وقتی ناصرالدین‌شاه قانون طرح ترافیک را وضع کرد

در روزگاری که از اتوبوس، تاکسی‌ و دیگر وسایل حمل و نقل عمومی خبری نبود، رفتن از یک محله شهر به محله دیگر چالشی بزرگ به شمار می‌رفت. در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار اما با راه‌اندازی نخستین خطوط کالسکه و درشکه، اولین قدم‌ها برای شکل‌گیری حمل و نقل عمومی در پایتخت برداشته شد.

وقتی کالسکه‌ها و درشکه‌ها وارد معابر تهران شدند و مسافران را میان محله‌های پنج‌گانه شهر جابجا ‌کردند، نخستین گام‌ها برای شکل‌گیری حمل و نقل عمومی پایتخت برداشته شد.

به عبارت دیگر، درشکه‌ها و کالسکه‌ها اولین وسایل حمل و نقل عمومی تهران بودند. پس از آن پای ماشین دودی به عنوان دومین وسیله حمل و نقل به پایتخت باز شد و کمی بعد نیز نوبت به تراموای اسبی یا واگن اسبی رسید که چهار خط در تهران داشت و مسافران را میان محله‌ها جابجا می‌کرد.

«اردشیر آل عوض» پژوهشگر فرهنگ عامه درباره ورود نخستین کالسکه‌ها به پایتخت می‌گوید: «تا پیش از دوران قاجار و به ویژه دوران حکومت ناصرالدین‌شاه دولت‌های پیشین در محدوه‌های شهری برای خود هیچ تکلیفی در حوزه حمل و نقل و جابجایی مسافران قائل نبودند. تا اینکه ناصرالدین شاه پس از مسافرت به فرنگ تحت تاثیر وضعیت حمل و نقل عمومی کشورهای غربی قرار گرفت و تفاوت آشکار وضعیت پایتخت ایران با پایتخت کشورهای دیگر او را بر آن داشت که قدمی برای حمل و نقل عمومی در تهران بردارد. او در نخستین گام کالسکه‌ها را به عنوان اولین وسیله حمل و نقل عمومی به تهران وارد کرد. استفاده از کالسکه در حمل و نقل عمومی اما به ایجاد زیرساخت‌هایی در مسیرهای تردد تهران نیاز داشت.

علاوه بر این، یکی از بزرگ‌ترین موانع بر سر راه توسعه حمل و نقل عمومی در تهران دوره ناصری، ممانعت و مقاومت رجل سیاسی و افراد دارای بنیه مالی قوی با توسعه شهر در این حوزه بود. به عنوان مثال وقتی ناصرالدین شاه در جلسه‌ای با حضور مهندس باشی اولین شهردار تهران، مسئله حل معضل بن‌بست بودن گذر امامزاده یحیی در محله عودلاجان را مطرح کرد، با مخالفت رجل سیاسی و اقتصادی حاضر در جلسه روبرو شد. چرا که اجرای این طرح نیاز به عقب‌نشینی ابنیه دو سوی گذر داشت و رجل حاضر در جلسه مخالف اجرای طرح عقب‌نشینی بودند.»

ناصرالدین‌شاه که همچنان سودای توسعه حمل و نقل عمومی را در سر داشت با همراهی مهندس باشی تصمیم گرفت اطراف ارگ سلطنتی را برای توسعه حمل و نقل عمومی پایتخت سنگفرش کند. آل عوض ادامه می‌دهد: «ناصرالدین شاه در حکمی از مهندس باشی خواست ساماندهی وضعیت حمل و نقل و ایجاد نظم و انضباط اجتماعی را در دستور کار خود قرار دهد.

مهندس باشی هم به پشتوانه اندوخته‌های علمی و تجربه زندگی در فرنگ تصمیم گرفت برای ساماندهی اوضاع حمل و نقل در پایتخت ابتدا سراغ بازار تهران برود. اما این مورد هم با موانع بسیاری روبرو شد. از جمله اینکه بازاری‌ها در مقابل توسعه حمل و نقل دست به شورش زدند. ناصرالدین شاه هم که از گسترش ناآرامی در پایتخت بیم داشت مهندس باشی را از پست بلدیه عزل کرد.»

با وجود این، پس از ورود نخستین کالسکه‌ها به پایتخت به عنوان اولین وسیله حمل و نقل عمومی، بخش‌نامه‌ها و قوانین جالبی هم برای تردد کالسکه‌ها وضع شد؛ از جمله اینکه درشکه‌ها، گاری‌ها و کالسکه‌ها برای ورود به برخی نقاط شهر نیاز به مجوز داشتند؛ مجوزی شبیه به طرح ترافیک امروزی که محدودیت‌هایی برای تردد وسایل حمل و نقل ایجاد می‌کند.

منبع: همشهری