رانت‌ نمایشگاه‌های گردشگری به چه کسانی می‌رسد؟!

آزاده باقری | فصل نمایشگاه‌های خارجی گردشگری فرصت مناسبی است که آژانس‌ها و بخش خصوصی گردشگری از آن برای جذب گردشگر و ایجاد ارتباط با آژانس‌های همکار خود در سایر کشورها بهره ببرند؛ فصلی که البته امسال بی‌حاشیه‌ نبوده است.

از یکسو، امسال شرکت در نمایشگاه‌های گردشگری خارجی به دلیل بالا رفتن نرخ ارز سخت‌تر به نظر می‌رسد و از سوی دیگر، وجود رانت‌هایی برای حضور در چنین نمایشگاه‌هایی انتقادهای بسیاری را به همراه داشته است؛ به‌طوری‌که چندی پیش رئیس انجمن صنفی دفاتر مسافرتی ایران از انحصار در نمایشگاه‌های گردشگری توسط برخی خواص یاد کرد و به «ایلنا» در این زمینه گفته بود که تعداد خاصی، منافع جمعی آژانس‌داران را در دست خودشان گرفته‌اند و نمی‌گذارند نمایشگاه‌های گردشگری از انحصارشان خارج شود. همین موضوع سبب شده آمار گردشگران ورودی فعلی در شأن کشور نباشد.

اما جامعه تورگردانان که مسوولیت غرفه‌های ایران در نمایشگاه گردشگری برلین (ITB) را برعهده دارد، این موضوع را دست‌کم درخصوص این نمایشگاه رد می‌کند. اعضای این جامعه معتقدند معضل و رانت زمانی پیش می‌آید که دولت بخواهد در زمینه گرفتن غرفه و در اختیار قرار دادن آن به فعالان گردشگری ورود کند و هزینه‌ها را دولت متقبل شود.

در این شرایط احتمال لابی‌گری و رانت وجود دارد؛ نه در این شرایطی که برای گرفتن غرفه تمام فعالان گردشگری باید بابت آن بدون دریافت یارانه یا کمک از دولت هزینه کنند. در این شرایط وضعیت برای همه برابر بوده و آن‌که توان پرداخت هزینه‌های حضور در نمایشگاه را داشته باشد، می‌تواند در نمایشگاه حاضر شود.

انتقاد از انحصار تورهای ورودی
اما رئیس انجمن صنفی دفاتر مسافرتی ایران در این زمینه به موضوع ضعیف شدن ایران به‌منظور جذب گردشگر ورودی اشاره می‌کند و به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «هر سال که می‌گذرد به جای آنکه در زمینه جذب گردشگر ورودی پخته‌تر شویم ضعیف‌تر می‌شویم و هر سال شاهد ریزش گردشگر ورودی از کشورهای اروپایی، آمریکایی و... هستیم.

برای تغییر این روند باید دگرگونی صورت گیرد.» حرمت‌الله رفیعی بر این باور است که باید تورهای ورودی از اختیار یکسری آژانس‌ها خارج و از انحصار آنها با ورود آژانس‌های دیگر در این حوزه کاسته شود. وی همچنین اشاره‌ای به حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری می‌کند و می‌گوید: «حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی متاسفانه تنها در اختیار بخش محدودی قرار دارد و اجازه ورود به بخش‌های دیگر داده نمی‌شود.»

در همین حال، یکی دیگر از مدیران آژانس‌ها که مایل نیست نامش آورده شود به این موضوع انتقاد دارد که چرا باید تنها یک درصد از آژانس‌های گردشگری در حوزه گردشگری ورودی نقش داشته باشند؟ او تاکید می‌کند که چنین اتفاقاتی به این علت می‌افتد که لابی‌گری‌هایی وجود دارد و نتیجه‌اش تنش بین بخش خصوصی خواهد شد.

این فعال بخش خصوصی می‌گوید: «وقتی تمام منافع برای بخش خاصی باشد در این شرایط است که رغبتی برای بهبود شرایط وجود ندارد. دولت نباید تعیین‌کننده نرخ باشد، بلکه باید نمایشگاه‌ها را به مزایده بگذارد تا تنها در اختیار افراد محدودی قرار نگیرد. باتوجه به این شرایط می‌توان امیدوار بود رنگ رانت و لابی‌گری کمرنگ شود.»

در غیاب دولت، رانت نیست
اما محمود بنکدارنیا، یکی از اعضای جامعه تورگردانان ایران چنین اتهامات بدون ارائه سند را رد می‌کند و بر این نکته تاکید دارد که صحبت کردن در این زمینه بدون سند کاملا غیرکارشناسی و غیرحرفه‌ای است. او به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «در حال حاضر که برای حضور در نمایشگاه برلین مشغول برنامه‌ریزی هستیم، محاسبه کرده‌ایم که داشتن هر متر این نمایشگاه حدود ۶۰۰ یورو هزینه می‌برد. هرکسی که بتواند از پس این هزینه‌ای که دولت هیچ بخش آن را تقبل نمی‌کند برآید استقبال خواهیم کرد.»

بنکدارنیا اعلام می‌کند ادارات میراث فرهنگی هر استان و انجمن‌های صنفی در صورت تمایل می‌توانند در این نمایشگاه حضور داشته باشند: «به هر حال هرچه تعداد ایرانی‌هایی که در این نمایشگاه هستند بیشتر باشد، قطعا برای ما بهتر خواهد بود. من تماس‌های بسیاری داشتم که به‌دلیل گران بودن هزینه‌ها انصراف داده‌اند.

البته صحبت من درباره نمایشگاه‌هایی است که جامعه تورگردانان برگزار می‌کند و اطلاعی در زمینه نحوه برگزاری نمایشگاه‌های کانون جهانگردی و اتومبیلرانی و شرکت مادر تخصصی توسعه ایرانگردی و جهانگردی ندارم و نمی‌توانم اظهارنظر کنم.»

به گفته این عضو جامعه تورگردانان، این که برخی از آژانس‌ها در این نمایشگاه‌ها حضور بیشتری دارند، به این دلیل است که از نظر مالی توان پرداخت برای آن را دارند؛ به خصوص اینکه دولت هیچ هزینه‌ای را برای چنین نمایشگاه‌هایی عهده‌دار نمی‌شود.به نظر می‌رسد دولت باید حضورش در برگزاری نمایشگاه‌های خارجی را کمرنگ کند و اندک اندک از این چرخه خارج شود تا بخش خصوصی بتواند خود به تنهایی این بخش را باتوجه به ظرفیت‌هایی که دارد، مدیریت کند و دیگر صحبت رانت نیز به میان نیاید.

با این همه این به معنای انفعال دولت در این نمایشگاه‌ها نیست. سازمان میراث فرهنگی باید با بودجه‌ای را که در این زمینه دارد، در راستای اقدامات کلان مانند بازاریابی و نمایش برند ایران صرف کند؛ بودجه‌ تبلیغات و بازاریابی که البته همچنان محل صرف آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.