اتفاق‌های تاریخی «عمارت خسروآباد»؛ تنها دختر فتحعلی شاه قاجار که عروس کُردها شد

عمارت «خسروآباد» یکی از بناهای تاریخی در کردستان و در شهر سنندج است که محل زندگی «مستوره اردلان» اولین زن تاریخ‌نویس جهان اسلام بود و میزبان از ناصرالدین شاه و برگزاری مراسم عروسی «حسنی جهان» تنها دختر فتحعلی شاه قاجار را به خود دیده است.

در طول تاریخ از گذشته تا به امروز در لابه‌لای سطرهای کتاب فرهنگ غنی ایرانیان، سفر کردن و دیدن نادیده‌ها به همه مردم توصیه شده است.

ایران سرزمینی با چهار فصل با جاذبه‌های بکر و دیدنی است که کم نیستند بخش‌هایی از این پازل هزاررنگ که هنوز ناشناخته مانده است.

سرزمین پهناور ایران دارای تاریخی کهن است، از ادوار مختلف تاریخ تمدنی ایران همواره آثار با ارزشی به جا مانده است که دیدن آنها خالی از لطف نیست.

در این میان کردستان بخاطر طبیعت بکر و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی همواره مورد توجه گردشگران زیادی بوده و در فصول مختلف سال مسافرین زیادی را به سمت خود کشانده است

وجود بناهای تاریخی با معماری خاص از جاذبه‌های گردشگری در استان کردستان و خاصتا در شهر سنندج است، عمارت‌‌های تاریخی که در خشت خشتشان داستان‌ها و اسرار فراوانی از گذشتگان را به یادگار دارند، بناهایی که با وجود قدمت بسیار همچنان استوار و باشکوه ایستاده‌‌اند.

عمارت خسروآباد یکی از بناهای تاریخی و کم‌نظیر در شهر فرهنگی سنندج است که در سال 1223هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی و حاکم وقت کردستان در مساحت 6 هزارمترمربع در بلوار خسروآباد احداث شده است.

راه دسترسی به این عمارت زیبا از چند مسیر ممکن است که یکی زیباترین این مسیرها ورودی آن از خیابان مردوخ جنوبی است.

یکی از ورودی‌های این بنای تاریخی که جلوه زیبایی آن با پیکره مستوره اردلان اولین زن تاریخ‌نویس جهان اسلام شروع می‌شود، بعد از گذر از فضای سبز در زیر سایه‌سار درختان به حوض بزرگی می‌رسید که اکثر بازدیدکنندگان از عمارت خسروآباد در کنار آن توقف می‌کنند.

انگار عقبره‌های ساعت در این گوشه شهر روی تاریخ گذشتگان توقف کرده است، نخستین چشم‌انداز این بنای تاریخی قبل از گذر از درب اصلی عمارت، حوض چهارگوش صلیبی‌شکلی است که آب آن از چشمه‌های جاری کوه آبیدر نشات می‌گیرد و از یک سمت آن همیشه روان است، انعکاس تصویر عمارت روی آب حوض، صدای آرام حرکت آب در مسیر باریک پایین دست درب ورودی عمارت و حضور همیشگی مردم در این مکان آرامش خاصی به انسان می‌دهد.

این بنای عظیم و زیبا با چهارباغ سابقش کاخ حکومتی امان‌الله خان اردلان، فرزند و نوادگانش بوده است. باغ عمارت خسروآباد افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون‌دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش‌ها و ایوان ستون‌دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام، اتاق قاپچیان یا قاپوچی یعنی حاجب و دربان و خدمتکاران است.

تزئینات معماری این بنا شامل گچبری، آجرکاری، اروسی‌های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است.

آنچه که بر اساس وضعیت ظاهری و ترکیب بنای خسروآباد قابل تامل است، هم به نوع بودن بافت و ترکیب مصالح و سبک مشترک قصر، آشپزخانه، حمام و اسطبل به انضمام دیوارهای حفاظ شرقی غربی و جنوبی است که مربوط به یک دوره است.

سبک اروسی‌های موجود در قصر تفاوت قابل توجهی با قسمت شرقی بنا دارد به گونه‌ای که تزئینات بخش غربی با آجر و در قسمت شرقی و سر درب بیشتر از گچ‌بری استفاده شده است.

نظریات گوناگونی در مورد این بنای تاریخی وجود دارد بطوری که بعضی صاحب‌نظران عمر قسمت شرقی بنا که قصر نامیده می‌شود را به دوران زندیه و توسعه و تکمیل آن را مربوط به دوره امان‌الله خان اردلان تخمین داده‌اند.

