گورستانی در ایران که شیرها از آن نگهبانی می کنند

شیرها همیشه جایگاه خاصی نزد انسان‌ها داشته‌اند؛ چراکه این گربه‌سان بزرگ همیشه نماد قدرت بوده. شیرها تا جایی مورد توجه قرار گرفته‌اند که حتی پایشان به گورستان‌ها هم باز شده.

در گورستان کهباد (شهسوار) بختیاری‌ها می‌توان حدود ۸۰ نمونه از شیر سنگی‌ها را دید. این شیرها از قدرت و وجهه اجتماعی صاحب گور خبر می‌دهند. هنگامی‌که وارد قبرستان تاریخی و باستانی کهباد در شهسوار ایذه می‌شوید، با انبوهی از شیرهای سنگی یا به قول بختیاری‌ها «برد سنگی» تاریخی روبه‌رو می‌شوید که در کنار یا روی قبرها خودنمایی می‌کنند.

نمونه شیرهای سنگی لرستان را می‌توان در همدان، فارس، خوزستان، ایذه، لالی، اندیکا، مسجد سلیمان و شوشتر هم دید. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، این شیرها احتمالا به دوران مادها مربوط می‌شوند.

درباره اینکه چرا گذشتگان این شیرهای سنگی را که ساختنشان آسان هم نبوده، تراشیده‌اند، نقل قول‌های متفاوتی وجود دارد. خیلی‌ها اعتقاد دارند که شیرهای سنگی‌ نماد افراد قدرتمند و باصلابت هستند. برای همین به نشانه قدرتمند بودن فرد متوفا، بعد از مرگشان روی مزارشان شیر سنگی گذاشته‌اند.

یک عده دیگر هم بر این باورند که شیر سنگی مختص افراد قدرتمند نبوده و روی قبر افرادی که در میان مردم روستا یا شهرشان وجهه خوبی داشته و مورد محبت و علاقه مردم بوده، کار گذاشته می‌شد.

اما به قول مجتبی گهستونی - دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان - مهم‌ترین دلیل وجود شیرهای سنگی بر سر مزارها قدرتمند بودن صاحب قبر است؛ «این افراد دارای درجات مختلفی از نظر مقام و منصب اجتماعی در میان مردم بودند، افرادی که به طور مشخص قدرتمند تلقی می‌شدند و بعد از مرگ، شیرهای سنگی روی قبرهایشان قرار می‌گرفت.

یکی از این افراد ایلخان بوده؛ یعنی کسی که می‌توانسته ایلش را هدایت کند و بر افرادش مسلط باشد. ایلخان فردی بوده که با قدرت خود، افراد قبیله‌اش را رهبری و اختلافات و مشکلات میان مردم را حل می‌کرده است.»

شیرهای سنگی معمولا از جنس سنگ‌هایی هستند که در نزدیکی گورستان‌ها وجود دارند. البته تراشیدن سنگ و درآوردن شمایل یک شیر از آن، کار اصلا راحتی نبوده و نیست.

اگر با دقت به شیرها نگاه کنید، می‌بینید که همه‌شان به یک شکل نیستند و روی بعضی از آنها کار بیشتری شده. دست‌های جلویی بعضی از شیرها نسبت به پاهای عقبی‌شان بلندتر است و کمرشان انحنا و خمیدگی بیشتری نسبت به بقیه شیرهای سنگی ساخته شده دارد.

   شیرهای سنگی در قبرستان کهباد از دلیری وجهه اجتماعی صاحب گور حکایت می‌کند

این اشیا و نوشته‌هایی که روی سنگ حک شده، شناسنامه فرد تلقی شده و بازدیدکننده با دیدن آنها، تا حدودی با صاحب قبر آشنا می‌شود؛ مثلا اگر نقش ترکه روی قبر باشد، نشانگر این است که آن فرد اسب سوار بوده یا اگر شانه‌ای روی قبر نقش بسته شده باشد، نشان می‌دهد که صاحب گور زیبارو بوده است.

علاوه بر این اشکال، اشعاری با مضامین پهلوانی و حماسی هم روی سنگ گورها دیده می‌شود. نکته جالب دیگری که هنگام بازدید از قبرستان شیرهای سنگی ممکن است نظرتان را جلب کند، این است که بعضی از این شیرهای سنگی روی سنگ قبر قرار گرفته‌اند اما برخی دیگر کنار آن؛ «به نظر می‌آید آن زمان اعتقاد بر این بود که قرار دادن شیرهای سنگی به دلیل وزن بسیار بالایی که دارند، ممکن است به سنگ قبر فرد متوفا فشار وارد کند. برای همین بعضی‌ها شیر را کنار قبر قرار می‌دادند.»

 میان شیرهای سنگی و مقبره‌ها را که جست‌وجو کنید، قبرهای مردان و زنانی را می‌بینید که اقوامشان به خاطر صلابت و استواری‌شان بر بالای مزار آنها شیر سنگی گذاشته‌اند؛ مثلا در ایل بختیاری بانویی بوده به نام بی‌بی مریم فرمانفرمائیان که صلابت و استواری ویژه‌ای داشته و به همین دلیل یکی از معدود بانوانی است که روی سنگ قبرش شیر سنگی گذاشته‌اند.

هرچند این رسم در حال حاضر دیگر وجود ندارد و شیرهای سنگی صرفا بالای قبر مردان گذاشته می‌شود.

همین‌طور که میان سنگ قبرها قدم می‌زنید، میان شیرهایی که بعد از گذشت صدها سال، با سینه‌هایی برآمده، فراخ و رو به جلو به تماشاچیان می‌نگرند، چشمتان به شیر سنگی کوچکی هم می‌افتد که در میان شیرهای سنگی دیگر جا خوش کرده‌است. حتما می‌خواهید بدانید این شیر سنگی کوچک میان شیرهای دیگر چه می‌کند.

گهستونی دراین‌باره می‌گوید: «همان‌طور که گفتم، شیرهای سنگی مخصوص افراد با منصب و طبقه اجتماعی بالا ساخته شده‌اند. شیرهای سنگی کوچک هم نشان از آن دارد که صاحب آن مقبره کودکی است که متعلق به یک خانواده با رده اجتماعی بالاست.»

منبع: همشهری