۵۷۷ با یک نجیب‌زاده‌ی بی‌پول ازدواج کرد، قرارداد ازدواجی نوآورانه بست: بدون مهریه، اما با این شرط که بتواند همچنان در کارگاه پدرش به نقاشی ادامه دهد و هزینه‌ی زندگی را تأمین کند. او نخستین زن اروپایی بود که به‌طور حرفه‌ای، خارج از دربار یا صومعه، نقاشی کرد. فونتانا ۲۳ سفارش مذهبی مهم دریافت کرد، اما شهرت امروزش بیشتر به خاطر پرتره‌هایی‌ست که از زنان و کودکان بولونیایی کشیده است. زنان شهر بولونیا او را به نقاشان دیگر ترجیح می‌دادند؛ به گفته‌ی زندگینامه‌نویسش، «همه‌ی بانوان شهر در تمنای نزدیکی به او بودند و دیدن او را در خیابان، افتخاری بزرگ می‌دانستند.»

کلارا پترز (حدود ۱۵۸۷–۱۶۳۶)

در نگاه نخست، آثار کلارا پترز چیزی جز طبیعت بی‌جان‌های سنتی شمال اروپا نیستند؛ با اجسام لوکسی مانند چینی‌های شرقی، شیرینی‌ها و  سکه‌ها. اما اگر دقیق‌تر به انعکاس‌ها نگاه کنید‌، مثلاً در جام‌ها یا درپوش‌های قلعی،‌ در حداقل هشت اثرش، تصویر کوچکی از خودش را پنهان کرده است. اگرچه اطلاعات اندکی درباره‌ی پترز در دست است، اما می‌دانیم که در خانواده‌ای هنرمند در آنتورپ رشد کرد. ۳۹ اثر با امضای او باقی مانده، و موزه‌ی پرادو چهار اثر او را در اختیار دارد. این موزه نخستین نمایشگاه تک‌نفره‌اش برای یک زن هنرمند را به او اختصاص داد.

آرتمیزیا جنتیلسکی (۱۵۹۳–۱۶۵۳)

آرتمیزیا جنتیلسکی، نقاش برجسته‌ی دوره‌ی باروک، به ترسیم زنان از دیدگاهی نوین پرداخت. در اثری مانند «سوزانا و پیران»، به‌جای نگاه شهوانی مردانه، ترس و آسیب‌پذیری زن را نمایش داد. او زنان اسطوره‌ای و دینی را با قدرت و عاملیت به تصویر کشید. برای مدتی، تمرکز پژوهشگران صرفاً بر شکایت او از تجاوز معلمش، آگوستینو تاسی، بود. اما اکنون آثار و دستاوردهای بی‌نظیر او بیش از پیش دیده می‌شوند. او نخستین زنی بود که به عضویت آکادمی هنر فلورانس درآمد و اجازه داشت بی‌نیاز از سرپرستی مرد، قرارداد امضا کند و رنگ تهیه کند.

جووانا گارتزونی (۱۶۰۰–۱۶۷۰)

جووانا گارتزونی در دربار فلورانس به مهارت‌هایی چون آواز، خطاطی، مینیاتور و نقاشی شهرت داشت. با گذر زمان، تمرکز خود را بر نقاشی طبیعت بی‌جان معطوف کرد. برخلاف بسیاری از هم‌عصرانش، انتخاب این ژانر از سر اجبار نبود، بلکه از علاقه‌ی واقعی‌اش به گیاه‌شناسی سرچشمه می‌گرفت. او از خانواده‌ی مدیچی سفارش می‌گرفت و در باغ‌های آن‌ها به گل‌ها و میوه‌های خاص دسترسی داشت. آثار او همچنان در مجموعه‌های مدیچی نگهداری می‌شوند. 

میخائیلینا واتیه (۱۶۰۴–۱۶۸۹)

در زمانی که بیشتر زنان هنرمند تنها به پرتره یا طبیعت بی‌جان می‌پرداختند، میخائیلینا واتیه از بروکسل، به خلق آثار بزرگ تاریخی روی آورد. نقاشی عظیم «باکانال» از نمونه‌های قابل‌توجه اوست که خود را به‌شکل یک «مایناد» (زنی در حال مستی) در آن به تصویر کشیده است. از واتیه دست‌کم ۳۲ اثر شناخته‌شده باقی مانده است. او در زمان خود معروف بود، اما بعدها آثارش به اشتباه به مردان نسبت داده شد. در سپتامبر امسال، موزه‌ی هنر وین نمایشگاهی انفرادی از آثارش برگزار خواهد کرد.

