راز تازۀ «آنتیکیترا»؛ قدیمی‌ترین کامپیوتر جهان از چه تقویمی استفاده می‌کرد؟
ماشین آنتیکیترا (Antikythera mechanism) یکی از رازآمیزترین کشفیات در دنیای باستان‌شناسی است. این شیء که بیش از دو هزار سال قبل ساخته شده، چیزی شبیه یک رایانۀ دستی است که از آن برای بررسی‌های دقیق نجومی استفاده می‌شده است.
فرادید| ماشین آنتیکیترا که بیش از 120 سال قبل توسط غواصان در نزدیکی جزیره یونانی آنتیکیترا کشف شد، حدود ۲۲۰۰ سال پیش ساخته شده است. این دستگاه که شامل چرخ‌دنده‌های برنزی است، گاهی اوقات به عنوان قدیمی‌ترین رایانه جهان شناخته می‌شود.
به گزارش فرادید؛ یکی از قطعات این ماشین که به نام «حلقه تقویم» شناخته می‌شود، برای ردیابی روزهای سال استفاده می‌شده و برای هر روز یک سوراخ داشته است. اگرچه این حلقه مدت‌هاست شناخته شده است، اما تنها بخشی از آن حفظ شده و تعداد دقیق روزهایی که محاسبه می‌کرده مشخص نیست.
در سال ۲۰۲۰، تیمی به سرپرستی پژوهشگر مستقل کریس بودیسلیک با استفاده از تصاویر جدید اشعه ایکس از دستگاه، به همراه اندازه‌گیری‌ها و تحلیل‌های ریاضی، تعیین کردند که مکانیزم احتمالاً یک سال کامل تقویم خورشیدی را پوشش نمی‌داده بلکه ۳۵۴ روز را، که در تقویم قمری استفاده می‌شود، دنبال می‌کرده است.
قطعه‌ای از دستگاه که با عنوان «حلقۀ تقویم» شناخته می‌شود و سوراخ‌های ریزی بر روی خود دارد که هر کدام نشان‌دهنده یک روز سال بوده‌اند
حالا یک تیم تحقیقاتی دیگر با انتشار مقاله‌ای در مجله Horological Journal به نتیجه مشابهی دست یافته است. پژوهشگران قبلاً فکر می‌کردند که حلقه تقویمی روی مکانیزم آنتیکیترا تقویم خورشیدی مصر باستان را دنبال می‌کرده، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این دستگاه تقویم قمری یونان را دنبال می‌کرده است.
مقالۀ تازه توسط تیمی از محققان دانشگاه گلاسگو نوشته شده است. آن‌ها از تکنیک‌های آماری که برای تشخیص امواج گرانشی توسعه داده شده‌اند، برای بررسی تعداد سوراخ‌های این قطعه استفاده کردند. این روش‌های آماری به اندازه‌ای حساس هستند که بتوانند سیگنال‌های ضعیف را از پس‌زمینه‌ای بسیار شلوغ تشخیص دهند.
هنگامی که پژوهشگران این تکنیک آماری قدرتمند را روی ماشین آنتیکیترا اعمال کردند، توانستند با استفاده از محل قرارگیری سوراخ‌های شناخته شده و نحوه احتمالی جا گرفتن قطعات ماشین در کنار یکدیگر، تعداد و محل قرارگیری سوراخ‌های گمشده را استنتاج کنند. آن‌ها در نهایت تعیین کردند که ماشین احتمالاً ۳۵۴ یا ۳۵۵ سوراخ داشته است. این بدین معناست که این ماشین احتمالاً از تقویم قمری ۳۵۴ روزه یونانی استفاده می‌کرده، نه تقویم ۳۶۵ روزه که مصریان باستان استفاده می‌کردند.
پژوهشگران در بیانیه‌ای گفتند: «نتایج تحقیقات تیم گلاسگو شواهد جدیدی ارائه می‌دهد که یکی از اجزای ماشین آنتیکیترا به احتمال زیاد برای ردیابی سال قمری یونانی استفاده می‌شده است».
نکتۀ دیگر این تحقیق این بود که تیم محققان به شدت تحت تأثیر دقت سازندگان دستگاه قرار گرفتند. گراهام ووان، استاد فیزیک نجومی در دانشگاه گلاسگو و یکی از نویسندگان این مطالعه گفته است: «دقت محل قرارگیری سوراخ‌ها نیازمند تکنیک‌های اندازه‌گیری بسیار دقیق بوده و عمل ایجاد سوراخ‌ها نیز می‌بایست با یک دقت و ظرافت فوق‌العاده انجام شده باشد».
ووان ادامه داد: «یک نکتۀ شگفت‌انگیز این است که تکنیک‌های پیشرفته‌ای که ما امروز برای مطالعه جهان استفاده می‌کنیم، به ما کمک کرده‌اند تا بتوانیم درک بیشتری نسبت به یک مکانیسم 2200 ساله به دست بیاوریم».
دیومیدیس اسپینلیس، استاد مهندسی نرم‌افزار در دانشگاه اقتصاد و بازرگانی آتن که این ماشین باستانی را مطالعه کرده اما در هیچ یک از مقالات اخیر دخیل نبوده است، تحت تاثیر این اکتشاف جدید قرار گرفته و گفته است:
«ماشین آنتیکیترا مثل هدیه‌ای باستانی است که همچنان برای ما شگفتی به ارمغان می‌آورد. با اینکه این دستگاه به شدت زنگ زده و بخش‌هایی از آن نیز گم شده‌اند، اما هنوز هم استفاده از تکنیک‌ها و فناوری‌های نوآورانه و تحلیل‌های بین‌رشته‌ای می‌توانند اسرار تازه‌ای از آن را آشکار کنند».
