گنج «19 کوزۀ پر از سکّه‌های رومی» در جریان عملیات «لوله‌گذاری» کشف شد
در سال 2016 یک گنجینه عظیم از سکه‌های روم باستان در شهر تومارس واقع در حومه سویای اسپانیا کشف شد؛ شش سال بعد از این کشف در سال 2022 نخستین گزارش رسمی از آن توسط باستان‌شناسان و سکه‌شناسان دانشگاه سویا منتشر شد.
فرادید| این گنجینه در جریان احداث یک خط لوله در پارک عمومی «ال زاودین» کشف شد. دستگاه حفاری مکانیکی به‌طور اتفاقی به ۱۹ کوزه سفالی بزرگ (آمفورا) برخورد کرد که همگی پر از سکه‌های رومی بودند. کارگران بلافاصله موضوع را به مقامات اطلاع دادند و باستان‌شناسان برای جمع‌آوری سکه‌های داخل کوزه‌های شکسته و انتقال کوزه‌های سالم وارد عمل شدند.
به گزارش فرادید؛ تمام کوزه‌ها، چه سالم و چه شکسته، به موزه باستان‌شناسی استانی سویا منتقل شدند تا مورد مستندسازی و حفاظت قرار گیرند. از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹، کارشناسان سکه‌ها را پاک‌سازی، محافظت و نگهداری کردند. ۹ کوزه سالم شماره‌گذاری شده و هنوز باز نشده‌اند، اما با استفاده از دوربین‌های میکروسکوپی، تأیید شد که این کوزه‌ها نیز تعداد سکه‌های مشابه کوزه‌های دیگر را دارند.
کوزه‌های شماره ۱۰ و ۱۱ شکسته بودند، اما سکه‌های داخل آن‌ها آسیب ندیده باقی ماندند و مشخص شد که هر کدام حاوی حدود ۲۸۰۰ سکه هستند. از ۸ کوزه کاملاً خردشده نیز ۲۲٬۲۸۸ سکه به دست آمد. همچنین در بررسی‌های بعدی در محل کشف، ۱۰۲ سکه پراکنده دیگر نیز یافت شد که احتمالاً بخشی از همان گنجینه بوده‌اند.
باستان‌شناسان برآورد کرده‌اند که مجموع سکه‌های موجود در این ۱۹ کوزه بیش از ۵۳٬۰۰۰ عدد است. این سکه‌ها به دوره پس از اصلاحات مالی و پولی دیوکلتیان در سال ۲۹۴ میلادی تعلق دارند، اما پیش از اصلاحات سال ۳۱۳ ضرب شده‌اند. از میان آن‌ها، ۳۰۰۰ سکه از کوزه‌های شکسته، ۲۷۹۸ سکه از کوزه شماره ۱۱ و ۱۰۲ سکه پراکنده انتخاب شدند و مورد پاک‌سازی، شماره‌گذاری، عکاسی، فهرست‌نویسی و آنالیز ترکیب فلزی قرار گرفتند. این نمونه بیش از ۱۰ درصد کل گنجینه را تشکیل می‌دهد و اطلاعات قابل اتکایی برای تحلیل کلی در اختیار باستان‌شناسان قرار داده است.
حفاری دقیق کوزه‌های شکسته اما دست‌نخورده نشان داد که سکه‌ها به‌صورت لایه‌های افقی درون کوزه ریخته شده بودند. برای پر شدن کامل فضاهای خالی، کوزه‌ها به آرامی به طرفین تکان داده شده‌اند تا سکه‌ها در کناره‌ها جا بیفتند و خطوطی عمودی در اطراف لایه‌های افقی ایجاد کنند. این روند نشان می‌دهد که کوزه‌ها در یک نوبت پر شده‌اند، نه به‌صورت تدریجی.
تاریخ ضرب سکه‌ها بین سال‌های ۲۹۴ تا ۳۱۱ میلادی است. تصاویر بسیاری از امپراتوران رومی بر روی این سکه‌ها دیده می‌شوند: دیوکلتیان، ماکسیمیان، کنستانتیوس، گالریوس، کنستانتین، سوروس، ماکسیمینوس، لیشینیوس و ماکسنتیوس. سکه‌های دیوکلتیان در این میان بیشترین تعداد را دارند. این سکه‌ها در ضرابخانه‌های اصلی امپراتوری روم ضرب شده‌اند؛ از رم و کارتاژ گرفته تا لندینیوم (لندن امروزی)، اسکندریه و انطاکیه.
بررسی‌های ژئومغناطیسی و لایه‌نگاری در محل کشف، بقایای یک ساختمان آجری مربوط به قرون ۳ تا ۴ میلادی را نیز آشکار کرد که دارای دیوارهایی تقویت‌شده، مشابه انبارهای املاک کشاورزی روستایی بوده است. در جلوی ساختمان ایوانی با ستون‌های سنگی و کف آهکی وجود داشته. به نظر می‌رسد ۱۹ کوزه پر از سکه در زیر این کف دفن و با لایه آهکی مهر و موم شده بودند. این بنا در قرن چهارم رها شده و در قرن ششم برای بازیافت مصالح تخریب شده است، بدون آنکه کسی از وجود این گنجینه عظیم زیر کف زمین خبردار شود.
اما چرا این مقدار زیاد سکه در اختیار یک فرد قرار داشته؟ پژوهشگران توضیح می‌دهند که اصلاحات دیوکلتیان باعث بی‌ثباتی سیاسی و درگیری میان فرمانروایان شد. این امر همراه با تنش‌های اجتماعی و ارضی به تمرکز ثروت و کاهش ارزش این نوع سکه‌های نقره در برابر طلا منجر شد. به همین دلیل، برای هرگونه معامله مالی مهم، نیاز به حجم عظیمی از سکه‌ها بوده، به‌ویژه اگر کسی صاحب ویلایی بوده که به‌عنوان مرکز تولیدات کشاورزی عمل می‌کرده است.
گنجینه تومارس یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های سکه‌ای در سراسر قلمرو امپراتوری روم به شمار می‌رود. این گنجینه سندی ارزشمند از گردش پول در آغاز قرن چهارم میلادی در جنوب شبه‌جزیره ایبری است.