جودیت لیستر (۱۶۰۹–۱۶۶۰)

در اواخر قرن نوزدهم، هنرمندی ناشناس پشت آثار منسوب به «فرانس هالس» آشکار شد. مونگرام «J.L.» با یک ستاره نشان داد که هنرمند واقعی، جودیت لیستر است. آثار او پرتره‌ها و صحنه‌های زندگی روزمره را با نگاهی متفاوت نشان می‌دهند. او با نورپردازی‌های تئاتری و زاویه‌ی دید از پایین، سبک خاص خود را ایجاد کرد. 

لوئیز مویون (۱۶۱۰–۱۶۹۶)

لوئیز مویون در پاریس با هنرمندان پروتستان جنوب هلند معاشرت می‌کرد، اما آثارش از نظر رنگ و فرم، آرام‌تر و معنوی‌تر بودند. او میوه‌ها و محصولات کشاورزی را با احترام و سادگی به تصویر می‌کشید. مویون از کودکی تحت آموزش ناپدری‌اش، فرانسوا گارنیه، قرار گرفت. در اسناد موجود، نقاشی‌هایی که تا سن ۲۰ سالگی خلق کرده بود ثبت شده‌اند. پادشاه انگلستان، چارلز اول، پنج اثر از او را در مجموعه‌اش داشت.

راشل رویش (۱۶۶۴–۱۷۵۰)

راشل رویش یکی از پرکارترین و محبوب‌ترین نقاشان قرن هفدهم هلند بود. او گل‌هایی از فصل‌ها و اقلیم‌های مختلف را در ترکیب‌هایی رؤیایی کنار هم می‌نشاند؛ گاهی در کنار حشرات و مارمولک‌هایی ظریف. دسترسی او به گیاهان نایاب از باغ گیاه‌شناسی آمستردام، که پدرش در آن تدریس می‌کرد، الهام‌بخش او بود. آثارش در زمان حیات، قیمتی بالاتر از آثار رامبراند داشتند.

روزالبا کاری‌را (۱۶۷۳–۱۷۵۷)

ملکه‌ی پاستل، عنوانی بود که به روزالبا کاری‌را، هنرمند سرشناس ونیزی داده بودند. او در خانه‌ای کنار کانال بزرگ ونیز، پرتره‌هایی مینیاتوری و پاستلی از مهمانان بلندپایه می‌کشید؛ از جمله فردریش آگوست دوم ساکسونی که بیش از ۱۵۰ اثر او را جمع‌آوری کرد. او با خواهرانش یک کارگاه راه‌اندازی کرد، بی‌آنکه تحت نظارت مردی باشد و در ساخت پاستل‌ها، روش‌ها و فرمول‌های خاص خودش را داشت. 

آدلاید لابیل-گوئیار (۱۷۴۹–۱۸۰۳)

نقاشی «خودنگاره با دو شاگرد» (۱۷۸۵)، تصویری جامع از آدلاید لابیل-گوئیار ارائه می‌دهد. او در این اثر، در لباسی فاخر، در حال آموزش به دو هنرجوی زن دیده می‌شود. این نقاش فرانسوی در دوره‌ی انقلاب، با وجود کاهش حمایت‌ها، همچنان به خلق پرتره‌های پاستلی ادامه داد. در سال ۲۰۲۱، پرتره‌ای از او در حراج کریستی رکورد زد و توسط موزه گتی خریداری شد. 

گِزینا تر بورخ (۱۶۳۱–۱۶۹۰)

گزینا تر بورخ، خواهر نقاش مشهور هلندی، گرارد تر بورخ، اگرچه به‌صورت رسمی عضو هیچ انجمن هنری نشد و آثارش را به فروش نگذاشت، اما آثار زیادی در قالب آلبوم‌های تصویری خلق کرد که اکنون در موزه‌ی ریکس‌میوزئوم آمستردام نگهداری می‌شوند. در سال گذشته، تنها نقاشی روغنی شناخته‌شده‌ای که کاملاً توسط او خلق شده بود، توسط همین موزه و به کمک «صندوق زنان ریکس‌میوزئوم» خریداری شد.

در مجموع، آنچه از این ۱۲ زن هنرمند کهن‌سال برمی‌آید، چیزی بیش از صرفاً بازخوانی تاریخ است. آن‌ها   نشان می‌دهند   تاریخ هنرِ رسمی، بخش بزرگی از روایت‌های زنانه را نادیده گرفته است و اکنون زمان بازبینی است. هنر آنان نه فقط بازتاب نگاه زنانه، بلکه تجلی شجاعت، نوآوری، و مقاومت در برابر موانعی است که قرن‌ها مانع صدای هنری زنان شده بود. نمایش و بررسی آثار این زنان، نه فقط یک وظیفه‌ی تاریخی، بلکه ضرورتی فرهنگی‌ست.