ماجراهای شاه روزنامه‌نویس؛ خاطرات 50 ساله ناصرالدین‌شاه
روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه از جذاب‌ترین و مستندترین گزارش‌هایی است که از دوران قاجار برجای مانده است. اگرچه این روزنامه‌ها در گنجینه دربار می‌ماند و در اختیار عموم مردم قرار نمی گرفت، بااین‌حال بعد از مرگ ناصرالدین‌شاه و انتشار آن‌ها، مهم‌ترین سند تاریخی و مردم‌شناسی نام گرفت.
روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه با نثری روان و ساده لحظه‌به‌لحظه وقایع زندگی شاه را به قلم خودش روایت می‌کند. بی‌شک این شاه قاجار را باید یک گزارشگر قهار نامید. زمانی که قرار بود از موضوع و یا اتفاقی بنویسد بی‌هیچ کم کاستی با چنان جذابیتی آن را نگاشته که گویی آن واقعه را دیده‌ایم.
داریوش شهبازی، محقق و تهران پژوه، دراین‌باره می‌گوید: «روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه با توجه به سلطنت طولانی و ۵۰ ساله او از نظر تاریخی بسیار اهمیت دارد. او پادشاهی است که تمام دوران زندگی و سلطنت خود را نوشته؛ دورانی که او بیشتر در سیروسفر و گشت‌وگذار بوده است.
برای همین روزنامه خاطرات او از نظر تاریخی و مردم‌شناسی یکی از مهم‌ترین منابع قاجارپژوهی محسوب می‌شود. این خصوصیت شاه باعث شده بود تا بسیاری از فرزندان و اطرافیانش نیز به روزانه‌نویسی علاقه‌مند شوند. برای مثال، شاه به روزانه‌نویسی فخرالدوله، یکی از دخترانش، اشاره می‌کند. نکته جذاب اینکه ناصرالدین‌شاه برای سفر حتماً باید وسایل نوشتن و یادداشت‌برداری را همراه خود می‌برده. از طرفی، خودش باید این وسایل را آماده می‌کرد و به کسی نمی‌سپرد.»
شهبازی درباره وقایع‌نویسی این یادداشت‌های روزانه می‌گوید: «از خصوصیات یادداشت‌های ناصرالدین‌شاه این است که به سیاست هرگز نپرداخته. او در دوره سلطنتش هم اجازه نداد مطبوعات وارد سیاست شوند و حتی بعد از قتل امیرکبیر در دارالفنون هم اجازه تدریس سیاست را نداد. البته گاهی اوقات اخبار سیاسی را یادداشت کرده است. ولی وارد مبحث سیاست نمی‌شود. از دیگر خصوصیات این یادداشت‌ها ساده نویسی آن‌هاست. جملاتی ساده به کار می‌برد و بیشتر به مسائل روز زندگی مردم و وقایع روزانه توجه داشت.»
مثلاً او در جایی نگاشته است: «رفتم گرمخانه میدان، حاجی حیدر ریش ما ر ا تراشید...او به نکات بامزه علاقه داشت و آن‌ها را به‌دقت شرح می‌داد.»
این محقق و تهران پژوه به نکته دیگری در یادداشت‌های شاه اشاره می‌کند و آن اطلاعات جغرافیایی است: «از آنجا که این شاه قاجار به سفر و شکار علاقه زیاد داشت و به روستاها، شهرها و کشورهای مختلف سفر کرده درنتیجه اطلاعات جغرافیایی بی‌نظیری از این سفرها به ما داده است. بیشتر اطلاعات تاریخی ما از روستاهای اطراف تهران از همین روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه است. نکته دیگر اینکه در طول سفرهایش، به‌خصوص به ممالک خارجه، هر مطلب و گزارشی که از او و ایران درج می‌شد را جمع‌آوری می‌کرد. روزنامه‌های فرنگی نیز پاورقی را به گزارش روزانه سفر شاه اختصاص می‌دادند.»
به گفته شهبازی، ناصرالدین‌شاه در همه دوران سلطنت ۵۰ ساله خود این روزانه‌نویسی را انجام می‌داد. او دراین‌باره می‌گوید: «روزنامه خاطرات از این ۵۰ سال فعلاً حدود ۳۵ سال را در اختیار ما قرار داده که امیداوریم بقیه این خاطرات نیز کشف و آماده مطالعه شود. دفاتری که از خاطرات او چاپ‌شده ۷ جلد است.»
منبع: همشهری
