تصاویر؛ سفر در زمان؛ روایتی جعلی از مجسمه ۹۰ ساله پایتخت
مجسمه میدان حر قدیمی‌ترین مجسمه موجود در فضای شهری تهران است که بیش از ۹۰ سال قدمت دارد و هنوز با همان شکوه و اصالت پابرجاست. این اثر هنری حرفه‌ای و خوش‌ساخت از جنس بتن، توسط «غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ» مجسمه‌ساز آکادمیک و حرفه‌ای ساخته شده است.
«حمید شانس» مجسمه‌ساز و استاد دانشگاه، درباره این اثر می‌گوید: «این مجسمه اندام ورزیده مردی را به تصویر می‌کشد که با اقتدار در حال کشتن اژدهایی است که به او پیچیده است. این اثر ترکیبی حرفه‌ای و جذاب با ترکیب‌بندی و ساختی ماهرانه است که هنوز کاملاً قابل قبول و اثرگذار است.»
شانس با بیان اینکه در دوره‌ای که تعداد بی‌شماری از مجسمه‌ها از بین رفته‌اند و به فراموشی سپرده شده‌اند، این مجسمه همچنان پابرجاست و روایت‌های متعددی درباره ساخت و موضوع آن وجود دارد، می‌گوید: «امروزه به درستی مشخص نیست که دقت و صحت همه آن مطالب به چه میزان است، اما رایج‌ترین روایت درباره این اثر، نبرد گرشاسب با اژدهاست، روایتی اسطوره‌ای که از تفاخری اخلاقی نیز بهره‌مند است. براساس این روایت این مجسمه متعلق به دوران پهلوی دوم و یادبودی برای پیروزی ارتش بر فرقه دموکرات آذربایجان است. برخی حتی معتقدند ماندگاری این اثر در دوران انقلاب که بسیاری از مجسمه‌های تهران از بین رفتند، به دلیل همین موضوع و توافق روحانیت با حکومت پهلوی بر ضرورت سرکوب این فرقه بوده است. در حالی که این داستان و حواشی آن ساختگی و پرورش یافته از سوی سازمان تبلیغاتی حکومتی پهلوی دوم است، چراکه ساخت مجسمه به ۱۰سال قبل از وقایع آذربایجان برمی‌گردد و سفارش آن احتمالاً مربوط به سال ۱۳۱۳ شمسی در دوران حکومت پهلوی اول بوده است.»
شانس درباره محل نصب مجسمه می‌گوید: «مجسمه در انتهای غربی تهران و در میدان باغشاه در سال۱۳۱۵ شمسی نصب شده است. این مکان و زمان ارتباط مستقیمی با تحولات تاریخی دارد. در دوران قاجار، باغشاه در خارج از تهران و محل اقامت پادشاهان قاجار بود.
ناصرالدین شاه مجسمه اسب‌سوار خود را سفارش داد که به دلیل ملاحظات مذهبی در استخر باغشاه نصب شود تا تنها در معرض دید خواص قرار گیرد. پس از مرگ ناصرالدین شاه این مجسمه برداشته می‌شود، در زمان رضاه ذوب می‌شود و فلز آن برای ساخت تسلیحات به کار می‌رود. این سرنوشت اولین مجسمه ساخته شده برای تهران بود، اما جامعه هنوز پذیرای نمایش عمومی آن نبود.»
او ادامه می‌دهد: «رضا پهلوی که روزگاری رئیس قراولان خانه فرمانفرما بود، باغشاه را تصاحب کرد و در زمان خیابان‌کشی‌های تهران در حکومت پهلوی اول، باغشاه تکه تکه شد و بخشی از آن به پادگان اختصاص یافت. میدان باغشاه یا همان میدان حر امروزی حاصل این تحولات تاریخی است اما گویا روبه روی پادگان می‌خانه‌ها و محل عشرت وجود داشته است لذا مجسمه‌ها با هدف گوشزد اخلاقی به سربازانی که به می‌خانه‌ها رفت و آمد داشته‌اند ساخته می‌شود.»
منبع: همشهری