خیمه ناصرالدین شاه در خسروآباد

عمارت خسروآباد در کنار دو بخش اصلی، شامل قصر سلطنتی که با ورودی ستون‌دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش‌ها و ایوان ستون‌دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری برای خدمه و خدمت‌گذاران بوده است.

براساس آنچه از گذشتگان نقل شده است، ساخت تالار تشریفات این بنا به اواخر دوره زندیه و تفرجگاه تابستانی خسروخان اول اردلان بر می‌گردد.

سردرب ورودی که به آن غلام‌گردش گفته می‌شود در دوره قاجار به عمارت اضافه شده است، فضایی که کاربری‌اش برگزاری جلسات حکومتی و محلی برای مهمانی‌ها بوده است.

کلاه‌فرنگ عمارت هم کاربری پذیرایی از مهمانان خارجی داشته و در طول عمر آن مهمانان زیادی از فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف پذیرا بوده‌ است.

در زمان ساخت و تاسیس کاخ خسروآباد دژ حکومتی سنه در مرکز شهر همچنان مقر حکومتی سیاسی و نظامی باقی ماند و اعتبار خود را از دست نداد. اگر چه بعد از مدتی عمارت خسرو آباد بعنوان مقر حکومت مورد استفاده قرار گرفت، اما بیشتر به عنوان محل تشریفات و استقبال از شاهان و محل اقامت والیان اردلان مورد استفاده بود بصورتیکه مراسم عروسی «حُسنی جهان» تنها دختر فتحعلی شاه قاجار با خسروخان پسر امان‌الله‌خان در سال 1232هجری قمری در این کاخ برگزار شد.

هنگام ورود ناصرالدین شاه به کردستان در سال 1275هجری قمری برابر 1233هجری شمسی در خسروآباد برایش خیمه دایر شد و در سال 1275 شمسی نیز علی‌اکبرخان شرف‌الملک اردلان نوه امان‌الله خان والی و وارث باغ و کاخ خسروآباد این مجموعه را به میرزا صادق‌خان اعزازالملک فروخت.

حوض طبقه سوم عمارت خسروآباد

شگفتی‌ها و زیبایی‌های خانه‌ای ایرانی به محوطه بیرونی آنها خلاصه نمی‌شود، اگر از پنجره‌های ارسی رد شوید و به داخل خانه پا بگذاری شگفتی‌های اصلی را خواهی دید زیبایی‌هایی که در چنین عمارت‌های تاریخی قطعا جلوه‌های زیباتری دارد.

بعد از گذر از پله‌های ساختمان قصر عمارت که شیب تندی هم دارد در طبقه سوم عمارت حوض زیبایی در وسط اتاق‌ جلوه‌نمایی می‌کند، حوضی که به چشمی گریان شباهت دارد.

برای رسیدن به اتاق خسروخان و همسرش باید 15پله مارپیچ بالا رفت، اتاقی که در آن ایام تنها مستوره اردلان حق ورود به آنجا داشته است.

درب اتاق مستوره اردلان کوتاه است به گونه‌ای که نمی‌توان تمام‌قد وارد شد، این به واسطه جایگاه این بانوی شاعره بوده تا افراد هنگام ورود، سر تعظیم فرود بیاورند.

سنگ‌نبشته سردرب این عمارت موید تاریخی‌بودن آن است که، سندی اسم فتحعلی شاه قاجار و والی کردستان امان‌الله خان در تاریخ 1223 ه.ق روی آن حک شده و در قالب قطعه شعری از خرم‌کردستانی تشریح شده است.

دو اتفاق تاریخی عمارت خسروآباد

این بنای تاریخی که با شماره 1491 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است در دوران حیات خود شاهد دو اتفاق تاریخی عروسی حُسنی‌جهان تنها دختر فتحعلی شاه قاجار با خسروخان و زندگی مستوره اردلان به عنوان نخستین زن مورخ و تاریخ‌نویس جهان و از شاعران بزرگ و برجسته کردستان و ایران بوده است.

این بنای تاریخی تا قبل از انقلاب و سال‌ها بعد از آن هم ملک اختصاصی و در اختیار خاندان «صادق وزیری» بود اما سال‌ها بعد به تملک میراث فرهنگی درآمد، ثبت ملی شد و مرمت آن به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت.

عمارت خسروآباد تا قبل از شیوع ویروس کرونا در فصول مختلف سال به ویژه در ایام تعطیلات نوروزی و تابستان میزبان گردشگرانی از نقاط کشور بود و اکنون نیز با رشد چند برابری میزبان مهمانان و گردشگران نوروزی است.

عمارت خسروآباد با حضور وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان کاخ موزه افتتاح شد. در این کاخ موزه، موزه‌های متعددی ایجاد خواهد شد.

منبع: فارس