عجیب‌ترین پدیدۀ زمین‌شناسی دنیا در صحرای موریتانی
وقتی از بالا به چشم صحرا نگاه کنید شبیه یک گودال عظیم ناشی از برخورد سنگ آسمانی است که درست در وسط صحرای بزرگ آفریقا در موریتانی قرار دارد. این گودال ۵۰ کیلومتری با وجود ظاهر غیر عادی‌اش پدیده‌ای کاملا طبیعی است.
فرادید | زمین‌شناسان در آغاز باور داشتند «چشم صحرا» گودالی ناشی از برخورد یک سنگ آسمانی است. آدم‌های خیالپرداز هم دلشان می‌خواست آن را بقایای شهر افسانه‌ای آتلانتیس بدانند زیرا شکل دایره‌ای آن شبیه به توصیفی است که افلاطون از این شهر ارائه کرده است. با این حال، مطالعات بیشتر درباره‌ی سنگ‌های رسوبی که گنبد مرکزی آن را تشکیل می‌دهند نشان داد قدمت شکل‌گیری آن‌ها به اواخر پیشین‌زیستی بین ۱ میلیارد و ۵۴۲ میلیون سال پیش بازمی‌گردد.
به گزارش فرادید ، احتمالاً این ساختار از طریق پروسه‌ای به نام فولدینگ «Folding» (تا خوردن) شکل گرفته است و چیزی موسوم به تاقدیس متقارن را به وجود آورده است. «تا خوردن» زمانی اتفاق می‌افتد که نیرو‌های زمین‌ساختی از هر سو وارد عمل می‌شوند و به سنگ‌های رسوبی فشار می‌آورند، اگر سنگ سرد و شکننده باشد ممکن است ترک بخورد، اما اگر به قدر کافی گرم باشد، به یک تا یا چین تبدیل می‌شود. این چین‌ها اگر رو به بالا شکل بگیرند نامشان تاقدیس و اگر رو به پایین شکل بگیرند نامشان ناودیس است.
در مقاله‌ای که سال ۲۰۱۴ در مجله‌ی علوم زمین آفریقا منتشر شد، محققان توضیح کاملاً متفاوتی را برای این چشم ارائه کردند. حضور سنگ آتشفشانی به نظر آن‌ها مدرکی بر وجود مواد مذابی است که به سطح فشار آورده و سبب شکل‌گیری گبند شده است، پیش از اینکه تحلیل رفته و به حلقه‌هایی تبدیل شود که ما امروز می‌بینیم. در این مقاله پیشنهاد شده که جداسازی پانگه‌آیِ ابرقاره شاید در این شکل‌گیری‌های آتشفشانی و تغییرات زمین‌ساختی نقشی ایفا کرده باشد.
این ساختار متشکل از آمیزه‌ای از سنگ‌های رسوبی و آتشفشانی است. فرسایش در سطح این ساختار، گدازه‌سنگ‌ِ ریزبافت و گابروی شفاف دانه‌درشت را آشکار کرده که دستخوش دگرگونی گرمابی شده‌اند. انواع سنگ‌های یافت‌شده در سراسر حلقه‌ها با سرعت‌های مختلف ساییده شدند و در نتیجه الگو‌های رنگی مختلفی را در سطح به وجود آوردند. قطعات بزرگ سنگ رسوبی با زوایای تیز به نام مگابِرشیا (برش بزرگ) به بی‌نظمی‌های رنگی چرخانی که این سازه را به وجود آوردند، می‌افزایند.
(تصویر چشم صحرا از فضا؛ نظم و زیبایی موجود در این پدیدۀ زمین‌شناسی کم‌نظیر و خیره‌کننده است)
مرکز گنبد حاوی یک سنگ بستر آهکی-دولومیتی با برشی به عرض یک کیلومتر، خندق‌های حلقوی و یک سنگ آتشفشانی قلیایی است. ساختار پیچیده‌ی این چشم از زمان کشف آن، زمین‌شناسان را متحیر و علاقمند کرده است و همچنان یکی از اثرگذارترین ویژگی‌های زمین‌شناسی در دنیا در نظر گرفته می‌شود. بدین لحاظ، در سال ۲۰۲۲، این سایت به عنوان یکی از نخستین موارد از ۱۰۰ سایت میراث زمین‌شناسی از سوی انجمن بین‌المللی دانش زمین‌شناسی (IUGS) به رسمیت شناخته شد.
چشم صحرا را به دلیل وسعتی که دارد در بهترین حالت باید از ارتفاع زیاد (ترجیحاً از فضا) دید، بنابراین در حال حاضر ما فقط می‌توانیم به تصاویر ماهواره‌ای برای مشاهده‌ی شکوه این سازه اکتفا کنیم.
منبع: iflscience
مترجم: زهرا ذوالقدر
